Հայաստան. հաջողության հետպահումներ Էմին Գալալիի մտորումները

«Որպես «հետպահումներ», հաջողությունը կարող է միայն գումարելիներ ունենալ»,- կզարմանա ընթերցողը: Եվ ճիշտ կլինի, բայց բացառություններ լինում են։

Տարօրինակ է, որքան ժողովուրդները հեռու են միմյանցից, որքան մեծ է անջրպետը նրանց միջև, այնքան մոտ են միմյանց նկատմամբ ուշադրության առումով և նրանց համար ավելի կարևոր են «մեկ շղթայով կապված» մյուս կողմի իրադարձությունները և կայացրած որոշումները: Անգլերենում կա friend-ից և enemy-ից ածանցված «frenemy» օքսյումորոն: Սրանք մարդիկ են, որոնց հարաբերություններում, չնայած հիմնարար հակասություններին և նույնիսկ թշնամությանը՝ որոշակի կապ կա համակրանքի տարրերի հետ։

Մեր և հայերի հարաբերություններում համակրանք չի կարող լինել։ Հիշելով ԽՍՀՄ-ի ժամանակների «Ադրբեջանի և Հայաստանի եղբայրական ժողովուրդների» նման շաբլոնային նախադասությունները՝ ակամայից մտածում ես. «Մենք լավ «եղբայրներ» ունեի՜նք։ Նույնիսկ բարեկամության մասին խոսելն անտեղի է թվում: Առանձին ադրբեջանցիների և հայերի միջև եղել են անկեղծ մարդկային հարաբերություններ։ Բայց «Եթե հայը ասում է «բարեկամ», նա պատրաստվում է խաբել, իսկ եթե ասում է «ախպեր», նշանակում է արդեն խաբել է» ասացվածքը դատարկ տեղից չի առաջացել։

Առաջին ղարաբաղյան պատերազմից հետո հայերը փորձում էին մեզ հետ «բարեկամություն անել» միջազգային միջոցառումների ժամանակ։ Խելքը հերիքում էր չօգտագործել «եղբայր» և «բարեկամ» բառերը, ամենասիրած արտահայտությունը «երկրացի» է: Պակաս տհաճություն չկար։ Չէ՞ որ հենց մեր հարեւանների ոչ երկրային հողային ախորժակների պատճառով սկսվեց երկու ժողովուրդների ողբերգությունը։ Բայց վերադառնանք այսօրվա օրվան։

Լիզելով վերքերը և սրբելով խլինքը՝ «հայությունը», ավելի ճիշտ՝ նրա կտորտանքները, ջախջախիչ ռազմական պարտությունից հետո, ըստ երևույթին, եկան՝ հաջողության գումարելիների մասին հետևյալ եզրակացությունների.

1. Խլինք՝ պետք են նորեր, որքան հնարավոր է շատ, որպեսզի բոլոր ճեղքերից հոսեն պատմություններ որբ ու թշվառ խաղաղ հայերի ու չար արյունարբու ադրբեջանցիների մասին։

2. Արևելք - Արևմուտք՝ պետք է աշխարհին ստիպել հավատալ, որ ազատասեր հայերը ըմբոստացել են տարածաշրջանի բռնակալների ճնշումների դեմ, ինչի համար անխնա ծեծի են ենթարկվել։

3. Տնային խոհանոց՝ ներկայացում (իրական կյանքից միջադրումներով), որում Հայաստանի ներսում բարու և չարի ուժերը իրար են խառնվել սկզբունքային ճակատամարտում։ Ով է բարի, իսկ ով է չար՝ բնիկը որոշում է կախված «Արևելք-Արևմուտք» նախասիրություններից:

4. Ադրբեջան՝ մշտական կոնտրաստային ցնցուղ «մեկ քայլ առաջ, երկու քայլ ետ» սկզբունքով, երբ խաղաղության համարժեք ընկալման տարրերը հերթափոխվում են ուղիղ աղիքի միացումի սուր հիվանդության ռեցիդիվներով:

5. Կրոն՝ Հայաստանի քրիստոնյաները սարսափելի հալածանքների են ենթարկվում իսլամ մոլեռանդների կողմից, ովքեր ընթացքում հայ երեխաների արյուն են ավելացնում Նովրուզ Բայրամի քաղցրավենիքի մեջ:

6. Բանակի գործեր՝ Հայաստանը վերակառուցում է իր բանակը։ Թե որքանով է սա ազդում ուժերի հարաբերակցության վրա, երկրորդական է։ Կարևր է՝որպեսզի դա անել աղմուկով և շուքով:

Սա առաջին դեպքը չէ, երբ հայկական քարոզչամեքենան ամեն ինչ գլխիվայր է դնում։ Չենք մոռանա, որ ժամանակակից հայկական պետականության համակարգը կառուցված է հարևան երկրի տարածքը զավթած, դրանով հանդերձ իրեն որպես զոհ մատուցած, միջազգային իրավունքի վրա բացահայտորեն թքած և երեսուն տարի փոխզիջման հասնելու բոլոր փորձերը լկտիորեն տորպեդահարած ագրեսորի կեղծիքի վրա։ «Մտաբերելով» 2020-ի աշնանը իրենց խելագարության «թխկոցը» և 2023-ի սեպտեմբերին քայքայված շարժիչը՝ (հիշու՞մ եք սովետական պրոֆիլակտիկաների ժամանակներից արդեն մոռացված «մոտոր յըգըլյբ» արտահայտությունը) հայերը նորից մղվում են (նախ տպեցի «հավատում» են՝ խորհրդանշական տառասխալ) մարտի մեջ: Անպարտելիների 2020 և 2023 թվականներին ֆիասկոն կոտրել են նոր ռազմական «սխրանքների» ախորժակը։ Հայերը ցանկանում են կռվել միջանցքների մթության, կուլիսային խոսակցությունների կիսատոնների և համացանցի վիրտուալ տարածքների մեջ։

Ի՞նչ առաջընթաց կա: Հայ «բարեկամների» փորձերը լիովին անպտուղ անվանել չի կարելի։ Նրանք որոշ հանդիպումներ անցկացրել են ամերիկացի և եվրոպացի գործընկերների հետ, մի երկու եվրոպական կառույց ընդունել են մի երկու հայանպաստ բանաձև։ Չմոռանանք Մակրոնի լորձը, ով առատաձեռնորեն հազում է ադրբեջանաֆոբ այլանդակություններով։ Բայց այս բոլոր ճիգերը ի վիճակի չեն փոխել ընդհանուր դասավորությունը։ Նրանց կարելի է բնութագրել փորձառու «նարդու վարպետների» կողմից նարդի խաղալիս օգտագործվող «օնլար սյանի՜ն» արտահայտությամբ, այսինքն՝ ինձ զուգընթաց են հակառակորդի փոքր շարժումները՝ խաղի ելքը որոշող հիմնական թելերը իմ ձեռքում են։

Գլխավորը այն է, թե ինչ գնով են հայերը հասնում այդ «փոքր շարժումներին»: Իսկ գինը, ասեմ ձեզ, փոքր չի։ Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև հարաբերությունները սրընլթաց վատթարանում են՝ ընդ որում աչքի առաջ և գրեթե ամեն օր։ Ինչքան էլ այսօր Կրեմլը ձեռքսեղմումային չթվա համաշխարհային միջազգային հարաբերությունների համակարգում, ավելի ճիշտ՝ ինչ նրանից մնացել է, Մոսկվան՝ դերակատար է, և գլոբալ դերակատար։ Հայերի մոտ ոչ պակաս կատաղություն է առաջացնում այն, որ Արևմուտքի հետ նրանց մերձեցումը չի ուղեկցվում Արևմուտքի և Ադրբեջանի հարաբերությունների վատթարացմամբ։ Եվ դա չնայած այն բանին, որ Ադրբեջանը լավ հարաբերություններ է պահպանում Ռուսաստանի հետ՝ Ուկրաինային բացահայտորեն աջակցելով տարածքային ամբողջականության հարցում։

Այն, ինչ կատարվում է Ուկրաինայում և հակամարտությունը Մերձավոր Արևելքում, նույնպես տեղին չէ Երևանի համար։ Իրան-Արևմուտք առճակատումը միշտ նշանակել է պաշտոնական Բաքվի դիրքերի ամրապնդում։ Թեհրանի կողմից Իսրայելի համար կազմակերպված այսօրվա «հրավառությունը» միայն կամրապնդի այդ միտումները։

Երեւանը առանց հստակ հեռանկարների մեծ ռիսկերի է դիմում։ Այս իրավիճակում ամենանորմալ լուծում է հանդիսանում 4-րդ կետի վերանայումը։ Որպեսզի Բաքվի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում երկու քայլ առաջ, և երբեմն մի քայլ հետ անել։ Մենք հասկանում ենք, որ «ամենա-ամենա» օձի մաշկը մի ժամում չի փոխի: Բայց փոխել պետք է: Հակառակ դեպքում «մարսի» վրա հայտնվելու վտանգ կա, երբ քո բոլոր քայլերը արգելափակված են հակառակորդի կողմից, և խաղաքարերը անօգուտ պտտվում են նարդիի տախտակի փայտի վրա: Շարունակելով խաղալ այս խաղը՝ Հայաստանն ու հայությունը ամեն անգամ նվազեցնում են իրենց հաջողության և տարածաշրջանի բնականոն զարգացման հնարավորությունները։ Կարելի է, իհարկե, Հայաստանին հրավիրել կրկին մեզ հետ շաշկի խաղալ։ Կամ «կազակ-ավազակներ»: Սակայն միայն արդյո՞ք պետք է: Եվ թող «frenemy» մեջ բարեկամության տարրը մեզ առայժմ հասանելի չէ, վատ չէր լինի սկսել թշնամության աստիճանի իջեցմամբ։