Երեւանը շիկացած երկաթով այրում է ռուսաց լեզուն

Հայ-ռուսական հարաբերությունների կտրուկ սառեցման հետ Հայաստանում կրկին ծավալվել է՝ ռուսաց լեզուն երկրից վերջնականապես դուրս մղելու արշավը։ Սակայն, այս գործընթացը սկսվել է ոչ թե այսօր, այլ դեռ Սերժ Սարգսյանի նախագահության օրոք, երբ Հայաստանում առաջին անգամ սկսեցին խոսել՝ երկրի զարգացման եվրասիական մոդելը եվրոպականով փոխելու անհրաժեշտության մասին։

Դե իսկ հիմա, երբ հայկական և ռուսական իշխանությունների հակասությունները սրվել են, նրանք դադարել են ռուսաց լեզվի հետ ընդհանրապես հաշվի նստել։ Օրերս հայտնի դարձավ, որ հունիսից կդադարեցվի երկրում միակ ռուսալեզու պետական թերթի՝ «Ռեսպուբլիկա Արմենիա» օրաթերթի գործունեությունը։ Պատճառը, ինչպես նշվում է պաշտոնական հաղորդագրության մեջ, դրա ոչ եկամտաբերությունն է։ Դրանով հանդերձ նշվում է, որ ֆինանսները, որոնք օգտագործվել են այս և մեկ այլ փակված թերթի հրատարակման համար, կուղղվեն «Արմենպրեսս» կայքում վրացերեն, չիներեն և պարսկերեն նորությունների պատրաստմանը և հրապարակմանը։ Այսինքն՝ գործնականում բաց տեքստով հայտարարվում է, որ թվարկված լեզուները, ինչպես նաև այդ լեզուներով նորությունները Հայաստանի համար շատ ավելի կարևոր են, քան ռուսաց լեզուն և Ռուսաստանից տեղեկատվությունը։

Թվում է, թե ոչ պետական լեզվով թողարկվող տպագիր օրգանի փակումը այնքան էլ հազվադեպ երեւույթ չէ, բայց այս դեպքում դա հայկական բոլոր, և՛ լավ, և՛ վատ ձեռնարկումների հովանավոր երկրի լեզուն է, Հայաստանի Հանրապետության անվտանգության երաշխավոր երկրի, այո և էլ չասած՝ այն երկրի, որը տասնամյակներ շարունակ կերակրել ու խմեցրել է ողջ հայությանը, թույլ չտալով, որ սովից մեռնեն, քանի որ սեփական պարենային ռեսուրսներ գործնականում չունեն։ Դե, զուտ պաշտոնական մակարդակով Ռուսաստանը, որի լեզուն Երևանում մտածել են ջնջել հայերի հիշողությունից՝ դաշնակից է մի քանի միավորումներում և դաշինքներում և գործընկեր Հայաստանի հազիվ շնչող տնտեսության բոլոր ոլորտներում։

Բնականաբար, Մոսկվայում վաղուց դժգոհ են Երևանի գնալով ավելի հակառուսական, բայց ավելի ու ավելի արևմտամետ քաղաքականությունից, իսկ ռուսաց լեզվի ճնշումը ընդհանրապես կարող է լուրջ վնաս հասցնել միջպետական հարաբերություններին։ Ըստ էության, սա ոչ այլ ինչ է, քան բացահայտ անհարգալից վերաբերմունքի դրսեւորում Ռուսաստանի և ռուսների նկատմամբ։ Եվ չէ որ ռուսաց լեզուն մամուլում, մշակույթում և կրթության մեջ օգտագործելուց հրաժարվելու ոչ հասարակ արշավը ակտիվացավ՝ Ուկրաինայում պատերազմի պատճառով տարածաշրջանային և միջազգային քաղաքականության մեջ Ռուսաստանի վարկանիշի կտրուկ անկման ֆոնին։

Այն, որ ռուսական պետության իմիջը մեծապես խամրել է, առաջին հերթին նախկին Խորհրդային Միության երկրների շրջանում, անվիճելի փաստ է։ Բայց Հայաստանի հետ դեպքը՝ առանձնահատուկ է, չէ որ բոլորովին վերջերս նա համարվում էր Ռուսաստանի Դաշնության ամենամոտ զինակիցն ու հավատարիմ բարեկամը (չնայած դեպի Արևմուտք պարբերական հայացքներին), ուստի նրա ներկայիս հակառուսական վերաբերմունքը ամենից շատ է նյարդայնացնում Մոսկվային։

