Նախչըվանի գազային ապաշրջափակման շեմին Caliber.Az-ի ակնարկը

Ընթացիկ տարում Ադրբեջանը և Թուրքիան ակտիվացրել են Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության (ՆԻՀ) էներգաանկախության և անվտանգության ապահովման ոլորտում համագործակցությունը։ Այս ուղղությամբ կարևորագույն քայլ կդառնա Իգդիր-Նախչըվան գազատարով ՆԻՀ գազամատակարարումը. այդ գազատարի հիմնարկեքը կայացել է սեպտեմբերի 25-ին։ Այս առիթով հանդիսավոր արարողությանը մասնակցել են՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը և պաշտոնական այցով մեր երկրում գտնվող Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը։

Երեք տարուց քիչ պակաս ժամանակ է անցել այն պահից, երբ Անկարայում Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարարության և Թուրքիայի էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության միջև ստորագրվել է ՆԻՀ-ին բնական գազի մատակարարման մասին փոխըմբռնման հուշագիրը։ 2020 թվականի դեկտեմբերի 15-ի համաձայնագիրը նախատեսում էր, որ երկու երկրների պետական նավթային ընկերությունները՝ SOCAR-ը և BOTAS-ը, կմասնակցեն տարեկան 500 մլն խորանարդ մետր հզորությամբ Իգդիր-Նախչըվան գազատարի 85 կիլոմետրանոց ճյուղի կառուցմանը։ Հետագա ժամանակահատվածում անցկացվել են գազատարի նախագծի տեխնիկական կողմերի հստակեցումը, ճշտվել է դրա երթուղին և մշակվել տեխնիկատնտեսական հիմնավորումները (ՏՏՀ), իսկ 2022 թվականի փետրվարին Ադրբեջանի պետական բյուջեից միջոցներ են հատկացվել այդ նախաձեռնության շրջանակներում հաղորդակցությունների անցկացման համար։ Ինչպես նաև հաղորդվել է այս նախագծի շրջանակներում թուրքական Դիլուջույում գազաբաշխիչ կայանի կառուցման մասին. այս օբյեկտը նախատեսված է ապահովել՝ գազամուղով դեպի Նախչըվանի սպառողներ գազի հոսքի կայուն հավասարակշռությունը։ Այնուամենայնիվ, մի շարք օբյեկտիվ հանգամանքների պատճառով, գազամուղի նախագծի անմիջական իրականացումը սկսվել է միայն ներկա ժամանակ։

«Իգդիր-Նախչըվան գազատարի կառուցումը կարևոր իրադարձություն է մեր եղբայրական հարաբերությունների պատմության մեջ և նոր լիցք կհաղորդի մեր կապերին, մեծապես կապահովի Նախչըվանի էներգետիկ անվտանգությունը», - ասել է Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ հանդես գալով մամուլի համար հայտարարությամբ։ Պետության ղեկավարը հիշեցրել է, որ 90-ական թվականներից սկսած, երբ Հայաստանը ագրեսիվ օկուպացիոն քաղաքականություն էր վարում Ադրբեջանի նկատմամբ՝ տարածքային պահանջներ ներկայացնելով նաև ՆԻՀ-ի նկատմամբ՝ ինքնավարության էներգետիկ ապահովումը ամբողջությամբ ընդհատվել էր։

«Հայաստանը անջատեց Ադրբեջանի հիմնական մասից տանող բոլոր էլեկտրական և գազային գծերը, և Նախչըվանը փաստորեն գտնվում էր շրջափակման մեջ. լույս չկար, գազ չկար, և շատ ցուրտ ձմռան պայմաններում Նախչըվանը 15 տարի ապրեց առանց գազամատակարարումների։ Միայն 2005 թվականին, Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ կնքված համաձայնագրի համաձայն, փոխադարձ փոխանակման հաշվին ապահովվեց ինքնավարությանը իրանական գազի մատակարարումը»,- հիշեցրել է նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ ընդգծելով, որ Իգդիր-Նախչըվան գազատարի կառուցումը կստեղծի ԱԻՀ-ին երկրորդ՝ թուրքական գծով բնական գազի մատակարարման պայմաններ։

