Առանց մեկ կրակոցի Սամիթ Ալիևի՝ «Անհարմար ճշմարտություն»-ը

Մայիսի 24-ից Հայաստանի սահմանապահ զորքերը պաշտոնապես ստանձնում են Տավուշի մարզի, մեր լեզվով ասած՝ Թովուզգալայի սահմանի հատվածների պաշտպանությունը։ Այդ նույն տրամաբանությամբ, մայիսի 24-ից ադրբեջանական սահմանի նույն հատվածների պաշտպանությունը իրականացնելու են Ադրբեջանի Հանրապետության պետական սահմանապահ ծառայության ստորաբաժանումները։ Սահմանազատման աշխատանքների արդյունքում որոշվել է 12,7 կմ երկարությամբ սահմանագիծ, որն ապահովել է Գազախի շրջանի չորս գյուղերի՝ Բաղանիս Այրըմի, Աշաղը Ասքիփարայի, Խեյրըմլըի և Գըզըլհաջիլիի տարածքների (6,5 քառ. կմ) վերադարձը Ադրբեջանին։ Եվ ամեն ինչ առանց զինված առճակատման, այս անգամ ամեն ինչ անցավ նույնիսկ առանց հայհոյանքի։

Այսինքն, 32 տարի հետո, գուցե նույնիսկ և ավելին, առաջին անգամ մեր և Հայաստանի միջև ի հայտ է գալիս ոչ թե առճակատման կամ տարանջատման գիծ, այլ սովորական պետական սահման։ Իմ կարծիքով, բավականին կասկածամիտ մարդու տեսանկյունից, այնուամենայնիվ կա զգուշավոր լավատեսության առիթ։ Չորս գյուղերը լիովին վերադարձել են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ, ինչը, բնականաբար, չի կարող չուրախացնել, եւ սա է ամենակարեւորը։ Ոչ թե ուրախությունը, բնականաբար, այլ վերահսկողության տակ վերադարձը: Կա նրա գուշավոր հույսը, որ այնուհետև ամեն ինչ կանցնի առանց միջադեպերի կամ զինված առճակատման, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ բոլորը հիշում են, թե հատկապես ինչով ավարտվեց այդ զինված առճակատումը վերջին անգամ։ Խաղաղությու՞ն: Խաղաղությու՜ն։

Իմ կարծիքով, խաղաղությունը՝ բնավ բարեկամության համերգներ չեն և ոչ էլ անհրաժեշտության դեպքում վերջինով կիսվելու խոստումներ։ Խաղաղությունը՝ պարզապես պատերազմի բացակայությունն է։ Ռազմական գործողություններ չեն անցկացվում՝ահա և լավ բան, սա և կոչվում է խաղաղություն, և սրա վրա մենք լիովին կարող ենք կանգ առնել: Սահման, չեզոք շերտ, սյուներ՝ և ավելորդ ոչ մի բան, էսթետիկական ավարտ և կատարյալ պեյզաժ: Եղել է պատերազմ, պատերազմ, որում մենք հաղթեցինք, հիմա պատերազմ չկա, բայց դա չի նշանակում, որ մենք պատրաստվում ենք մոռանալ այն մասին, թե կոնկրետ ինչպես է անցկացվել այդ պատերազմը և ինչ է եղել դրանում...

Իսկ հիմա մի փոքր մեր նորագույն պատմությունից։ 1990 թվականի մարտի 23-ի լույս 24-ի գիշերը հայ զինյալները զրահամեքենաներով և տանկերով ներխուժեցին Բաղանիս Այրըմ։ Տեղի բնակիչները, իսկ նրանք անզեն էին, ստիպված եղան փախչել հարևան գյուղեր և անտառ։ Հայ զավթիչները սկսեցին թալանել նրանց տները, հետապնդել փախչող բնակիչներին և, դուք չեք հավատա՝ ողջ-ողջ այրեցին նրանց։ Յոթ մարդ նետվել է կրակի մեջ։ Այրվածներից ամենափոքրը երկու ամսական մանուկ էր, ամենատարեցը՝ 70-ամյա ծեր։ Եվս 2 մարդ գնդակահարվել է։ Այս ողբերգության ժամանակ 100 տներից 17-ն այրել էին, 11-ը՝ թալանել։ Մոռանա՞լ։ Ներեցեք, բայց սա «մոռանալը», արդեն պարզապես բացառված է։ Քանի որ խաղաղությունը՝ պարզապես պատերազմի բացակայությունն է, և ոչ ավելին, և ամենևին էլ ուղեղի լիբերալ-պացիֆիստական մեղմացում չէ։

