Վերաբեռնմնավորման ժամանակը Ալիևը, Էրդողանը և Թրամփը՝ ՄԱԿ-ի անարդյունավետության մասին

«Աշխատել համատեղ. 80 տարվա համատեղ աշխատանք՝ հանուն խաղաղության, զարգացման և մարդու իրավունքների և առաջ շարժվելու ուղուն»- հատկապես այսպիսի կարգախոսի տակ է այս օրերին Նյու Յորքում ընթանում Միավորված Ազգերի Կազմակերպության (ՄԱԿ) Գլխավոր ասամբլեայի հոբելյանական 80-րդ նստաշրջանը, որին մասնակցում են կազմակերպության անդամ երկրների ղեկավարներն ու բարձրաստիճան ներկայացուցիչներ:  Անկասկած համաշխարհային նշանակություն ունեցող այս միջոցառման լեյտմոտիվ է հանդիսանում գրեթե ամբողջ աշխարհը ընդգրկած հակամարտությունների լուծման ուղիների քննարկումը։
 
Այս համատեքստում հարկ է նշել, որ այս ութ տասնամյակների ընթացքում այս միջազգային հարթակի բազմաթիվ որոշումներ այդպես էլ մնացել են թղթի վրա՝ չհասնելով գործնական իրականացման: Ադրբեջանը դրա հետ ընդհարվեց Հայաստանի կողմից ադրբեջանական տարածքների օկուպացիայի ժամանակ: Հիշեցնենք, որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բոլոր չորս բանաձևերը, որոնք պահանջում էին հայկական զինված ուժերի անհապաղ և անվերապահ դուրսբերում Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքից, այդպես էլ չեն իրականացվել՝ Հայաստանի իշխանությունները պարզապես դրանք անտեսում էին: Եվ այս փաստը հանդիսանում է այս կառույցի անարդյունավետության ևս մեկ ցուցիչ:
 
Իր վրա զգալով անարդարությունը՝ Ադրբեջանը առաջիններից մեկն էր, որ ՄԱԿ-ի բարեփոխման կոչ արեց՝ իր օրինակի վրա նշելով կազմակերպության անկարողությունը հակամարտությունները լուծելու հարցում։ Այսպես, ելույթ ունենալով՝ 2017 թվականի Գլխավոր ասամբլեայի նստաշրջանում, նախագահ Իլհամ Ալիևը հայտարարեց, որ Հայաստանը, կոպտորեն ոտնահարելով միջազգային իրավունքի նորմերը՝ անտեսում է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բոլոր չորս բանաձևերը։ Այս գաղափարը բազմիցս կրկնվել է մեր պետության ղեկավարի հետագա բազմաթիվ ելույթներում։ 2020 թվականին՝ Գլխավոր ասամբլեայի 75-րդ նստաշրջանում, Ադրբեջանի ղեկավարը նորից միջազգային հանրության ուշադրությունը հրավիրեց Հայաստանի կողմից ՄԱԿ-ի բանաձևերը չկատարելու վրա։ Առավել ևս, նախագահ Ալիևը զգուշացրեց, որ ագրեսիվ հռետորաբանությունն ու սադրանքները ցույց են տալիս, որ Հայաստանը պատրաստվում է նոր ագրեսիայի Ադրբեջանի դեմ և ՄԱԿ-ին ու միջազգային հանրությանը կոչ արեց զսպել Երևանին հետագա ռազմական սադրանքներից։ ՄԱԿ-ը կարծես բերանը ջուր էր առել, իսկ ընդամենը վեց օր անց Հայաստանը սանձազերծեց նոր պատերազմ տարածաշրջանում։
 
2022 թվականին՝ Չմիավորման շարժման խորհրդարանական ցանցի Բաքվի համաժողովում, Իլհամ Ալիևը նորից բարձրացրեց ՄԱԿ-ի բարեփոխման հարցը։ «Սա օրակարգ է բերում ՄԱԿ-ի և նրա Անվտանգության խորհրդի շրջանակներում բարեփոխումների հարցը, քանի որ եթե բանաձևերը չեն իրականացվում, ապա ինչ իմաստ ունի դրանք ընդունելը։ Մենք՝ բարեփոխումների կողմնակից ենք, և ես համարում եմ, որ սա պետք է քննարկվի Չմիավորման շարժման պետությունների և կառավարությունների ղեկավարների մակարդակով, և պետք է վերջ տրվի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի քաղաքական նախասիրությունների հիման վրա բանաձևերի իրականացմանը», - ասել է Իլհամ Ալիևը։
 
ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բարեփոխումների հարցը Ադրբեջանի նախագահը բարձրացրել է նաև 2023 թվականի մարտին Բաքվում կայացած Չմիավորման շարժման COVID-19-ի դեմ պայքարի կոնտակտային խմբի գագաթնաժողովում. «Եվս մեկ կարևոր հարց, որը արդեն տարիներ շարունակ քննարկվում է ամբողջ աշխարհում, դա ՄԱԿ-ի համակարգի բարեփոխումներն են։ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը անցյալի հիշեցում է և չի արտացոլում ժամանակակից իրականությունը»։
 
2024 թվականի նոյեմբերին, COP29-ի առաջնորդների գագաթնաժողովի բացման արարողության ժամանակ, Ադրբեջանի պետության ղեկավարը հայտարարեց. «Մեկ տարի առաջ մենք լիովին վերականգնեցինք մեր ինքնիշխանությունը՝ ՄԱԿ-ի Կանոնադրության, միջազգային իրավունքի և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի համապատասխան, որոնք 30 տարի մնացել էին թղթի վրա: Մենք ինքներս իրականացրեցինք այդ բանաձևերը, վերականգնեցինք միջազգային իրավունքը, արդարադատությունը և վերջ դրեցինք հայկական օկուպացիային»:
 
Այս ուղերձով Իլհամ Ալիևը աշխարհին հիշեցրեց, որ առաջինը՝ Ադրբեջանը կարողացավ ինքնուրույն լուծել բազմամյա խնդիրը և ազատագրել իր տարածքները: Երկրորդը՝ հատկապես մեր երկրի կողմից իր նախնիների հողերի ռազմական ճանապարհով վերադարձնելու օրինակով նախագահը հաստատեց, որ ՄԱԿ-ը լիովին սպառել է հակամարտությունների կարգավորման հարցերում ազդեցության իր դիվանագիտական գործիքները և, համապատասխանաբար, լայնածավալ բարեփոխումների կարիք ունի:
 
Նախագահ Ալիևը նմանատիպ կոչը իր արտացոլումը գտավ նաև այս տարվա սեպտեմբերին կայացած՝ Ասիայում փոխգործակցության և վստահության միջոցների խորհրդակցության (ԱՓՎՄԽ)  Ուղեղային կենտրոնների ֆորումի՝ «Զարգացման և անվտանգության արձագանքը. տարածաշրջանային համագործակցություն և կառավարում ԱՓՎՄԽ-ի ինստիտուցիոնալ վերափոխման մեջ» թեմայով 13-րդ նստաշրջանի մասնակիցներին ուղղված իր ուղերձում: «Համարում ենք, որ Գլոբալ Հարավի երկրները պետք է ակտիվորեն մասնակցեն նոր, արդար աշխարհակարգի ձևավորմանը, իրենց ավանդը ներդնեն այս գործընթացում։ Այս առումով ծայրահեղ կարևոր է ՄԱԿ-ում համապատասխան բարեփոխումների անցկացումը, Գլոբալ Հարավի երկրների ներկայացվածության ապահովումը Անվտանգության խորհրդի (ԱԽ) մշտական անդամների շարքում, որն արդեն վերածվել է ժամանակակից իրականությանը չհամապատասխանող կառույցի։ Ադրբեջանը, որպես մի երկիր, որն ինքն է ապահովել Անվտանգության խորհրդի՝ նախկինում օկուպացված տարածքների ազատագրմանը կոչ անող, բայց թղթի վրա մնացած բանաձևերի կատարումը, հիանալի հասկանում է դա», - ընդգծել է Իլհամ Ալիևը։
 
