Թուրքիա-Հայաստան. հանգույցը հնարավո՞ր է կտրել Փորձագիտական կարծիքներ՝ Caliber.Az-կայքում

Թուրքիան հանդիսանում է տարածաշրջանային դերակատար, և բնական է ակնկալել, որ նա պետք է հավասարակշռված դիրքորոշում գրավի՝ տարածաշրջանում տեղի ունեցող տարբեր իրադարձությունների նկատմամբ։ Այս մասին վերջերս հունական «Kathimerini» պարբերականին տված հարցազրույցում հայտարարել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը։

«Ոչ պակաս ուշադրություն է դարձվում Թուրքիայի պաշտոնական հռետորաբանությանը, որը կարող է ինչպես խթանել, այնպես էլ վտանգի տակ դնել մի շարք գործընթացներ։ Մյուս կողմից, Հայաստանը ակնկալում է, որ Թուրքիայի հռետորաբանությունը ուղղված չի լինի տարածաշրջանային լարվածության ուժեղացմանը, այլ կնպաստի տարածաշրջանում երկխոսության ու համագործակցության առաջխաղացմանը: Ինչպես գիտեք, Հայաստանն ու Թուրքիան սկսել են հարաբերությունների նորմալացման գործընթացը, որն ուղղված է հարաբերությունների լիովին նորմալացմանը, երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմանը, միջպետական սահմանի լիովին բացմանը։ Այս գործընթացի շրջանակներում ձեռք է բերվել՝ երրորդ երկրների քաղաքացիների և դիվանագիտական անձնագրեր ունեցող անձանց համար Հայաստան-Թուրքիա ցամաքային սահմանը բացելու պայմանավորվածություն։ Մենք իսկապես հավատում ենք, որ այս պայմանավորվածության իրականացումը նույնպես դրական ազդեցություն կունենա տարածաշրջանային դինամիկայի վրա»,- ընդգծել է Փաշինյանը։

Նրա խոսքով, Հունաստանի և Թուրքիայի միջև տեղի ունեցող իրադարձությունները ևս մեկ անգամ ապացուցում են, որ հնարավոր է հաղթահարել տարաձայնությունները և ձևավորել հարևանների միջև համագործակցության փոխշահավետ օրակարգ։

Եվ այստեղ, իհարկե, հարց է ծագում, իսկ իրականում ի՞նչ պետք է տեղի ունենա, որպեսզի Հայաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների նորմալացման գործընթացը դինամիկություն ձեռք բերի։ Չէ որ առայժմ ոչ մի հատուկ ակտիվություն չի երևում։ Դրա համար Հայաստանը ի՞նչ պայմաններ պետք է կատարի։ Ինչպե՞ս են դա տեսնում Թուրքիայում։

Այս առնչությամբ Caliber.Az-ի հետ իրենց կարծիքներով կիսվել են օտարերկրյա փորձագետները:

Թուրք քաղաքագետ, «Անկարա-Մոսկվա» փորձագիտական և վերլուծական ցանցի առաջատար մասնագետ Էնգին Օզերը հայտարարել է, որ Անկարայի տեսանկյունից Հայաստանը առաջին հերթին պետք է կատարի 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի Եռակողմ հայտարարությունից բխող իր պարտավորությունները։

«Այսինքն՝ նա վաղուց պետք է ապաշրջափակեր Նախչըվանի և Ադրբեջանի հիմնական մասի միջև բոլոր հաղորդակցությունները։ Առաջին հերթին ես այստեղ նկատի ունեմ այդ նույն Զանգեզուրի միջանցքը։ Սա հենց այն է, ինչ ակնկալում է Թուրքիան։ Բացի այդ, մինչև այժ խնդիրներ կան Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև սահմանների սահմանազատման և սահմանագծման գործընթացի մեկնարկի հետ կապված։ Եվ կա նաև ադրբեջանական ութ գյուղերի խնդիրը՝ սահմանամերձ և անկլավային, որոնք դեռևս վերահսկվում են Երևանի կողմից։ Անշուշտ, դրանք պետք է վերադառնան Ադրբեջանի իրավասության տակ»,- ասել է փորձագետը։

Եթե այս բոլոր գործընթացները սկսվեն, Թուրքիան անմիջապես՝ Հայաստանի հետ լիարժեք դիվանագիտական հարաբերությունները վերականգնելու պատրաստակամություն կդրսևորի, վստահ է նա։

«Այսպիսով, ամեն ինչ դեմ է առնում նրան, որպեսզի Հայաստանը սկսի Ադրբեջանի հետ բոլոր խնդրահարույց հարցերի կարգավորումը։ Զգացողություն կա, որ Երեւանը արդեն սկսում է շարժվել այդ ուղղությամբ։ Հենց որ այս բոլոր հարցերը լուծվեն, Թուրքիան կբացի նաև Հայաստանի հետ սահմանները։ Այսինքն, մեր երկրների միջև նորմալ հարաբերությունների վերականգնման գործողությունների ծրագիրը հայտնի է»,- հայտարարել է Օզերը։

Մերձավորարևելյան հետազոտությունների կենտրոնի (Կիև) գործադիր տնօրեն Իգոր Սեմիվոլոսը նշում է, որ Թուրքիայի և Հայաստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների լիարժեք վերականգնումն ունի իր պատմությունը։

«Այստեղ եղել և՛ ֆուտբոլային դիվանագիտություն, և՛ Հայաստանի ղեկավարների այցեր Թուրքիա, հանդիպումներ Փաշինյանի և Էրդողանի միջև։ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո նման շփումները շատացել են, և դրանք վկայում են՝ տարաձայնությունները կարգավորելու և դեպի առաջ վճռական քայլ անելու երկու կողմերի պատրաստակամության մասին։ Սա չի նշանակում, որ կողմերը երկկողմ հարաբերությունների բոլոր դիրքորոշումների շուրջ անպայման համաձայնության կգան։ Միանգամայն հնարավոր է, որ պատմական զգայուն իրադարձությունների մեկնաբանությունը կշարունակի մնալ չկարգավորված, բայց այս փուլում դա հաստատ խնդիր չի լինի»,- համարում է կենտրոնի տնօրենը։

Մինչդեռ, այս գործընթացն ավարտին հասցնելու համար անհրաժեշտ է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ պայմանագիր, հավելել է նա։

«Ակնհայտ է, որ Անկարան, ունենալով ռազմավարական պայմանավորվածություններ Բաքվի հետ, առաջինը չի լինելու այս գործընթացում։ Հնարավոր եմ համարում, որ նման փաստաթղթերի պատրաստումը կանգ չի առնում, և հենց որ Ադրբեջանի հետ կնքվի խաղաղ պայմանագիր, անհապաղ, առանց ժամանակ կորցնելու, պայմանագիր կկնքվի Թուրքիայի և Հայաստանի միջև։ Համենայն դեպս, ուրիշ խոչընդոտներ ես չեմ տեսնում»,- հայտարարել է Սեմիվոլոսը:

Պատմական գիտությունների թեկնածու, Մերձավոր Արևելքի հարցերով փորձագետ, Մոսկվայի պետական լեզվաբանական համալսարանի արտաքին տարածաշրջանային հետազոտությունների ամբիոնի դոցենտ Իքբալ Դուրրեն իր հերթին նշել է, որ այստեղ պատասխանը պարզ է, և Թուրքիայի պաշտոնյաները բազմիցս այդ մասին ասել են՝ Անկարայում սպասում են միայն Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև դեռևս առկա և հայտնի խնդիրների լուծմանը և նրանց միջև խաղաղ պայմանագրի կնքմանը։