«Միացում» նախագծի գաղափարական, տնտեսական և ազգային բաղադրիչները սպառվել են։ Դա հոգեվարք էր, այն կարող է տևել ևս որոշ ժամանակ, նրան կփորձեն վերակենդանացնել ինչպես Հայաստանի հովանավորները, այնպես էլ «Տավուշը հանուն հայրենիքի» ոչ այնքան ակտիվ և բոլորովին անարդյունավետ շարժման կողմնակիցների նման ամենաօդիոզ ռեւանշիստները։ Ֆիզիկայի օրենքներին չես խաբի, և ամեն ինչ դեմ է առնում ռեսուրսների առկայությանը, իսկ առաջին հերթին՝ ժողովրդագրության մեջ: Հայերը նույնիսկ բուն Հայաստանին չեն բավականացնում, իսկ նրանք, ովքեր ապրում են Մարսելում, Լոս Անջելեսում կամ Կրասնոդարի երկրամասում, մեր տարածաշրջան չեն գա։ Որովհետև այստեղ պետական սահմանը ապօրինի անցնելու, կամ ոչ բավարար հարգալից պահվածքի դեպքում կարելի է հանդիպել փամփուշտի։ Որովհետև խաղաղությունը՝ պարզապես պատերազմի բացակայությունն է։

Գիտե՞ք, խորամանկ ու լկտի հյուրի մասին կա մի այսպիսի առակ։ Նա, լինելով մի տեսակ շատ խորամանկ, հյուր է գալիս ուրիշ պետություն: Դե նրան, ինչպես ընդունված է, ընդունում են, սրտանց կերակրում և խմեցնում են, ապահովում օթևանով։ Իսկ նա, իմանալով այդ շրջանի սովորույթը, սկսում է ամեն ինչ անխտիր գովել, չէ որ այն ամենը, ինչ հյուրին դուր է գալիս՝ նրան են պատկանում. այսպես են հյուրընկալության օրենքները։ Արդյունքում հյուրին տալիս են բազմաթիվ նվերներ, սակայն գնալուց առաջ նրան խնդրում են հանել սապոգները և դրանց վրայի հողը թափ տալ։ «Մենք միայն մեկ հող ունենք,- ասում են տանտերերը,- և մենք դա ոչ մեկին չենք տալիս»: Այնպես որ, երբեք մի մոռացեք այն մասին, թե ինչ բան է խաղաղությունը և այդ խաղաղությունը ինչպիսին պետք է լինի մեր հասկացողությամբ: Խաղաղությունը՝ ընդամենը պատերազմի բացակայությունն է։ Ոչ ավել, ոչ պակաս...

Իսկ ամենակարևորը, իմ կարծիքով, ուրեմն այն է, որ ապառազմականացման աշխատանքները և սահմանային սյուների տեղադրումը անցել են առանց միջնորդների, առանց բարի կամեցողների միջամտության, առանց Բրյուսելի, Մոսկվայի և Վաշինգտոնի... Վիկտոր Պելևինը, եթե որևէ մեկի համար հետաքրքիր է, իմ կարծիքով, ընդհանրապես շատ ճշգրիտ դիտորդ է, նրան է պատկանում միանգամայն հրաշալի արտահայտությունը. «Երջանկությունը կախված չէ ո՛չ խելքից, ո՛չ փողից։ Այլ կախված է երաժշտության և եղանակի բարդ համադրությունից», - իմ կարծիքով, ավելի լավ չես ասի: Այսպես ուրեմն, նա ունի մի հետաքրքիր վեպ «KGBT+», խորհուրդ եմ տալիս, եթե սիրում եք նրա ստեղծագործությունը՝ այնտեղ կա միանգամայն հոյակապ դրվագ, երբ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ երիտասարդ ճապոնացի սպան հայտնվում է Բիրմայի ջունգլիներում և, կռանալով հինդու զինվորի դիակի վրա, մտածում է այն մասին, որ եվրոպացիները հերթական անգամ հասել են իրենց նպատակին՝ ասիացիներին ստիպելով սպանել միմյանց... Խորհեք այս արտահայտության վրա... Իսկ իմ կարծիքով, ուրեմն ժամանակն է վերջ տալ այս ասիականությանը։ Հենց ասիականությանը՝ «յա» տառերով։ Որովհետև խաղաղությունը՝ ցանկացած խաղաղություն՝ ընդամենը պատերազմի բացակայությունն է։