«Արցախը» հյուծվեց, թե ճշմարտության պահ Էմին Գալալիի մտորումները

Հետևելով Հայաստանում վերջին օրերին տեղի ունեցող իրադարձություններին, ակամայից մտածեցի այդ երկրում սոցիալ-քաղաքական գործընթացների առանձնահատկության մասին։ Ինչպես յուրաքանչյուր ադրբեջանցի, ես տեղի ունեցողը ընկալում եմ 80-ականների վերջին մեզ պարտադրված ցավալի մղձավանջի պրիզմայի միջով։ Բայց, եթե վերացարկել, որքանով դա հնարավոր է՝ հուզական և անձնական ֆոնից, մենք կարող ենք նկատել քաղաքագիտության և սոցիոլոգիայի տեսակետից չափազանց հետաքրքիր պատկեր։

2020 թվականի պարտությունից ի վեր Հայաստանը անհաջողություններ է կրում նաև դիվանագիտական ճակատում, ներառյալ ռազմադիրքային միզանցենում։ Սա ոտնահարված արդարադատության վերականգնմամբ ուրախացող ադրբեջանցու «ինքնաշնորհավորական» եզրակացությունը չէ, սա փաստերի արձանագրում է։ Արտաքին քաղաքականության բազմավեկտորության հիմնարար-հաստատուն տարրերի և որոշ առանցքային դերակատարների համար մեր առաջնահերթությունների մի մասի անհարմարության նվազագունացման վրա կառուցված համակեցությունը տալիս է արդյունքներ։ Եվ այդ արդյունքները ակնհայտ են։ Յուրաքանչյուրը ուշագրավ է առանձին-առանձին, բայց դրանք պետք է դիտարկել, որպես մի ամբողջություն, որովհետև այն տալիս է առաջ շարժվելու մասշտաբը և կարևորությունը պատշաճ բնույթով գնահատելու հնարավորություն։ Ես դիտավորյալ եմ սահմանափակվում 2022 թվականով, որովհետև ավելի խորը սուզվելու փորձը հոդվածը կվերածի անդյուրամարս երկի։

Տարեսկզբից Ադրբեջանը գծեր է անցկացրել տրամագծորեն հակառակ հարթություններում գտնվող կետերի միջև։ Նախագահ Ալիևի այցը Կիև։ Շուշայի հռչակագրի վավերացում։ Այց Մոսկվա և Դաշնակցային հռչակագրի ստորագրում։ Ադրբեջանի ակտիվությունը ռուս-ուկրաինական դիմակայությունում։ Հանդիպում Բրյուսելում Եվրոպական Միության Խորհրդի նախագահի և Հայաստանի վարչապետի հետ։ Տասնյակ հանդիպումներ, ինչպես Բաքվում, այնպես էլ արտասահմանում ու էլ ավելի շատ հեռախոսազրույցներ։ Ադրբեջանական զորքերի դիրքերի հստակեցում և մի քանի կետերում վերաբաշխում։ Մեկ-երկու փորձագետ չէ, որ գլուխները քորում էին՝ փորձելով հասկանալ մեր երկրի դիվանագիտական և մարդասիրական գրեթե մաքոքային գործունեությունը։ Ոմանք շտապեցին հայտարարել, որ դրանք անհաշտ հակասությունների սեղմվող օղակի ֆոնին դես ու դեն ընկնումներ են։ Շատախոս անմարսելի ներեղություններով հայտնվել շտապող «ափը խճճած» ռուս ժողովրդի ընտրյալի հասցեին Կրեմլի ահեղ բղավոցից հետո պատգամավոր Դիլյագինի հիմար հայտարարության և հենց նրանց անմխիթար կարոտի ֆոնին, ինչպես արտաքին, ինչպես նաև ներքին թշնամիների ցնծության պայթյուն։