ՄԱԿ-ի բարեփոխման վերաբերյալ Ադրբեջանի կոչը աջակցություն է ստացել Սպիտակ տան ներկայիս վարչակազմի մոտ, նրան աջակցում են մի շարք երկրներ, մասնավորապես՝ Թուրքիան։ Սա է մատնանշում նախագահ Էրդողանի խոսքերն այն մասին, որ ՄԱԿ-ը անհապաղ բարեփոխումների կարիք ունի, ինչի մասին նա գրել է ամերիկյան «Newsweek» ամսագրում հրապարակված հոդվածում։
 
Բացի այդ, նախքան ներկայիս Գլխավոր ասամբլեայի նստաշրջանին մասնակցելու համար Նյու Յորք մեկնելը՝ թուրք առաջնորդը լրագրողների հետ զրույցում քննադատել է ՄԱԿ-ի «հնգյակին», այդ կազմակերպության  բարեփոխելու կոչ է արել՝ հակամարտությունները և ժամանակակից մարտահրավերները կարգավորելու գործում նրա անկարողության պատճառով։
 
«Մենք տեսնում ենք, որ 80 տարվա վաղեմությամբ պայմանները արտացոլող ՄԱԿ-ի ներկայիս կառուցվածքը անբավարար է նրա կողմից ժամանակակից խնդիրները կատարելու համար։ Մենք առաջին անգամ այդ մասին հայտարարել ենք 12 տարի առաջ ՄԱԿ-ի ամբիոնից՝ նշելով, որ աշխարհն հինգից [ՄԱԿ ԱԽ հինգ մշտական անդամներ] ավել է։ Անցած տարիների ընթացքում մեր գնահատման արդարությունը բազմիցս հաստատվել է։ Նույնիսկ գլխավոր քարտուղարի մակարդակով սկսվել է բացահայտ արտահայտվել ՄԱԿ-ի բարեփոխման անհապաղ անհրաժեշտությունը», - հայտարարել է Էրդողանը։ Նա նաև ընդգծել է, որ Թուրքիան միշտ աջակցել է ՄԱԿ-ի բարեփոխման ջանքերին և կշարունակի դա անել։
 
Նրա ակնառու վկայությունը, որ ՄԱԿ-ի բարեփոխման հարցում Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Սպիտակ տան վարչակազմի դիրքորոշումները լիովին համընկնում են՝ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփի վերջին հայտարարություններ են ։
 
Այսպես, Նյու Յորքում Գլխավոր ասամբլեայում ելույթ ունենալով՝ Թրամփը մեղադրել է միջազգային կազմակերպությանը համաշխարհային հակամարտությունների լուծման գործում անգործության մեջ՝ չնայած նրա ներուժին։ Նա հայտարարել է, որ «ՄԱԿ-ից ոչ ոք երբեք իրեն չի զանգահարել կամ օգնություն չի առաջարկել»։
 
«Կարծես,  նրանք պարզապես գրում են շատ կոշտ ձևակերպումով նամակներ, իսկ հետո ոչ մի կերպ չեն իրականացնում դրանք։ Դրանք բոլորը դատարկ խոսքեր են, իսկ դատարկ խոսքերը խնդիրներ չեն լուծում», - ասել է Թրամփը՝ նշելով, որ Սպիտակ տուն վերադառնալուց ի վեր ՄԱԿ-ը նույնիսկ չի փորձել իրեն օգնել յոթը պատերազմների կարգավորման մեջ, որոնք նա ինքն է վերջ դրել։
 
Ամփոփելով վերոհիշյալը, կարելի է վստահորեն ասել, որ եկել է՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ստեղծված Միավորված Ազգերի Կազմակերպության բարեփոխումների ժամանակը։ Բարեփոխումների հետաձգումը պարզապես անհնար է. միջազգային հանրությանը անհրաժեշտ է անվտանգության նոր ճարտարապետություն, իսկ մարդկությունը ավելի արդար աշխարհի կարիք ունի։
 
Եվ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանի պատմական  դարձած. «Խաղաղությունը հինգից ավել է» արտահայտությունը, որը ցուցադրվել է Մանհեթենի կենտրոնում գտնվող հայտնի Թայմս Սքվերի թվային էկրաններին՝ դրա վառ հաստատումն է։