Հիշում և հպարտանում ենք Սամիթ Ալիևի «Անհարմար ճշմարտությունը»

Նախ և առաջ, թույլ տվեք մեզ բոլորիս շնորհավորել հրաշալի տոնի՝ Հաղթանակի օրվա առթիվ։ Դե, և կարճ էքսկուրս դեպի ոչ վաղ անցյալ:
 
4 տարի առաջ՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին, հայկական կողմը դիմեց իրավիճակը սրելուն, նստեց, ինչպես ասում են՝ ցցի վրա և գնդակոծեց Ադրբեջանի մի քանի բնակավայրեր։ Մեր կողմը կորուստներ կրեց, ընդ որում կորուստներ խաղաղ բնակիչության շրջանում։ Եվ ահա այդ ժամանակ որոշում կայացվեց «սկսել»։ Սկսել այն, ինչ, մեծ հաշվով, ուզում էինք մենք բոլորս։ Ադրբեջանի ողջ ժողովուրդը՝ անկախ էթնիկ և կրոնական պատկանելությունից։ Հաղթանակի գրավականը՝ լայն զանգվածների միասնական կամքն է, ինչպես սովորեցնում էին մարքսիզմ-լենինիզմի դասականները, և 2020 թվականի նոյեմբերի 8-ին Ղարաբաղի մարգարիտը՝ մեր հոյակապ Շուշան մեկընդմիշտ վերադարձավ իր իսկական տերերին։ Այն բանից հետո, երբ մեր բանակը ազատագրեց Սընագն ու Դաշալթին՝ կանխորոշվեց Շուշայում խրամատավորված անջատականների ճակատագիրը։ Մերոնք այնտեղ մտան նոյեմբերի 6-ի լույս 7-ի գիշերը, միանգամից երեք կողմից՝ փակելով Լաչին-Շուշա և Շուշա-Խանքենդի ճանապարհները։ Հարավային կողմից Շուշան ազատագրվել է գրեթե ձեռնամարտում, որովհետև հատուկ նշանակության ջոկատայինները եկան այնտեղից, որտեղից հակառակորդն ամենևին չէր սպասում, հարավային կողմը՝ գործնականորեն ժայռ է։ Այդպես չէ արդյո՞ք, որ ամենահետաքրքիրը միշտ լինում է հանկարծակի։ Պահանջվեց բոլորովին քիչ ժամանակ, և արդեն նոյեմբերի 8-ին գեներալ-մայոր Զաուր Ջավանշիրը Գերագույն գլխավոր հրամանատարին զեկուցեց այն մասին, որ Շուշան ամբողջությամբ մաքրվել է թշնամուց։ Իսկ հետո ինչ եղավ՝ մենք բոլորս գիտենք,  հիանալի հիշում ենք և չենք դադարում դրանով ուրախանալ:
 
Գիտեք, մեզ շատ-շատ էր պետք մարտի դաշտում մեր մեծ հաղթանակը, վերջնական հաղթանակը, այնպիսի հաղթանակ, որին ոչ ոք չէր համարձակվի ոչ միայն վիճարկել, այլ գոնե կասկածի տակ դնել... Եվ հաղթանակը միշտ արժե այնքան, որքան դու պատրաստ ես նրա համար վճարել... Հաղթանակը մեծ,  գրեթե անտանելի գին ուներ, մեր դեմ էին գրեթե բոլորը, և դա իրականում գերծանր ջանք էր... Բայց հատկապես նման ձևով է նյութը վերածվում պլազմայի, և հատկապես նման ձևով, անցնելով օկուպացիայի, իր նկատմամբ անարդար վերաբերմունքի և պատերազմի դժոխքի միջով Ադրբեջանը դարձավ ավելի ուժեղ։ Հաղթանակը միշտ լինում է արդար, ընդ որում անկախ գործողության մեթոդից, որը հանգեցրել է դրան։ Եվ, իհարկե, շատ կարևոր ասպեկտ է հանդիսանում հակառակորդի ուժեղ և թույլ կողմերի ճիշտ գնահատումը։ Միշտ հարվածիր այնտեղ, որտեղ նա թույլ է, և միշտ դա արա այն ժամանակ, երբ դա ամենաթույլն է: Բայց երբեք մի մոռացիր այն մասին, որ քո մոտ էլ կան թույլ կողմեր, և թշնամին նույնպես կարող է հարվածել, իսկ հետևաբար պետք է իմանալ և հիշել, որ քո թուլությունը՝ դա միշտ քո հակառակորդի ուժն է:
 
Մոպասանը ունի այսպիս պատմվածք՝ «Օրլյա»: Ասում են, որ հատկապես նա է հետագայում Լավկրաֆտին ոգեշնչել մղձավանջների իր սեփական պատկերասրահ ստեղծելուն։ Զարմանալի ոչին չկա, Մոպասանը այս ստեղծագործությունը գրել է այն ժամանակ, երբ նա գտնվում էր իր հիվանդության վերջին փուլում, եթե դուք հասկանում եք, թե ինչը նկատի ունեմ, դրա համար էլ պատմվածքը ստացվել է, մեղմ ասած, սարսափելի... Այս վերնագիրը այդպես էլ ռուսերեն չթարգմանեցին, «Օրլյա», այն այդպես էլ կոչվում է ռուսերեն տարբերակում... Եվ ինչպես ինձ ասացին իմացողները՝ ռուսերեն լեզվում պազապես չկա անալոգը, թարգմանության ամենամոտ տարբերակը, ընդ որում մտացածին՝ դրսի նման մի բան: «Օրլյա»-ն դրսում ինչ-որ բան է։ Իսկ սյուժեն հետաքրքիր է... Այնտեղ չար ոգու նման մի բան՝ մութ ու անտեսանելի, կամաց-կամաց տիրում է գլխավոր հերոսի խելքին՝ դանդաղ, բայց հաստատապես լուծարելով այն իր մեջ, և հերոսը սկսում է մտածել «Օրլյայի» պես։ Խորհում է այն կատեգորիաներով, որոնցով խորհում է «Օրլյան»... Ես սա, ըստ էության, ինչը նկատի ունեմ...Չարժե նմանվել հարևանիկներին՝ մարդկային քաղաքակրթության բոլոր նվաճումները իրենց վերագրելու իրենց կրքով... Չի կարելի հանգչել դափնիների վրա, չի կարելի թուլանալ, չի կարելի էյֆորիայի մեջ ընկնել, չի կարելի նրանց թույլ տալ, որ նրանք մեզ տարրալուծեն իրենց մեջ... Չի կարելի գոնե ինչ որ բանով նմանվել նրանց և վարակվել ազգային նեղմտության հետ սահմանակից ավելորդ և բոլորովին անտեղի մեծամտությամբ... Փքված մեծամտությունը միշտ բերում է նրան, որ անհատը կամ հասարակությունը սկսում են խրախուսել սխալ միտումներ, միտումներ, որոնք ամենևին էլ պետք չէ խրախուսել, քանի որ դրանք տանում են դեպի փակուղի... Եվ ոչ միայն տանում են փակուղի, այլ կարող է հանգեցնել աղետի...
 
Հարեւանիկների մոտ ժանրի ակնհայտ ճգնաժամ է։ Շատ են ուզում ռևանշ վերցնել, միայն տես դա անել հնարավոր չէ, ինչպես շարունակել ապրել և ում հետ ստեղծել այդ կյանքը՝ էկզիստենցիալ, ներեցեք բառախաղի համար, հարց է, և նրանք ի վիճակի չեն գտնել դրա պատասխանը, այնպես որ առկա է ոչ միայն ժանրի ճգնաժամ, սա կենսանվազ ախտանիշով սրված ժանրի ճգնաժամ է։ Եվ գործը ոչ միայն մեր հաղթանակի մեջ չէ... Տեսնում եք, երկարատև ատելությունը հյուծում է, սեղմում է մինչև չորանալը և, ի վերջո, հանգեցնում է թուլության՝ այդ նույն կենսանվազին: Հետևաբար թող նրանք շարունակեն մեզ ատել, իսկ մենք... Մենք պետք է նրանց մոտենանք խիստ ռացիոնալ։ Ատել չի կարելի, կտրականապես չի կարելի, քանի որ ատելությունը՝ բավականին էներգածախս ճանապարհ է: Իսկ ճիշտ ճանապարհը՝ պրագմատիզմն է, ծախսերն ընդդեմ արդյունքների... Այնպես որ՝ ավելի շատ պրագմատիկ ցինիզմ, երբեմն դա նաև կոչվում է «կոշտ ռեալիզմ» կամ ռեալպոլիտիկ, սա միշտ էլ շատ լավ է ստացվում...
 
Եվ եկեք, սիրելի տղաներ և հարգելի չափահաս ընկերներ, ավելի լայն նայենք այս իրավիճակին։ Մեր հաղթանակը և տարածքային ամբողջականության լիովին վերականգնումը՝ ոչ պարզապես հաղթանակ  է և տարածքային ամբողջականության ամբողջական վերականգնում է։ Սա բոլորովին այլ միջազգային կարգավիճակ է և այլ վերաբերմունք մեր նկատմամբ, հետխորհրդային տարածքում առաջին անգամ մի երկիր ռազմական ճանապարհով վերականգնեց իր տարածքային ամբողջականությունը՝ չնայելով նրանց դեմքերին և մարմնի այլ մասերին, ովքեր դեմ էին։ Դրանից առաջ եղածի հակադրությունը, այն է՝ կեղծ համակրանքը և գլխի հազիվ նկատելի շարժումը, երբ հիշատակվում էր միջազգային իրավունքը, փոխարինվեց «միայն պետք չէ տանկերով Զանգեզուր մտնել» և «սա ուժի անհամաչափ կիրառում է» ոռնոցներով։ Այնպես որ մարտի դաշտում այս հաղթանակը մեզ իսկապես հարկավոր էր նրա համար, որպեսզի սկսեինք հաղթել նաև մնացած ամեն ինչում: Ժամանակին ընկեր Տրումենը, 1945-1953 թվականներին ԱՄՆ-ի նախագահն ասել է հետևյալը. «Մենք հաղթեցինք պատերազմում, հիմա մենք պարտավոր ենք վտանգազերծ դարձնել հաղթանակը»: Շատ բան արդեն արվել է, բայց մենք անպայման պետք է ինչ-որ մեկին երջանկացնենք... իհարկե, ճիշտ սահմանադրության, տարածաշրջանի ճիշտ ազգագրական ու քաղաքական քարտեզների մասին մեր սեփական պատկերացումների շրջանակներում, այո, խոսքս ադրբեջանցիների այնտեղ վերադառնալու իրավունքի մասին է, որտեղից նրանք ժամանակին վտարվել են, և ամենահավանական թշնամու զինված ուժերի ճիշտ որակական և քանակական կազմի մասին է։
 
Իսկ ինչի՞ համար է պետք  այս ամենը մեզ։ Նրա համար, որպեսզի 1987 թվականն այլևս երբեք չկրկնվի։ Կան, իհարկե, և դրական միտումներ, օրինակ՝ հայ ռեւանշիստները, մեծ հաշվով չեն ապրում Հայաստանում, իսկ Հայաստանում ապրողների մեջ՝ այնքան էլ շատ ռեւանշիստներ չկան։ Դեպի առաջ գիտություն. պետք չէ նմանվել Նժդեհին կամ Մոնթեին, հարևանիկներ, սա շատ վնասակար է առողջության համար և ուժեղ կրճատում է կյանքը, ինչպես ցույց է տալիս պրակտիկան։ Եթե խելացի լինեիք, կլինեիք Առնո Բաբաջանյանի պես, նրա ստեղծագործական տանդեմը մեր մեծ՝ չեմ վախենում այս բառից, Մուսլիմ  Մագոմաևի հետ կլիներ ոչ թե պարզապես հաջողակ, այլ շատ հաջողակ...
 
Եզրակացություննե՞ր։ Խելոք հայերն իրենք կանեն այդ եզրակացությունները... Իսկ հիմարներին... հիմարներին, եթե ինչ-որ բան լինի, ռեւանշիստները նրանց ուղղակի կքշեն մեր ավտոմատների մոտ... Մեզ մոտ միշտ էլ՝ ձեր էնտուզիաստներին տեղավորելու տեղ կա, օրինակ Եռաբլուրում, որը եթե ինչ-որ բան պատահի, կարող է զգալիորեն մեծանալ չափերով: Այնպես որ, հարեւանիկները պետք է մտածեն, իսկ մենք... Իսկ մենք կտոնենք, բայց կտոնենք չկորցնելով մեր զգոնությունը։
 
Ու ևս մեկ անգամ շնորհավոր Հաղթանակի օրը, սիրելի տղաներ և հարգելի չափահաս ընկերներ: