Յամիտը և Լաչինը. 25 օր երեքի փոխարեն Երբ հումանիզմը դատարկ արտահայտություն չէ

Ադրբեջանական հողերը երեք տասնամյակ շարունակ ապօրինի կերպով բնակեցվել են նախ Հայաստանից ներգաղթյալների, իսկ հաջորդ տարիներին՝ Լիբանանի և Սիրիայի էթնիկ հայերի կողմից: Չի կարելի ասել, որ Ադրբեջանում այդ գործընթացին ոչ մի ուշադրություն չեն դարձրել։ Ընդհակառակը, այս թեման բարձրացվել է ինչպես մամուլում և փորձագիտական հանրության մեջ, այնպես էլ պաշտոնական մակարդակով, մասնավորապես, միջազգային հարթակներում և օտարերկրյա քաղաքական գործիչների հետ հանդիպումներում։

Սակայն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի երեկվա հարցազրույցի լույսի ներքո, որում նա շոշափեց այդ թվում նաև Մերձավոր Արևելքի հայերի կողմից Լաչինի շրջանի ապօրինի բնակեցման թեման, այս հարցը նորից դրվել է օրակարգում։

«Օկուպանտ երկիրը չի կարող զավթած հողերում անցկացնել ապօրինի բնակեցումներ։ Դա ռազմական հանցագործություն է։ Հնարավոր է այնտեղ բնակվող Սիրիայից և Լիբանանից եկած հայերը դա չգիտեն, բայց Հայաստանի ղեկավարությանը այդ մասին լավ հայտնի է։ Ուստի այնտեղից ինչ-որ հաղորդագրություններ են գալիս՝ մեկն ասում է՝ ես այստեղից չեմ գնա, մյուսն ասում է՝ չեմ հեռանալու։ Նրանք ավելի լավ են տեսնում: Նրանք ռազմական հանցագործներ են։ Թող նորից չփորձեն մեր համբերությունը։ Թող իրենց կամքով հեռանան»,- նշել է նախագահ Ալիեւը։

Հարկ է նշել, որ Ադրբեջանի նախագահի խոսքերը հիմնվում են բացառապես միջազգային իրավական ակտերի ու փաստաթղթերի վրա։ Այսպես, օրինակ, ապօրինի վերաբնակեցումների քաղաքականությունը հանդիսանում է միջազգային մարդասիրական իրավունքի, ներառյալ Ժնևի 194 թվականի կոնվենցիայի (որին Հայաստանը միացել է 1993թ. հունիսին և կրում է դրանց կատարման անվերապահ պարտավորությունն) կոպիտ խախտում է։ Համաձայն «Պատերազմի ժամանակ քաղաքացիական անձանց պաշտպանության մասին» Ժնևի չորրորդ կոնվենցիայի, մասնավորապես, սույն փաստաթղթի 49-րդ կետի, օկուպացիոն պետությունը չպետք է իր քաղաքացիական բնակչությանը տեղափոխի իր կողմից օկուպացված տարածքները։

Հատկապես և դա է 2020 թվականին մատնանշել Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը. «1946 թվականին, գլխավոր պատերազմական հանցագործների դատավարության ժամանակ, Նյուրնբերգի միջազգային ռազմական տրիբունալը երկու մեղադրյալներին մեղավոր ճանաչեց օկուպացված տարածքների էթնիկական կազմը փոխելու մեջ»: Հ.Հաջիեւի խոսքով, միջազգային իրավունքի համաձայն, օկուպաանտ պետության կողմից իրականացվող օկուպացված տարածքներում բնակավայրեր ստեղծելու քաղաքականությունը պետք է դասակարգվի, որպես ռազմական հանցագործություն։ Այս տեսակետից, Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներում Հայաստանի անօրինական վերաբնակեցումները հանդիսանում են ռազմական հանցագործություն։

Ի դեպ, որքան էլ տարօրինակ է, այդ գործողությունները հանդիսանում են բուն Հայաստանի օրենքներով քրեական հանցագործություն։ «Այսպիսով, Հայաստանի քրեական օրենսգրքի 390-րդ հոդվածը օկուպացված տարածքների բնակչության վտարումը և օկուպանտ պետության բնակչությամբ դրանց վերաբնակեցումը դիտարկում, որպես միջազգային մարդասիրական իրավունքի լուրջ խախտում և նախատեսում է 8-ից մինչև 12 տարի ժամկետով պատիժ»,- այդ ժամանակ հայտարարել էր Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը:

Սակայն, չնայած նրան, որ այս հարցում միջազգային իրավունքը լիովին Ադրբեջանի կողմն է, պաշտոնական Բաքուն այնուամենայնիվ ցուցաբերում է զսպվածություն և մարդասիրություն, ինչի մասին իր երեկվա ելույթում նույնպես հայտարարել է նախագահ Ալիևը։

«Ղարաբաղում ապրող հայերը դիմել են մեզ և խնդրել են, բազմիցս խնդրել են իրենց ժամանակ տալ մինչև օգոստոսի վերջը։ Եվ մենք համաձայնվեցինք, որովհետև հիմա թող լինի ոչ թե օգոստոսի 5-ին, այլ օգոստոսի 25-ին, սեպտեմբերի 1-ին՝ առանձնակի տարբերություն չկա»,- ասել է պետության ղեկավարը։

Այո, ինչպես հարցազրույցում նշել է նախագահը, հնարավոր է, որ Ղարաբաղում ապօրինի վերաբնակեցված Սիրիայից և Լիբանանից որոշ հայեր և չգիտեին, որ զանցառում են օրենքը, սակայն այդ մասին Հայաստանի ղեկավարությունը հաստատ գիտեր։ Իհարկե, օրենքի չիմացությունը չի ազատում պատասխանատվությունից, այնուամենայնիվ, պաշտոնական Երեւանը Ղարաբաղում վերաբնակեցված հայերին վերածել է այս հանցագործության մեղսակիցների։ Եվ այս դեպքում Ադրբեջանի հումանիզմն ճիշտ և ճիշտ կայանում է նրանում, որ նա այդ ընտանիքներին բավական ժամանակ է տրամադրել այդ տարածքները լքելու համար։ Թեև, որպես տարբերակ, կարող էր զորքեր առաջ քաշել, դիրքեր ստեղծել և նրանց կալանավորել որպես ռազմական հանցագործների։

Ի դեպ, համաշխարհային պրակտիկան գիտի օկուպացված տարածքներում ապօրինի բնակեցման և հետագա տարահանման օրինակներ։ Անմիջապես կարելի է հիշել, թե ինչպես 1982 թվականի ապրիլի 23-ին իսրայելական բանակը երեք օրվա ընթացքում իրականացրեց Սինայի թերակղզու (Եգիպտոս) խոշորագույն հրեական բնակավայրի՝ Յամիթի տարահանումը: Վերջիններից այնտեղից դուրս են բերել մի խումբ ուսանողների, որոնք ամրապնդվել էին "Պլադա" զրահատանկային դիվիզիայի զոհված մարտիկների հիշատակին նվիրված կոթողի դիտահարթակի վրա։ Մեկ օր անց եգիպտական զորքերը մտան այդ տարածքը։ Համաձայն խաղաղության պայմանագրի (Քեմփ Դեվիդ, 1979 թ.), Իսրայելը պարտավորվեց Եգիպտոսին ամբողջությամբ վերադարձնել Սինայի թերակղզին։ Ուշադրություն դարձրեք՝ Իսրայելը 2500 հրեաների տարահանումն իրականացրել է ընդամենը երեք օրում, միաժամանակ երբ Ադրբեջանը Լաչինում և Զաբուխայում հայերին տրամադրել է գրեթե մեկ ամիս ժամանակ... Սա արդյո՞ք մարդասիրության դրսևորում չէ։

Եզրափակելով ևս մեկ անգամ նշենք՝ Ադրբեջանի պլանների մեջ չի մտնում Ղարաբաղի տարածաշրջանից էթնիկ հայ բնակչության արտաքսումը։ Ընդհակառակը, Բաքուն բազմիցս հայտարարել է այն մասին, որ տեղի հայ բնակչությանը դիտարկում է, որպես իր քաղաքացիներ և պատրաստ է նրանց ներկայացնել հավասար՝ երկրի մյուս էթնիկ խմբերի հետ միահավասար իրավունքներ։ Եվ սա հումանիզմի ևս մեկ դրսեւորում է Ադրբեջանի կողմից։