Մինսկի գործընթացի ավարտը և տարածաշրջանի նոր ճարտարապետությունը Փորձագիտական ​​կարծիքները Caliber.Az-ում

Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն հայտնել է, որ 2025 թվականի սեպտեմբերի 1-ին ԵԱՀԿ-ի Նախարարների խորհուրդի կողմից՝ Մինսկի գործընթացի և դրան առնչվող կառույցների՝ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի և բարձր մակարդակի պլանավորման խմբի գործունեությունը դադարեցնելու մասին որոշում է ընդունվել։
 
Հայ-ադրբեջանական նախկին հակամարտության վերաբերյալ ԵԱՀԿ-ի բոլոր որոշումները անվավեր են ճանաչվել։ Սա դարձավ՝ Ադրբեջանի կողմից նախկինում օկուպացված տարածքների նկատմամբ վերահսկողության վերականգնման և Բաքվի կողմից առաջարկված խաղաղ օրակարգի միջազգային ճանաչում։
 
Այս առնչությամբ հայտնի փորձագետները Caliber.Az-ի հետ զրույցում մեկնաբանել են տարածաշրջանում ստեղծված նոր իրավիճակը։
 
Աշխարհաքաղաքականության և անվտանգության ոլորտի փորձագետ, «The Washington Outsider» հրատարակության գլխավոր խմբագիր Իրինա Ցուկերմանը նշել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի գործընթացի փակումը իրենից նշանավորում է հետխորհրդային դիվանագիտության մի ամբողջ դարաշրջանի ավարտը, երբ սառեցված հակամարտությունները միջազգային կառույցների հովանու ներքո պահվում էին արհեստական ​​իրավական և քաղաքական անորոշության վիճակում։
 
«Այդ գործընթացը ստեղծվել է 1990-ականների սկզբին՝ հայ-ադրբեջանական հակամարտության խաղաղ լուծում գտնելու համար, բայց ժամանակի ընթացքում այն ​​վերածվել էր մեծ տերությունների շահերի խորհրդանշական վերահսկողության և հավասարակշռման գործիքի։ Դրանցից հրաժարվելը արտացոլում է նոր աշխարհաքաղաքական իրականություն. հակամարտությունը լուծվել է ոչ թե միջնորդության և երկարատև բանակցությունների, այլ Ադրբեջանի կողմից իր տարածքային ամբողջականության փաստացի վերականգնման միջոցով։
 
Որոշումն ունի խորը իրավական չափորոշում։ Այն նշանակում է, որ Մինսկի գործընթացի հետ կապված ԵԱՀԿ-ի բոլոր նախկին փաստաթղթերը, բանաձևերը և ընթացակարգերը կորցնում են իրենց ուժը։ Առաջին անգամ միջազգային կազմակերպությունը ճանաչել է, որ տասնամյակներ շարունակ պահպանված ստատուս քվոն դարձել է անշրջելի։ Ադրբեջանի համար սա այն փաստի միջազգային ճանաչման ամրապնդումն է, որ նախկին օկուպացված տարածքների կարգավիճակի և պատկանելության հարցը այլևս բանակցությունների առարկա չի հանդիսանում։ Այն նաև թուլացնում է նրանց փաստարկները, ովքեր փորձում էին կասկածներ սերմանել տարածքային փոփոխությունների վերջնական բնույթի վերաբերյալ։
 
Որոշումը հաստատում է նաև ԱՄՆ-ի նոր դերը տարածաշրջանում։ Հենց Վաշինգտոնը դարձավ այն հարթակը, որտեղ կողմերը պայմանավորվեցին Մինսկի գործընթացի լուծարման սկիզբը դրած համատեղ նամակի շուրջ։ Ամերիկյան դիվանագիտության համար սա դարձավ ազդանշան որպես արբիտր և հետպատերազմյան կարգավորման երաշխավոր հանդես գալու նրա ունակության մասին, չնայած Հարավային Կովկասում ավանդական ազդեցության անկմանը։ Իսկ Եվրոպայի համար, ընդհակառակը, սա պարտություն է։
 
ԵԱՀԿ-ն երկար ժամանակ խորհրդանշել է եվրոպական միջնորդությունը։ Հիմա նրա կառույցները ճանաչվում են որպես իրենց նշանակությունը կորցրած։ Այսպիսով, Եվրամիության և առանձին եվրոպական երկրների դերը նկատելիորեն նվազում է», - նշել է փորձագետը։
 
Նրա խոսքով՝ Ռուսաստանի համար Մինսկի գործընթացի փակումնը հանդիսանում է էլ ավելի ցավոտ։
 
«Մոսկվան, որպես Մինսկի խմբի համանախագահ, տասնամյակներ շարունակ այս մեխանիզմը օգտագործել է տարածաշրջանում իր ներկայությունն ու ազդեցությունը պահպանելու համար։ Այժմ այս գործիքը անհետանում է։ Ռուսաստանը կորցնում է միջազգային ինստիտուտների կողմից Բաքվի և Երևանի նկատմամբ օրինականացված լծակները։ Հաշվի առնելով, որ Մոսկվան առանց այդ էլ  թուլացել է Ուկրաինայի պատերազմից և ներքին ճգնաժամից, իրադարձությունների նման զարգացումը խորհրդանշում է նրա քաղաքական նահանջը Հարավային Կովկասից։
 
Հայաստանը հայտնվում է բարդ իրավիճակում։ Մի կողմից, Մինսկի գործընթացը վերացնելուն համաձայնելը նշանակում է նոր իրականության ճանաչում և Ադրբեջանի հետ հարաբերություններ կառուցելու պատրաստակամություն՝ առանց արտաքին միջնորդության հույս ունենալու։ Մյուս կողմից՝ այս որոշումը լարվածություն է առաջացնում երկրի ներսում, որտեղ էլիտայի և ընդդիմության մի մասը դա համարում է՝ նախկին հայկական անկլավների համար հատուկ կարգավիճակի համար պայքարի վերջնական մերժում։
 
Երևանի համար սա խաղաղ շինարարության նոր փուլի ճանապարհ բացող, բայց միևնույն ժամանակ զգալի ներքաղաքական ռիսկեր կրող քայլ է։
 
Ադրբեջանի համար սա անկասկած դիվանագիտական ​​հաղթանակ է։ Պետությունը ցույց է տվել ոչ միայն իր տարածքների նկատմամբ վերահսկողությունը վերականգնելու, այլ նաև այդ արդյունքը միջազգային իրավական և ինստիտուցիոնալ հարթությունում ամրապնդելու կարողությունը։ Ի տարբերություն հետխորհրդային տարածքում առկա շատ այլ հակամարտությունների, որտեղ տարածքային վեճերը մնում են բաց՝ Ադրբեջանը հասել է միջազգային օրակարգից տասնամյակներ շարունակ անլուծելի համարվող հարցի վերջնական հեռացմանը։
 
Տարածաշրջանային մակարդակում այս որոշումը ամրապնդում է՝ Հարավային Կովկասի պետությունների միջև առանց արտաքին դերակատարների մշտական ​​միջամտության, ուղղակի պայմանավորվածություններ ստեղծելու միտումը։
 
Եթե Ադրբեջանն ու Հայաստանը շարունակեն երկկողմ կարգավորման իրենց ուղին, դա պայմաններ ավելի կստեղծի կայուն տարածաշրջանային անվտանգության ճարտարապետության ձևավորման համար։ Թուրքիան՝ Ադրբեջանին աջակցելու և տարածաշրջանը ավելի լայն տնտեսական և ենթակառուցվածքային նախագծերին ինտեգրելու իր ռազմավարության ճշգրտության  լրացուցիչ հաստատում է ստանում», - պարզաբանել է Ցուկերմանը։
 
Այնուամենայնիվ, նշել է նա, այս որոշումը ձեռնատու չէ նրանց, ովքեր սովոր են սառեցված հակամարտությունները օգտագործել որպես աշխարհաքաղաքական ճնշման գործիք։
 