Հնագույն մայրաքաղաքի դժգոհությունը որոշ չափով կապված է նաև Հայաստանի դպրոցներում ռուսաց լեզուն նվազագույնի հասցնելու հետ, իսկ եթե ավելի ճիշտ՝ նկատի ունենալով հարավկովկասյան այս երկրում ռուսերենով ուսումնական հաստատությունների բացակայության պատճառով, կան միայն ռուսերեն դասավանդմամբ դասարաններ։ Իսկ հայերը ամենևին չեն շտապում շտկել այդ «անտեսումը»՝ ռուս դաշնակցին հաճոյանալու համար։ Ընդհակառակը, 2021 թվականի վերջին կրթության նախարար Վահագն Դումանյանը հայտնեց, որ Հայաստանի կառավարության ծրագրերում չկան՝ երկրում ռուսական բաժնով դպրոցների բացման պլաններ։ Թեև պարզ է, որ դրանք չէին կարող հայտնվել, եթե հանրապետությունում դեռ գործում է 1993 թվականին ընդունված լեզվի մասին օրենքը, որի շնորհիվ Հայաստանում անհետացան ռուսաց լեզվով պետական միջնակարգ դպրոցները, թեև այս նորմատիվ ակտը հատուկ կարգավիճակ է ամրագրում այս լեզվին։ Բայց, ինչպես հայերի մոտ մնացած ամեն ինչը՝ գլխավորն է, ցույց տալ քո «խաղաղասիրությունը», «հանդուրժողականությունը», «արդարությանն ու ժողովրդավարությանը նվիրվածությունը», իսկ հռչակվածի հետ համապատասխանելը ամենևին էլ պարտադիր չէ։

Մի խոսքով, ռուսաց լեզվի դիրքերի իրական ամրապնդումը չի նախատեսվում Հայաստանի պետական քաղաքականությամբ։ Սա ինչ-որ չափով պայմանավորված է նաև նրանով, որ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հանրապետությունում ռուսաց լեզվի կարգավիճակը փաստորեն քաղաքականացվել է, թեև խորհրդային տարիներին ՀԽՍՀ-ում հայկական դպրոցների հետ մեկտեղ կային նաև ռուսականներ։ Սակայն անկախություն ձեռք բերելուց անմիջապես հետո, հայտնվեց ռուսաց լեզվի աստիճանական վերացման միտում ոչ միայն միջնակարգ և բարձրագույն կրթության ոլորտում, այլ նաև զանգվածային լրատվական միջոցներում։ Օրինակ, դեռ 2018 թվականի դեկտեմբերին այդ ժամանակվա կրթության և գիտության նախարարի պաշտոնակատար Հարությունյանը հայտարարեց, որ հանրաճանաչ «Ի՞նչ։ Որտե՞ղ։ Ե՞րբ» հեռուստաշոուն Հայաստանում կհեռարձակվի բացառապես հայերեն լեզվով։

«Կառավարությունը ծրագրի համար կհատկացնի 17 մլն դրամ (մոտ 35 հազ. դոլար)։ Ես կազմակերպիչներին բազմիցս քննադատել եմ խաղը ռուսերենով անցկացնելու համար»,- ֆեյսբուքյան իր էջում գրել է Հարությունյանը, ինչը, հավանաբար, տհաճ անակնկալ էր դեռևս հայերի նկատմամբ բարեհամբյուր ռուս հասարակության համար։

Ուշագրավ է, որ հենց Հայաստանում ռուսաց լեզվի նկատմամբ բացահայտ թունավոր վերաբերմունքը, չգիտես ինչու, ոչ մի կերպ չի խանգարում ռուսական առաջատար լրատվամիջոցներում հայազգի քաղաքացիների գերակայությանը նույնիսկ առ այսօր։ Առավել ևս, հայկական ագիտպրոպը շատ հոծ նստել է հենց ռուսական փորձագիտական հարթակում և լայն զանգվածներին անարգել հեռարձակում է բացառապես հայկական շահերը, ընդ որում հաճախ շրջանցելով ռուսականներին։ Երկար տարիների ընթացքում հատկապես հայ մեկնաբանների առաջարկով էր, որ ռուսական հեռուստատեսությամբ ջանքեր էին գործադրվում, որպեսզի վարկաբեկել Ադրբեջանին և Թուրքիային, սեպ խրել Ռուսաստանի հետ նրանց հարաբերություններում, ռուսական նպատակամետ լսարանի ուշադրությունը հրավիրել 1915 թվականի իրադարձությունների վրա, խեղաթյուրել Ղարաբաղյան հակամարտության էությունը։

Անհայտ չէ, որ հայկական ազդեցիկ սփյուռքը հսկայական ֆինանսական ռեսուրսներ է հատկացնում ոչ միայն Եվրախորհրդարանին, Ֆրանսիայի Սենատին և նույնիսկ ԱՄՆ-ի Կոնգրեսին համոզելու, այլև ռուս քաղաքական գործիչներին կաշառելու համար, որոնց հետագայում մենք տեսնում ենք ռուսական հեռուստատեսության հաղորդումներում, լսելով նրանց բարբաջանքները «դաժան թուրքերի և արյունարբու ադրբեջանցիների» մասին։

Եվ իհարկե, Ռուսաստանում հայերը ամենևին էլ չեն սահմանափակվում ԶԼՄ-ներում և հեռուստատեսային հարթակներում իրենց հայրենիքի շահերի ընդամենը առաջամղմամբ։ Օրինակ, չափազանց տարածված և Ռուսաստանի համար չափազանց վտանգավոր միտում է դարձել ռուսական որոշակի տարածքներում հայկական էթնիկ խմբի տեղայնական բնակեցումը։ Սա անխուսափելիորեն կհանգեցնի հայկական անջատողականության ակտիվացմանը և Հայաստանի կողմից բացահայտ տարածքային պահանջների։ Նման անօրինականությամբ, ինչպիսին է հողի յուրացումը կամ մի կոպեկով գնելը, բնիկ բնակչության դուրս մղելը, օրինակ, Կրասնոդարի և Ստավրոպոլի երկրամասերում, Ռոստովի մարզում: Հատկապես նման՝ տաք, հարուստ տարածքներն են նրանք երազում յուրացնել։ Ոչ մի, ի դեպ, նոր բան չէ՝ հայերը նման քաղաքականություն կիրառեցին Ադրբեջանում (հիմա դա ավարտվել է), իսկ հիմա առաջ են մղում վրացական Ջավախեթիում, Աբխազիայում, Աջարիայում։ Այնպես որ, տարօրինակ ոչինչ չկա նաև նրանում, որ համաշխարհային հայությունը գաղտնի հավակնում է նաև ռուսական տարածքներին՝ հետևելով համաշխարհային հայության «հոր», Ամենայն հայոց կաթողիկոս Վազգեն Առաջինի պատվիրաններին և հրահանգներին, որ պետք է բնակություն հաստատել օտար երկրներում, այնտեղ խորը արմատներ թողնել, բազմանալ և աստիճանաբար դրանք համարել քոնը։

«Մեր հողերը դեռ բոլորը մեզ չեն պատկանում, բայց կգա դրանք նվաճելու և բնակեցնելու ժամանակը։ Վերջին 40 տարիների ընթացքում հայերը գրավել են իրենց նախնիների հողերը։ Դրանք 60%-ն են։ Կրասնոդարի և Ստավրոպոլի երկրամասերի հողերն աստիճանաբար ազատվում են ռուսական ազդեցության տակից»,- լուսավորել է ամենայն հայոց կաթողիկոսը։

Եվ իրոք, ինչպես ցույց տվեցին վերջին տասնամյակները, «հայ էքսպանսիոնիզմի հոր» պատվիրանները որպես կանոն են ընդունվել, դրանով առաջնորդվել և իրենց են հռչակել այն ամենը, ինչ հաջողվել է։ Հայերը հաստատվել են օտար տարածքներում, յուրացրել դրանք, և ապագայում նման քաղաքականություն են ծրագրում։ Եվ վերադառնալով Հայաստանում ռուսաց լեզվի խնդիրներին, կարող ենք եզրակացնել՝ ռուսաց լեզվից ազատվելը վկայում է ոչ միայն ռուսական ամեն ինչի նկատմամբ թշնամության մասին, այլ նաև տագնապալի ազդանշան է Մոսկվային, որ հայերի ինտեգրումը ռուս հասարակության մեջ չի համապատասխանում նրա շահերին։ Եվ ժամանակն է, որ ռուսները մտածեն դրա մասին…