«Թրամփի օրոք Հայաստանը հազիվ թե հասներ Ռազմավարական գործընկերության խարտիայի» Կիրիլ Կրիվոշեևը՝ Caliber.Az-կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ ռուս լրագրող, Ռուսաստանի և Եվրասիայի ուսումնասիրության  վերաբերյալ Բեռլինի Կարնեգիի կենտրոնի հեղինակ Կիրիլ Կրիվոշեևի հետ։
 
— Կիրիլ, Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի և ԱՄՆ-ի միջև վերջերս ստորագրված Ռազմավարական գործընկերության խարտիան։
 
— Կարծում եմ, սա նախորդ տարվա ապրիլին ԵՄ-ԱՄՆ-Հայաստան եռակողմ հանդիպման տրամաբանական շարունակությունն է, որի մասին այնքան շատ են խոսել, այդ թվում նաև Բաքվում։ Բայց իմ հաստատակամ դիրքորոշումն այն է, որ այդ հանդիպումը և այդ ռազմավարական համաձայնագիրը մեծ մասամբ ոչ թե պաշտպանության, այլ տնտեսության և առաջին հերթին էներգետիկայի մասին է։ Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանը սաստիկ կախված է էներգիայից, և այն, ինչ նրա համար կարող է անել Արևմուտքը՝ դա նոր ատոմակայան կառուցելն է, երբ Մեծամորը 2036 թվականին վերջնականապես շարքից դուրս գա։ Մինչ այդ ժամանակ արդեն պետք է լինի մեկ այլ ատոմակայանի նախագիծ, որպեսզի Հայաստանն  գոնե ունենա իր էլեկտրաէներգիան։
 
Իսկ ինչ վերաբերում է համաձայնագրի մյուս կետերին, ապա իրականում դրամաշնորհային աջակցությունը և բարեփոխումներին աջակցելը նույնպես կարևոր են։ Բայց եկեք տեսնենք, թե 2024 թվականի ընթացքում Հայաստանը ի՞նչ է ստացել Արևմուտքից։ Այս ընթացքում նա ԱՄՆ-ից ստացել է 65 մլն դոլար և Եվրամիությունից 270 մլն եվրո ստանալու խոստում։ Ինչպես նաև հայտնի է, որ 2025 թվականին Հայաստանը ԵՄ-ից կստանա ընդամենը 13 մլն եվրո։ Այո, սա փոքր գումար է, բայց, այնուամենայնիվ, ինչ-որ բան է, քանի որ թույլ է տալիս թեթեւացնել պետական բյուջեն եւ ինչ-որ կերպ ճիշտ ուղղությամբ տանել պաշտոնյաներին։
 
Ու ևս մեկ բան։ Անցյալ տարվա հուլիսին Հայաստանը ընդամենը 10 միլիոն դոլար է ստացել Խաղաղության եվրոպական հիմնադրամից, որը զինում է Ուկրաինան, և սա, համաձայնվեք, ծիծաղելի փող է նույնիսկ այնպիսի փոքր երկրի համար, ինչպիսին Հայաստանն է։ Հետևաբար, ինչպես ինձ է թվում, ԱՄՆ-ը առաջին հերթին կենտրոնացել է տնտեսության և էներգետիկայի վրա, իսկ երկրորդ հերթին՝ Վաշինգտոնը պաշտպանել է Երևանի այն դիրքորոշումները, որոնք կարևոր է համարում։ Օրինակ, ԱՄՆ-ը համարում է, որ Զանգեզուրի միջանցք չպետք է լինի այն տեսքով, որում այն տեսնում է Բաքուն։ Որ այն պետք է լինի ինքնիշխան երթուղի, որտեղ հայկական զորքերը և սահմանապահները վերահսկում են այս ճանապարհի ողջ երկարությունը, և դրա բանալի է հանդիսանում Ալմաթիի հռչակագիրը։ Ադրբեջանը սահմանների սահմանազատումը տեսնում է այն ոգով, որ ամեն ինչ պետք է որոշվի՝ ելնելով տեղում առկա իրողություններից։ ԱՄՆ-ը համաձայն չէ դրա հետ։
 
— Ձեր գնահատման համաձայն՝ խարտիան չի՞ նախատեսում ապագայում Հայաստանում ամերիկյան/ՆԱՏՕ-ի բազաների հայտնվելը։
 
— Տեսանելի ապագայում ես դա հնարավոր չեմ համարում, քանի որ Հայաստանը Գյումրիից դուրս չի բերի ռուսական ռազմակայանը, և նույն տարածքում տարբեր բլոկներից երկու ռազմաբազաների տեղակայումը վտանգավոր է և աննպատակահարմար։ Մյուս կողմից, Հայաստանը միշտ ընդգծում է, որ չի պատրաստվում ռուսական բազան դուրս բերել իր տարածքից, գումարած՝ Երևանը փորձում է հարգել Իրանի շահերը, որին ակնհայտորեն դուր չի գա ՆԱՏՕ-ի բազաների հայտնվելը Հայաստանում։ Իսկ ինչու՞ նյարդայնացնել Թեհրանին։
 
Թե ինչ կարող է լինել երկարաժամկետ հեռանկարում, դժվար է ասել, քանի որ ոչ բոլորովին է հասկանալի, թե ինչպես կավարտվի ռուս-ուկրաինական պատերազմը, որը կձևավորի Եվրասիայի անվտանգության կառույցն ամբողջությամբ։ Ուստի ժամանակավրեպ է քննարկել աշխարհի պատկերը, քանի դեռ այս չափազանց կարևոր գործընթացը դեռ ավարտված չէ։
 