Հակասություններ կան, և չափազանց լուրջ։ Բայց Ադրբեջանին հաջողվում է շոշափել շահերի համընկնման նույնիսկ ամենաբարակ կտորը։ Որոշ դեպքերում հենց այս կտորն է ի սկզբանե առկա և նրան անհրաժեշտ է նմանակերպել և օգտագործել, որոշ դեպքերում մենք մեր ավանդն ունենք դրա ստեղծման գործում: Այս ֆոնին նկատելի տեղաշարժեր են տեղի ունեցել նաև օկուպացիայից ազատագրված տարածքների հետ կապված որոշ հարցերին որոշակիորեն մշուշոտ վերաբերվող միջազգային կազմակերպությունների դիրքորոշումներում։ ՄԱԿ-ի, Եվրամիության և Համաշխարհային բանկի համատեղ գնահատման առաքելություն, Շուշայում ՄԱԿ-ի համակարգի հետ հետճգնաժամային զարգացման քննարկումներ, մարդասիրական ականազերծման վերաբերյալ միջազգային խոշոր համաժողով, ազատագրված հողերի վերականգնմանը և ականազերծմանը մասնակցելու պատրաստակամության մասին Եվրամիության հավաստիացումները, այլ միջազգային գործընկերների գործունեության ինտենսիֆիկացիա՝ այս ամենը կառուցված է մի ամբողջ պատկերի մեջ, որտեղ տարրերը լրացնում և ամրապնդում են միմյանց: Սա ձեռք է բերվում զգույշ պլանավորման և առողջ հաշտվողականության հաշվին: Առողջ, որովհետև Ադրբեջանը մեկ իոտա չի փոխել իր դիրքորոշումը Ուկրաինայի և Վրաստանի տարածքային ամբողջականության հարցում, չնայած Մոսկվայի հետ գործընկերության կարևորությանը։ Եվ քանի որ մենք այս դիրքորոշումը չենք փոխում իրավիճակին հաճոյանալու համար, Կրեմլը դա ընդունում է որպես պատշաճ և չի դիտարկում, որպես հարաբերությունների սառեցման պատճառ։

Բայց ներածությունում խոսվում է Հայաստանում տիրող իրավիճակի մասին, իսկ հոդվածը կենտրոնանում է Ադրբեջանի հաջողությունների վրա, կասի քննադատը։ Բայց այն, ինչ կատարվում է հարևան տանը, գյուղի մյուս բնակիչների համար անհետք չի անցնում։ Առավել ևս, երբ խոսքը վերաբերում է այնպիսի առանձնահատուկ, գրեթե «հուզիչ» հարաբերություններին, ինչպիսիք են մեզ Հայաստանի հետ կապող հարաբերությունները։ Այնպես որ, մեր որոշումներն ու քայլերը մեծապես որոշում են Երևանի օրակարգը։ Եվ ժամանակ առ ժամանակ մենք հայտնվում ենք մի քանի քայլ առաջ:

Մի անգամ փորձեցի կռահել, թե ինչի մասին է մտածում Փաշինյանը։ Էլ չեմ պատրաստվում նորից հեռամտաընկալման մեջ ընկնել, բայց Ջըդըր Դուզի վրա այծապարերով վառելափայտ ջարդած և պաթոսային «Արցախը Հայաստան է, և վերջ» արտահայտությամբ Հայաստանի վարչապետը այնուամենայնիվ խելամիտ մարդ է։ Հենց դա էլ թույլ տվել նրան գալ իշխանության։ Հատկապես դա է նրան թույլ տվել այն պահպանել ճակատում կրած ջախջախիչ պարտությունից հետո, դառնալով մեր ժամանակի այն քիչ քաղաքական գործիչներից մեկը, ում դա հաջողվել է: Նա հասկանում է հայության որոշակի պոստուլատներից հեռանալու անխուսափելիությունն ու անհրաժեշտությունը, որոնք տասնամյակներ շարունակ թվում էին անսասան ու անքննարկելի։