«Առաջին հերթին խոսքը  Ռուսաստանի և այն եվրոպական կենտրոնների մասին է, որոնք ձգտում են պահպանել իրենց միջնորդական դերերը: Իրանը նույնպես անտարբեր չէ այն ձևաչափի անհետացման նկատմամբ, որի վրա նա կարող էր անուղղակիորեն ազդել հայկական կողմի և ընդհանուր տարածաշրջանային լարվածության միջոցով: Նման մեխանիզմի կորուստը նշանակում է, որ նոր ճգնաժամերը ավելի շուտ կլուծվեն ոչ թե սովորական բազմակողմանի ինստիտուտների միջոցով, այլ տարածաշրջանային նախաձեռնությունների և ԱՄՆ-ի մասնակցությամբ ուղիղ բանակցությունների մակարդակով։
 
Մինսկի գործընթացի փակումը պատմական բեկում է: Դա հետխորհրդային դիվանագիտական ​​իներցիայի խորհրդանիշի ապամոնտաժումն է և այն սկզբունքի հաստատումը, որ հակամարտությունները կարող են վերջնականապես լուծվել, եթե պետությունը ցուցաբերի վճռականություն և իր իրավունքները վերականգնելու կարողություն: Դա նաև տարածաշրջանի մյուս դերակատարների համար  նախազգուշացում է այն մասին, որ միջազգային կազմակերպությունների հովանու ներքո երկարատև և անարդյունք բանակցությունների դարաշրջանը ավարտվում է, իսկ ապագան որոշվում է տեղում գործողություններով և կողմերի միջև ուղիղ պայմանավորվածություններով։
 
Խոսքը ոչ միայն հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների մասին է: Սառը պատերազմից հետո ստեղծված միջազգային ճարտարապետությունն այլևս նույն կերպ չի գործում: ԵԱՀԿ-ը կորցրել է կայունության երաշխավոր լինելու իր կարողությունը, իսկ ուժի նոր կենտրոնները ձևավորում են այլընտրանքային ձևաչափեր: Հարավային Կովկասը դառնում է մի տարածք, որտեղ հաստատվում է կարգավորման նոր մոդել.  տարածաշրջանային պետությունները նախաձեռնությունն իրենց ձեռքն են վերցնում, իսկ Արևմուտքի դերը սահմանափակվում է քաղաքական և իրավական լեգիտիմության ապահովմամբ», - եզրափակել է Ցուկերմանը։
 
Իր հերթին, Միլլի Մեջլիսի պատգամավոր և քաղաքագետ Ռասիմ Մուսաբեկովը ընդգծել է, որ, ինչպես հայտնի է, ԵԱՀԿ-ում բոլոր որոշումները կայացվում են կոնսենսուսի միջոցով։
 
«Պետք է ուշադրություն դարձնել, որ սա Ադրբեջանի և Հայաստանի համատեղ դիմում էր այն մասին, որ հարաբերությունների կարգավորման և խաղաղության հասնելու հետ կապված՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի որևէ միջնորդական առաքելության անհրաժեշտությունը վերացվել է։ Վերջին հինգ տարիների ընթացքում այս առաքելությունը, ըստ էության, իրեն որևէ կերպ չի դրսևորել։
 
Մինսկի խմբի համանախագահները՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը՝ նույնպես համաձայնվել են նրա հետ, որ կառուցվածքի (և հատկապես համանախագահության ձախողված ձևաչափի) պահպանումն այլևս ոչ մի իմաստ չունի», - նշել է նա։
 
Մուսաբեկովի խոսքով, եթե որևէ մեկը փորձեր դեմ դուրս գալ այս որոշմանը, ապա նրա համար չափազանց դժվար կլիներ փաստարկել իր առարկությունները։
 
«Հետևաբար կոնսենսուսը կայացավ, և Մինսկի խումբը դադարեցրեց իր գործունեությունը: ԵԱՀԿ-ի գլխավոր քարտուղարը հանձնարարել է, որ մինչև դեկտեմբերի 1-ը ավարտել մնացած միջոցների և սարքավորումների փոխանցման հետ կապված բոլոր աշխատանքները։
 
Ենթադրում եմ, որ քառորդ դարի ընթացքում կուտակվել է բավականին ծանրակշիռ արխիվ: Այն, ինչ վաղուց դե ֆակտո տեղի է ունեցել, այժմ դե յուրե կձևակերպվի: Մինսկի խումբը ուղարկվում է արխիվ», - հավաստիացրել է պատգամավորը։