— Ինչո՞ւ, Ձեր կարծիքով, խարտիան ստորագրվեց բառացիորեն Բայդենի Սպիտակ տանը գտնվելու վերջին օրերին:
 
—Իրոք, կարևոր է, որ նման փաստաթուղթը կնքվել է Ջո Բայդենի նախագահության վերջին օրերին, քանի որ Դոնալդ Թրամփից նման բան չես սպասի։ Իսկ կնքել  ինչ-որ հռչակագրային փաստաթուղթ, որին կարող եք հետագայում անդրադառնալ և գումար խնդրել՝ հիմա է հարկավոր։
 
Մյուս կողմից, իր նախագահական ժամկետի սկզբում Թրամփը, ըստ ամենայնի, ժամանակ չի ունենա հայ-ադրբեջանական հակամարտության համար։ Իհարկե, այստեղ կարող է լինել տարբեր տրամաբանություն, բայց դժվար թե նա շտապեր Հայաստանի հետ կնքել նման փաստաթուղթ, եթե հիմա չհասցնեին դա անել։
 
— Հայաստանում կվճռեն արդյո՞ք հանուն խաղաղության դիմել իրենց սահմանադրության վերանայելուն, ինչին պատրաստակամությանը բազմիցս հայտարարել են Փաշինյանի կառավարությունում։
 
— Նիկոլ Փաշինյանը օրերս հայտարարել է Բաքվի երկու կարևոր պայմանները ընդունելու պատրաստակամության մասին։ Սա փոխադարձ հայցերից հրաժարվելն է, որն անիմաստ է դարձնում Հռոմի ստատուտի վավերացումը, որի համար նա այդնան տուժել է, և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի լուծարումը, որն իսկապես բացարձակապես անիմաստ է ներկայիս իրավիճակում։ Բաքուն շարունակում է պնդել, որ վերանայվի Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությունը։ Բայց ես ուշադրություն կդարձնեյի այն փաստի վրա, որ Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունից հնարավոր հեռանալը կզրոյացնի խաղաղ գործընթացը։ Եվ այդ դեպքում շատ բան պետք է նորից սկսել։ Այսինքն՝ հարաբերություններ կառուցել նոր իշխանությունների հետ, և բացի այդ էլ, դժվար է ասել, թե ինչպիսին կլինեն նրանք։ Ամենայն հավանականությամբ, առաջին փուլում նոր իշխանությունները պետք է իրենց նախորդից տարբերվող բան ցույց տան։ Հետևաբար Բաքվի կողմից սահմանադրության առնչությամբ ճնշումը կարող է հանգեցնել Նիկոլ Փաշինյանի դիրքերի թուլացմանը և 2026 թվականին նրա հնարավոր պարտությանը։
 
Սա արդյո՞ք լավ բան է։  Ում համար ինչպես։ Իմ տեսանկյունից՝ ոչ, ինչպես ինձ է թվում, խաղաղ գործընթացը անհրաժեշտ է ավարտել։ Ես կողմ եմ, որ հակամարտությունը կարգավորվի խաղաղ ճանապարհով, առանց ուժային միջամտության։ Եվ հարցն նրանում չէ, որ Փաշինյանը լավ քաղաքական գործիչ է, թե ոչ, անձամբ ես դեմ եմ Հայաստանում իրավիճակի ցնցմանը։ Սա առաջինը։
 
Երկրորդը, Փաշինյանի համար շատ դժվար է վերաշարադրել սահմանադրությունը, քանի որ դա կարող է հանգեցնել քաղաքական մեծ ռիսկերի։ Հետևաբար, դժվար է ասել՝ Երևանի վրա Բաքվի ճնշումը կհանգեցնի արդյոք նոր զիջումների, թե ամբողջությամբ կկոտրի ողջ կառույցը։ Ես այստեղ շատ զգույշ կլինեի։ Սահմանադրության փոփոխությունները հարկավոր է այնպես թաքցնել, որպեսզի դրանք, ինչպես ասում են, լինեն շաքարի հաստ շերտի տակ։ Այնպես, որպեսզի դրա դիմաց ժողովրդին լավ բան առաջարկել։ Իսկ սա պետք է մտածել, զարգացնել։ Սա շատ բարդ քաղաքական գործընթաց է։ Միևնույն ժամանակ, եթե հիմնական օրենքը փոխվի, ապա դա կլինի այնպես, որ հանրաքվեի ժամանակ ժողովուրդը կողմ քվեարկի այն սահմանադրությանը, որտեղ հղում չի լինի Անկախության հռչակագրին, կամ կփոխվի ինքնին հռչակագիրը, բայց հենց Երևանում ոչ ոք դրա մասին ոչ մի խոսք չի ասի։ Այնտեղ խնամքով լռեցնելու են այս փաստը՝ առաջարկելով այլ բան։ Հիշու՞մ եք, թե ինչպես փոխեցին Ռուսաստանի սահմանադրությունը։ Որ ռուսաց լեզուն՝ հարգանք է աշխատող մարդու նկատմամբ, դրանով հանդերձ չհիշեցնելով այն մասին, որ իրականում ամբողջ իմաստը Վլադիմիր Պուտինի ժամկետը զրոյացնելու մեջ էր։ Նման բան պետք է անի նաև Փաշինյանը, և դա դժվար է։
 
Եթե Հայաստանը ընդունի նոր սահմանադրություն, այնտեղ Անկախության հռչակագրին հղում հավանաբար չի լինի։