Մինչդեռ դրա առաջին նշանները մենք նկատեցինք շատ ամիսներ առաջ, երբ նա համարձակվեց կասկածի տակ դնել Ադրբեջանի կողմից ազատագրված որոշ բնակավայրերի «հայկականությունը» և, փաստորեն, կրկնեց այն հարցը, որ մենք անհաջող կերպով տալիս ենք ամբողջ աշխարհին, եթե դրանք հայկական հողեր էին, ապա ինչո՞ւ են այդքան անմխիթար վիճակում (Խոսքը Շուշայի մասին էր)։ Հայերն իրենց վարչապետին տվել են՝ նախկինում անհնարին համարվող գործողություններ իրականացնելու լուռ վստահության մանդատ։ Այս մանդատը Երևանում լաթի հետ խաղացող վրեժ ռևանշիստների փոքրաթիվ խմբերում է։ Ամեն թուրքականի, ադրբեջնականի և թուրքականի նկատմամբ հայկական աատելության ջահերին աղերսող Տաբակիի ժիր շնագայլերի «ամոթ ջունգլիների» բացականչությունների ներքո հայերին փողոց դուրս բերելու փորձերի ապարդյունության մեջ է։

Դեռ երեք տարի առաջ Հայաստանում որևէ մեկը կարող էր արդյո՞ք հայտարարել, որ վտանգավոր է չճանաչել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը։ Երևի կարող էին հայտարարել:. Բայց դա կլիներ այլասերված ինքնասպանություն, ով կընտրեր կյանքից բաժանվելու դժվարին, բայց դրա փոխարեն իշխանությունից զրկվելու հեշտ ճանապարհը, եթե նա այդ ունենար։ Իսկ խորհրդարանի ամբիոնից հանված «դրոշի» պատմությու՞նը։ Կամ ռուս խաղաղապահների կողմից մի խումբ հայ պատգամավորներին Ղարաբաղ չթողնե՞լը։ Կամ Ազգային ժողովի ամբիոնից «Քաղաքացիական պայմանագրի» պատգամավոր Վիգեն Խաչատրյանի այսօրվա հայտարարությունը. «Դեռ 1996 թվականին Հայ համազգային շարժման համագումարում Լևոն Տեր-Պետրոսյանն առաջ քաշեց այն միտքը, որ մեզ համար անընդունելի է մի ժողովրդի բռնի գերիշխանությունը մյուսի նկատմամբ, փաստորեն առաջ քաշվեց այն միտքը, որ Ղարաբաղն Ադրբեջանում ապագա չունի։ Անցել են տարիներ, և այսօր կարելի է ասել, որ դա, իմ կարծիքով, սխալ էր։ Որտե՞ղ պետք է կանգ առնենք: Որտեղի՞ց պետք է հասկանանք, թե որն է մեր նպատակը։ Հերոսաբար մեռնե՞լ, թե՞ ապրել, զարգանալ ու ապագա ունենալ»։

Չէ՞ որ Հայաստանի ողջ քաղաքականությունը, ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին, միշտ հիմնված է եղել կոճղի պես պարզ պոստուլատի վրա՝ «այստեղ ամեն ինչ մերն է!!!»: Ինչպես արդեն գրել էի, ադրբեջանցի «բժիշկների» հաջող գործողությունները 2020 թվականի աշնանը հսկայական դեր խաղացին հայերի մոտ նկատվող «գլխուղեղի արցախի» և «ուղիղ աղիքի միացում» հազվագյուտ հիվանդությունների բուժման դրական դինամիկայի մեջ։ Բայց Ադրբեջանի կողմից իրականացվող «հետվիրահատական ֆիզիոթերապիան» նույնպես արդյունքներ է տալիս։ Այն, որ Նիկոլը հստակ հասկանում է մեր և մյուս առանցքային դերակատարների կողմից իրեն ուղարկված ազդանշանները, միանգամայն սպասելի է։ Բայց կարծես թե այդ ազդանշանները սկսեցին հասնել նաև Հայաստանի բնակչության մեծամասնությանը։

Իսկ ի՞նչ կասեք հայաստանյան ընդդիմության մասին, որը խարանում է գործող իշխանությանը և դառնորեն բողոքում ցեղակիցների պասիվությունից և բոլորովին հյուծված «Արցախը» պաշտպանել չցանկանալուց։ Ադրբեջանի այգում տնկված մոլախոտը սովոր է Հայաստանի ժողովրդի մաս-մաս գողացված միջոցներից առատաձեռն ոռոգմանը, ատելության ներարկումներին և օդում ամրոցներ կառուցելու ագրեսիվ ծրագրերին կամ ավազի վրա ճարտարապետության նույն գլուխգործոցներին։ Մի՞թե Նիկոլի և նրա թիմի հակառակորդները չեն տեսնում ակնհայտը և լրջորեն հույս ունեն ժամանակը ետ շրջել։

Այդպիսի համառ մոլեռանդները, իմ կարծիքով, շատ չեն։ «Զոհվում եմ, բայց չեմ հանձնվում» դրոշը փակցրած փոքրաթիվ անզիջում Հայաստան ճամբարի մնացած մասն էլ ամենևին չի պատրաստվում մեռնել։ Նրանք ասպանդակում են իրենց ժողովրդի նվաստացած հպարտության և կեղծ ցեղասպան արյունարբության ձիուկը այն հույսով, որ այս երբեմնի սպառնալի սմբակ նետող ձին նրանց նորից կսլացնի դեպի իշխանության: Եվ այդ ժամանակ կարող եք փոխել տոնը: Բայց նրանք չեն հասկանում, որ այդ ձին ուժասպառված է։ Ուժասպառ է Երևանի` մինչև 2020 թվականը հակամարտությունը լուծելու դիվանագիտական ուղիներ օգտագործելու չցանկությունից, ուժասպառ է բանակի միջոցների հիմար կրճատման հետևանքով, մինչդեռ Ադրբեջանը կառուցում էր տարածաշրջանի ամենաժամանակակից և հզոր բանակներից մեկը, ուժասպառ է հիմար արտաքին քաղաքականությամբ և սփյուռքի կորցրած վստահությամբ։ Իսկ ուժասպառ ձիերին գնդակահարում են, արդյո՞ք ճիշտ չէ։

Խորաթափանց ընթերցողին թվարկելով արդյունքների իմ ըմբռնումը, ես պետք է հստակեցնեմ, որ ես չեմ կոչում տոնել գործընթացի ավարտը և նպատակակետ ժամանումը: Հայ հասարակությունը չափազանց երկար ու խոր հիվանդ էր, իսկ ատելությունը տալիս էր հզոր, դժվար բնաջնջվող մետաստազներ։ Դեռևս հեռու է մինչև լավ, թե վատ հարևանությամբ ապրելու ճանապարհի ավարտը, և ինչ-որ իմաստով ճանապարհն անվերջ է՝ կյանքը նոր մարտահրավերներ կդնի: Բայց մենք բոլորին և առաջին հերթին՝ ինքներս մեզ ապացուցեցինք դրանք հաջողությամբ հաղթահարելու կարողությունը։

Հայ հասարակությունը մոտենում է ճշմարտության պահին. Եվ չնայած գործընթացի էֆեկտը զարմանալիորեն տարբերվում է համանուն հայտնի սոսինձից, և սկզբունքորեն անհնար է սոսնձել կոտրվածը, ես կցանկանայի հուսալ, որ նրանք կկարողանան օգտագործել արթնացման հնարավորությունը, որը մենք նրանց ներկայացնում ենք, չնայած վերջին երեսուն տարվա սարսափելի ժամանակագրությանը:

Նրանց այլևս նման հնարավորություն չի տրվի: