TRIPP-ի էֆեկտը. Բաքուն, Վաշինգտոնը և Երևանը բացեցին դարպասները դեպի Եվրասիա Խասը և Բակտիգուլովը՝ Caliber.Az-ի եթերում

Թերևս ադրբեջանական դիվանագիտության հիմնական նվաճումներից մեկը հմուտ մարքեթինգն է, որը Զանգեզուրի միջանցքի երթուղին վերածեց միջազգային TRIPP նախագծի՝ Դոնալդ Թրամփի անմիջական հովանավորությամբ: Ինչպես հայտնի է, Վաշինգտոնում Ադրբեջանի և Հայաստանի առաջնորդների և նախագահ Թրամփի կողմից ստորագրված համատեղ հռչակագրի առանցքային մասերից մեկը «Թրամփի ուղի՝ հանուն միջազգային խաղաղության և բարգավաճման» (TRIPP) անվանումով ռազմավարական տարանցիկ միջանցքի ստեղծումն է, որը կապահովի ուղիղ կապ Ադրբեջանի հիմնական մասի և նրա Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության միջև: Այս երթուղու ստեղծմանը ակտիվ մասնակցություն կունենան ամերիկյան ընկերությունները: Նախագծի շրջանակներում նախատեսվում է կառուցել երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհներ, նավթատար և գազատար խողովակաշարեր, ինչպես նաև օպտիկական կապի ենթակառուցվածքներ: TRIPP-ի նպատակն է ստեղծել անվտանգ և արագ առևտրային երթուղի, որը կկապի Կենտրոնական Ասիայի, Մերձավոր Արևելքի և Եվրոպայի շուկաները:

Ի՞նչ են մտածում TRIPP-ի ներուժի մասին արտասահմանում, այն երկրներում, որոնց համար Միջին և Զանգեզուրի միջանցքները ապագա տրանսպորտային երթուղիների և տնտեսական օգուտների կարևոր մասն են կազմում: Caliber.Az-ի այս հարցին պատասխանում են թուրք և ղրղզ քաղաքագետները։

Թուրք փորձագետ Քերիմ Հասը շնորհավորել է Ադրբեջանին Հայաստանի հետ հարաբերություններում խաղաղ շրջանի մեկնարկի կապակցությամբ և նշել, որ այս իրադարձությունը մեծ նշանակություն ունի ամբողջ տարածաշրջանի համար, քանի որ այն բացում է երկարաժամկետ կայունության և համագործակցության հեռանկար։

«Հուսով եմ, որ խաղաղության պայմանագիրը գործնականում կիրականացվի մոտ ապագայում։ Ինչ վերաբերում է Զանգեզուրի միջանցքից, կամ, ինչպես այն անվանում են, «Թրամփի երթուղուց» Անկարայի ակնկալիքներին, պետք է նշել, որ Հայաստանը վաղուց է հեռանում Ռուսաստանից, իսկ Ադրբեջանը խորը ճգնաժամ ունի Մոսկվայի հետ հարաբերություններում, ուստի երկու կողմերն էլ չէին ցանկանում, որ ՌԴ-ն իրականացնի և վերահսկի այս նախագիծը։ Սահմանափակումներ կային նաև արևմտյան մասնակիցների շրջանում. Ֆրանսիան ակնհայտորեն հայամետ է, Մեծ Բրիտանիան՝ ադրբեջանամետ, Գերմանիան՝ պակաս հետաքրքրված։ Այս ֆոնին Միացյալ Նահանգները դարձավ օպտիմալ փոխզիջումային տարբերակ, որն ընդունելի էր բոլոր կողմերի համար», - ընդգծել է փորձագետը։

Նա բացատրել է, որ հենց այս գործոնների համադրությունն է թույլ տվել Վաշինգտոնին տեղ զբաղեցնել նախագծում՝ խուսափելով Ռուսաստանի հետ բացահայտ հակամարտությունից։

«Թրամփը լավ հարաբերություններ է պահպանում Ալիևի հետ, իսկ Հայաստանը ստորագրել է ԱՄՆ-ի հետ ռազմավարական գործընկերության խարտիան։ Հաշվի առնելով Թրամփի և Պուտինի միջև առկա անձնական շփումները՝ Կրեմլը այդքան էլ կոշտ չէր դիմադրի ԱՄՆ-ի մասնակցությանը Զանգեզուրի միջանցքի վերահսկողության գործում։ Իրականում և իրավաբանորեն մենք տեսնում ենք, որ հենց Ամերիկան է այժմ զբաղեցնում Ռուսաստանի տեղը ոչ միայն այս նախագծում, այլև Հարավային Կովկասում ամբողջությամբ։ Պատճառը պարզ է. Ուկրաինայում հակամարտության սկզբից ի վեր Ռուսաստանի Դաշնությունը ստիպված է եղել իր ռեսուրսները կենտրոնացնել այս ուղղությամբ, և նրա ազդեցությունը տարածաշրջանում աստիճանաբար թուլանում է։ Աշխարհաքաղաքականության մեջ տեղերը թափուր երկար չեն մնում, և այժմ դրանք զբաղեցնում է մեկ այլ խաղացող։ Թուրքիան չի կարող առաջատար դեր ստանձնել Հայաստանում, ուստի տրամաբանական էր, որ Անկարան այնտեղ հրավիրեր ամերիկյան կողմին։ Նրանք ՆԱՏՕ-ում դաշնակիցներ են և ներկայիս իրավիճակում Ռուսաստանը չի կարողանում այնքան կտրուկ արձագանքել, որքան, օրինակ, մի քանի տարի առաջ։ Այո, կա երկարաժամկետ ռիսկ, որ Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև աշխարհաքաղաքական առճակատումը տեղափոխվի Հարավային Կովկաս, բայց այս պահին, երբ Մոսկվան զբաղված է Ուկրաինայով, սա win-win իրավիճակ է Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Հայաստանի համար», - կարծում է փորձագետը։ Նա նաև հավելել է, որ Անկարայի համար այս որոշումը պրագմատիկ քայլ էր բարենպաստ միջավայրում։

