Ալիևի նախազգուշացումների հնգամյա արձագանքը ՄԱԿ-ը՝ որպես չիրականացված հույսերի խորհրդանիշ

Ինչպես արդեն հայտնել է Caliber.Az-ը, սեպտեմբերի 22-ին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը աշխատանքային այցով ժամանել է Նյու Յորք քաղաք՝ մասնակցելու ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 80-րդ նստաշրջանին, որտեղ, ինչպես նախատեսված է, նա պետք է ելույթ ունենա սեպտեմբերի 25-ին: Իսկ այսօր մենք կցանկանայինք հիշել ոչ այնքան վաղուց, այն է՝ հինգ տարվա վաղեմությամբ իրադարձությունները:
 
Սեպտեմբերի 21-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 75-րդ նստաշրջանի շրջանակներում տեղի ունեցավ ՄԱԿ-ի 75-ամյակին նվիրված բարձր մակարդակի նիստ, որի ժամանակ նախագահ Ի.Ալիևը ելույթ ունեցավ տեսաձևաչափով: Մեր պետության ղեկավարի խոսքերը այն ժամանակ հնչեցին միանգամայն պարզ և դարձան նախազգուշացում ամբողջ միջազգային հանրության համար. Հայաստանի ղեկավարության ագրեսիվ հռետորաբանությունը և Ադրբեջանի հասցեին բացահայտ սպառնալիքները փաստորեն ոչնչացրել են բանակցային գործընթացը: Ալիևը ուշադրություն հրավիրեց այն փաստի վրա, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը դիտավորյալ խաթարում է ինչպես բանակցությունների ձևաչափը, այնպես էլ  էությունը՝ հայտարարելով. «Ղարաբաղը Հայաստան է»:
 
«Հայաստանի վարչապետը նպատակաուղղված խաթարում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների միջնորդությամբ ընթացող բանակցությունների ձևաչափն ու բովանդակությունը։ Նրա «Ղարբաղը Հայաստան է» հայտարարությունը հանդիսանում  է լուրջ հարված բանակցային գործընթացին։ Նա անհիմն պայմաններ է դնում բանակցային գործընթացում։ Նրա կողմից Ադրբեջանին առաջ քաշված «յոթ պայմանները» մեր կողմից մերժվել է։ Մենք ունենք  խաղաղության  հասնելու միակ պայման. Հայաստանի զինված ուժերը պետք է դուրս  բերվեն Ադրբեջանի բոլոր օկուպացված տարածքներից։ Ամբողջ աշխարհը ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղը որպես Ադրբեջանի անբաժանելի մաս։
 
Հայաստանի վարչապետը հայտարարել է՝ տասնյակ հազարավոր քաղաքացիական անձանցից բաղկացած զինված աշխարհազորի ստեղծման մասին, որոնց կստիպեն մասնակցել Ադրբեջանի դեմ ռազմական գործողություններին։ Սա բացահայտորեն ցույց է տալիս Հայաստանի ղեկավարության նոր ագրեսիվ մտադրությունները։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարը սպառնում է Ադրբեջանին «նոր պատերազմներ նոր տարածքների համար» հայտարարություններով։
 
Հայաստանը վերջերս ընդունել է՝ ագրեսիվ ռազմական դոկտրին և հարձակողական բնույթի ազգային անվտանգության ռազմավարություն։ Ազգային անվտանգության ռազմավարությունում արտացոլված են ռասիստական, շովինիստական և «ադրբեջանաֆոբ» տեսակետներ։
 
Ագրեսիվ հռետորաբանությունն ու սադրանքները ցույց են տալիս, որ Հայաստանը պատրաստվում է նոր ագրեսիայի Ադրբեջանի դեմ։ Մենք ՄԱԿ-ին և միջազգային հանրությանը կոչ ենք անում Հայաստանին զսպել հերթական ռազմական ագրեսիայից», - հստակ հայտարարել է նախագահ Ի.Ալիևը։
 
Ինչպես տեսնում ենք, Ի.Ալիևը զգուշացրեց ոչ միայն դիվանագիտական փակուղու, այլ նաև նոր ագրեսիայի մասին, որին պատրաստվում էր Հայաստանը: Ալիևը դիմեց ՄԱԿ-ին և միջազգային հանրությանը՝ Հայաստանին զսպելու և նոր պատերազմը կանխելու կոչով: Բայց այս կոչը, ինչպես նաև վերջին տասնամյակների ընթացքում տասնյակ այլ նմանատիպ կոչերը՝ մնացին անտեսված։
 
Ադրբեջանի նախագահի ելույթից և նախազգուշացումից ընդամենը վեց օր անց սկսվեց Հայաստանի կողմից սանձազերծված նոր պատերազմը: Հայկական բանակը կրակ բացեց առաջնագծի գոտում գտնվող ադրբեջանցի խաղաղ բնակիչների վրա: Սկսվեց Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմը, որի ընթացքում Ադրբեջանը ստիպված եղավ ռազմական ճանապարհով վերականգնել իր տարածքային ամբողջականությունը։
 
Եվ հատկապես այստեղ է ծագում հիմնական հարցը. ի՞նչ է արել ՄԱԿ-ը՝ այս հակամարտությունը կարգավորելու համար, իրագործելուիր սեփական բանաձևերը և ապահովելու իրական դեէսկալացիա: Պատասխանը ակնհայտ է. ոչինչ: Դեռ 1990-ականների սկզբին ընդունված ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի չորս բանաձևերը քառորդ դարից ավել մնացին պարզապես ձևական փաստաթղթեր: Դրանք պահանջում էին հայկական զորքերի անհապաղ, լիովին և անվերապահ դուրսբերում օկուպացված ադրբեջանական տարածքներից, բայց այդպես էլ  չիրականացվեցին: ՄԱԿ-ի ոչ մի կառույց չկարողացավ (ավելի ճիշտ, չցանկացավ) հասնել դրանց իրականացմանը, ինչը պերճախոսորեն վկայում է արդարության ու միջազգային իրավունքը ապահովելու հարցերում Կազմակերպության անկարողության մասին։
 
Հենց Ադրբեջանը 2020 թվականին միջազգային իրավունքի շրջանակներում և ՄԱԿ-ի կանոնադրության հիման վրա իրականացրեց այն, ինչին տասնամյակների ընթացքում չկարողացավ հասնել ՄԱԿ-ը՝ իր մեծածավալ ու բյուրոկրատիայի մեջ թաղված կառույցներով։ Ադրբեջանը ինքը վերականգնեց իր տարածքային ամբողջականությունը, ապահովեց միջազգային իրավունքի պահպանումը և ապացուցեց, որ հռչակագրային հայտարարություններն ու անվերջ դիվանագիտական մեխանիզմները կորցնում են իրենց իմաստը, երբ կշեռքին դրված է ժողովրդի ճակատագիրը և պետության ամբողջականությունը։ Պատերազմն ավարտվեց Ադրբեջանի հաղթանակով, բայց այս արդյունքը միաժամանակ դարձավ նաև իր անգործունակությունը ցույց տված ՄԱԿ-ի մեղադրական դատավճիռ։
 
ՄԱԿ-ի անարդյունավետությունը նշում են նաև այլ համաշխարհային առաջնորդներ։ Այսպես, երեկ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը հայտարարեց, որ նրան հաջողվել է յոթ ամսվա ընթացքում վերջ դնել յոթ հակամարտության, դրանով հանդերձ ՄԱԿ-ի կողմից որևէ աջակցություն չի եղել։ Նրա խոսքերը հաստատում են, որ նույնիսկ գերտերությունները Կազմակերպությունը չեն ընկալում որպես խաղաղություն ապահովելու իրական գործիք։ Եթե ՄԱԿ-ի հիմնադիրներից մեկի, նրա խոշորագույն դոնոր և Անվտանգության խորհրդի անդամ պետության ղեկավարը այդքան բացահայտորեն մատնանշում է կազմակերպության անօգուտությունը, դա վկայում է ամբողջ համակարգի խորը ճգնաժամի մասին։
 
Այսօր ՄԱԿ-ը մեծ մասամբ վերածվել է բանավեճային ակումբի, որտեղ հնչում են գեղեցիկ ելույթներ, բայց արդյունավետ որոշումներ չեն կայացվում: Խնդիրը ոչ միայն բյուրոկրատիայի և հետաձգման մեջ է, այլ նաև նրանում, որ հինգ մշտական անդամների վետոյի իրավունքի վրա հիմնված Անվտանգության խորհրդի համակարգը խոչընդոտում է ցանկացած իրական քայլերը: Սա ՄԱԿ-ը դարձնում է աշխարհաքաղաքական խաղերի պատանդ, իսկ նրա առաքելություններն ու բանաձևերը՝ գործիքներ հզորների ձեռքում: Արդյունքում, ագրեսիայի զոհերը, ինչպիսին է Ադրբեջանը, ստիպված են ինքնուրույն հասնել արդարության, չնայած հենց դրա համար էր 1945 թվականին ստեղծվել կազմակերպությունը:
 
Ղարաբաղյան հակամարտության օրինակը՝ առավել լայն շղթայի ընդամենը մեկ օղակ է: ՄԱԿ-ի անկարողությունը՝ դադարեցնել Ռուանդայի ցեղասպանությունը, կանխել Սրեբրենիցայի ողբերգությունը, կարգավորել պատերազմը Սիրիայում կամ կանխել ագրեսիան աշխարհի տարբեր վայրերում ցույց է տալիս Կազմակերպության համակարգային ճգնաժամը: Յուրաքանչյուր դեպքում հնչել են ամպագոռգոռ հայտարարություններ, ընդունվել են բանաձևեր, բայց կյանքեր փրկելուն և պատերազմներ կանխելուն ունակ իրական գործողություններ այդպես էլ չեն ձեռնարկվել: Սա ՄԱԿ-ը վերածում է չիրականացված հույսերի խորհրդանիշի, մի հաստատության, որը կոչված է խաղաղություն ապահովելու համար, բայց զուրկ է այն պահպանելու գործիքներից։
 
Ադրբեջանի փորձը դարձավ հստակ ցուցադրություն. պետությունը, հենվելով միջազգային իրավունքի և սեփական ուժերի վրա, կարողացավ վերականգնել արդարությունը: Բայց միևնույն ժամանակ, այս փորձը միջազգային հանրության առջև դրեց ՄԱԿ-ի ապագայի հարցը: Եթե կազմակերպությունը անկարող է իրականացնել իր իսկ որոշումները, եթե նրա բանաձևերը մնում են թղթի վրա, եթե ագրեսորը զգում է անպատժելիություն, իսկ զոհը ստիպված է ինքնուրույն պաշտպանվել, ապա հարց է ծագում. պետք է արդյո՞ք աշխարհին նման ՄԱԿ: Եվ եթե այո, ապա ի՞նչ ձևով: Այս հարցի պատասխանը ազմակերպությունը առայժմ չունի: Սակայն մեկ բան ակնհայտ է. առանց խորը բարեփոխումների, առանց աշխատանքի սկզբունքների վերանայման և առանց որոշումների կատարումն ապահովելու արդյունավետ մեխանիզմների ստեղծմանը՝ ՄԱԿ-ը վտանգում է անդառնալիորեն կորցնել իր հեղինակությունը, վերջնականապես վերածվելով ձևական կառույցի, որի գործունեությունը սահմանափակվում է մեծահռչակ հոբելյանական նիստերով և դիվանագիտական արարողակարգով։