«Պետք է հասկանալ, որ Միացյալ Նահանգների համար այս երթուղին Չինաստանից Եվրոպա տանող Միջին միջանցքի մի հատվածն է, և դրա նկատմամբ վերահսկողությունը ռազմավարական նշանակություն ունի, որը դուրս է առևտուր ու լոգիստիկա հասկացությունների շրջանակից։ Վաշինգտոնը Չինաստանին համարում է իր գլխավոր մրցակիցը համաշխարհային ասպարեզում, ուստի փորձում է ամրապնդել իր դիրքերը Պեկինի համար կարևոր ուղղություններում։ Զանգեզուրի միջանցքը նաև Հյուսիս-Հարավ երթուղու մի մասն է, ինչը թույլ է տալիս Միացյալ Նահանգներին ազդել Ռուսաստանի, Հայաստանի և Թուրքիայի միջև առևտրային հոսքերի վրա։ Վստահ եմ, որ ԱՄՆ-ի դերը Հայաստանում չի սահմանափակվի միայն ամենամյա զորավարժություններով կամ միջանցքի վերահսկմամբ. այս համագործակցությունը կխորանա, այդ թվում՝ ռազմական ոլորտում։ Թուրքիայի համար միջանցքը բացում է ուղիղ ելք դեպի Ադրբեջանի հիմնական մասը և ավելի հեռու՝ Կասպից ծովով դեպի Կենտրոնական Ասիա՝ շրջանցելով Ռուսաստանը և Իրանը։ Սա ռազմավարական նշանակություն ունի և՛ Բաքվի, և՛ Անկարայի համար, քանի որ այն նվազեցնում է Իրանի տարանցիկ դերը, որը դեմ է նախագծին, բայց ընդունակ չէ խանգարել դրան։ Միջանցքի իրականացումից հետո Ղազախստանը, Ադրբեջանը, Թուրքիան և, հնարավոր է, արևմտյան երկրները ավելի շատ ներդրումներ կկատարեն կասպյան ենթակառուցվածքներում, ինչը կակտիվացնի առևտրատնտեսական փոխգործակցությունը տարածաշրջանում», - ընդգծել է փորձագետը։

Իր հերթին, Համաշխարհային քաղաքականության ինստիտուտի (Բիշքեկ) տնօրեն Շերադիլ Բակտիգուլովը վստահ է, որ 2025 թվականի օգոստոսի 8-ին կայացած Վաշինգտոնի գագաթնաժողովը Եվրասիայի ժամանակակից պատմության մեծագույն իրադարձությունն էր։

«Երկու երկրները, Միացյալ Նահանգների միջնորդությամբ, նախաստորագրեցին խաղաղության համաձայնագիր, և այս երկար սպասված իրադարձությունը դրական ազդեցություն կունենա Հարավային Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի զարգացման վրա։ Այս տարածաշրջանները Եվրասիական մայրցամաքի միջուկն են, և Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության և բարիդրացիական հարաբերությունների հաստատումը «կանաչ լույս» է վառում Հարավային Կովկասի և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջանների երկրների միջև բազմակողմանի և փոխշահավետ համագործակցության համար», - ասել է քաղաքագետը։

Նման համագործակցության օրինակներից մեկը, նրա կարծիքով, Միջին միջանցքի նոր երթուղիների ձևավորումն է։

«Վաշինգտոնում ստորագրված համատեղ հռչակագրի կետերից մեկը Զանգեզուրի միջանցքի գործունեության վերաբերյալ երկարատև վեճերի ավարտն է, որի աշխարհագրական դիրքը թույլ կտա այն դառնալ Միջին միջանցքի մաս։ Ավելին, դա կարող է տեղի ունենալ շատ մոտ ապագայում, քանի որ Ադրբեջանն արդեն իսկ նախագծեր է իրականացնում Զանգեզուրի միջանցքի շրջանակներում։ Համաշխարհային բանկի հաշվարկների համաձայն, որոնք ներկայացրել է Forbes ամենալուրջ բիզնես պարբերականը, Զանգեզուրի միջանցքի բացումը երեք տարվա ընթացքում համաշխարհային առևտրի տարեկան ծավալը կավելացնի 50-100 միլիարդ ԱՄՆ դոլարով։ Բացի այդ, տարբեր գնահատականներով, Զանգեզուրի ապաշրջափակումը 12-15 ժամով կնվազեցնի բեռների տարանցման ժամկետը Եվրասիայի վրայով, ինչը շատ նշանակալի է բարձր տեխնոլոգիական ապրանքների եվրոպացի սպառողների համար։ Ենթակառուցվածքային ծախսերի խնայողությունները գնահատվում են 3-5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար միջանցքի շահագործման առաջին 5-10 տարիների ընթացքում, իսկ լոգիստիկ ծախսերի կրճատումը՝ տարեկան 20-30 միլիարդ ԱՄՆ դոլար», - ասել է քաղաքագետը։