Հիշեցնենք, որ Իգդիր-Նախչըվան գազատարի նախագիծը համարվում է 2023 թվականի հունիսի 5-ին ընդունված «ՆԻՀ-ի 2023-2027 թվականների սոցիալ-տնտեսական զարգացման պետական ծրագրի» առաջնահերթ նախաձեռնություններից մեկը։ Իգդիրից մինչև ՆԻՀ-ի Սադարակի շրջան խողովակաշարի երկարությունը կազմում է 97,5 կիլոմետր, ներառյալ ադրբեջանական հատվածը՝ 17,5 կիլոմետր, իսկ թուրքականը՝ 80 կիլոմետր։ Խողովակաշարը հաշվարկված է՝ օրական երկու միլիոն խորանարդ մետր կամ տարեկան 730 միլիոն խորանարդ մետր գազ մղելուն։ Ապագայում գազատարի թողունակությունը կարելի է ավելի քան երկու անգամ ավելացնել, բայց նույնիսկ իր սկզբնական տարբերակում դրա նախագծային հզորությունը կարող է լիովին բավարարել ՆԻՀ-ի 460 հազարանոց բնակչության, ինչպես նաև ինքնավարության մունիցիպալ և արդյունաբերական հատվածների՝ կապույտ վառելիքի պահանջարկը։

ՆԻՀ-ին էներգետիկ կախվածությունից ազատելը՝ ադրբեջանա-թուրքական գազային նախագծի կարևորագույն նպատակներից մեկն է. գրեթե 18 տարի ինքնավարության գազամատակարարումն ապահովվել է հիմնականում Իրանից գազի մատակարարումների հաշվին՝ փոխադարձ փոխհատուցման միջոցով, սակայն, չնայած նման սխեմաների երկար տարիների փորձարկումին, այսօր, տարածաշրջանում ամենաբարդ աշխարհաքաղաքական տարաձայնությունների պատճառով, Ադրբեջանը չի կարող ռիսկի դիմել՝ կենտրոնանալով գազի մատակարարման հարցում միայն իրանական վեկտորի վրա։ Մյուս կողմից, Իգդիր-Նախչըվան նախագծի իրականացումը երկարաժամկետ հեռանկարներ է ստեղծում ինքնավարությունում շոգեգազային և այլ ջերմաէլեկտրակայանների կառուցման համար, որոնք ապագայում կարող են ՆԻՀ-ին ապահովել լրացուցիչ եկամուտ էներգիայի արտահանումից։ Այսպես, մի քանի տարի առաջ թուրքական բիզնեսն առաջարկել է 550 ՄՎտ հզորությամբ գազատուրբինային էլեկտրակայանի նախագիծ, որի կառուցումից հետո ՆԻՀ-ում հնարավոր կլինի էլեկտրաէներգիայի արտահանումը թուրքական շուկա։

Միևնույն ժամանակ, չպետք է աչքաթող անել Նախչըվանում էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների (ԷՎԱ) զարգացման, առաջին հերթին հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման հսկայական ներուժը։ Հատկապես տարբեր ամբարտավային և դերիվացիոն հիդրոէլեկտրակայանների շահագործման շնորհիվ ինքնավարությունը կարողացավ իրեն զգալիորեն ապահովել էլեկտրաէներգիայի այլընտրանքային աղբյուրներով։ «Չնայած այն հանգամանքին, որ Նախչըվանում չկա գազ և նավթ, բայց կա արև, և մենք ունենք այստեղ արևային էլեկտրակայանների կառուցման հետ կապված մեծ ծրագրեր. եթե այդ ծրագրերն իրականացվեն, ՆԻՀ-ն կարող է վերածվել «կանաչ» էներգետիկ գոտու, քանի որ այստեղ կա մեծ ներուժ արևային, քամու և հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման համար։ Հետագայում «կանաչ» էլեկտրաէներգիան կարող է արտահանվել Թուրքիա՝ առնվազն 1000 ՄՎտ էներգիա»,- նշել է նախագահ Իլհամ Ալիևը՝ հանդես գալով ԶԼՄ-ների համար հայտարարությամբ։

Առավել ևս, ինքնավարությունը տիրապետում է էլեկտրաէներգիայի տարանցման հսկայական ներուժի. մասնավորապես, այստեղ նախատեսվում է կառուցել բարձրավոլտ էլեկտրահաղորդման գծեր և հզոր ենթակայաններ, որոնք ինքնավարությունը կմիացնեն Ղարաբաղում և Արևելյան Զանգեզուրում ձևավորվող փոքր հիդրոէլեկտրակայաններից, արևային և քամու կայաններից կազմված էներգոհամալիրի հետ, և այս համակարգը թույլ կտա էլեկտրաէներգիա փոխադրել Թուրքիայի և տարածաշրջանի այլ երկրների ուղղությամբ։ Այս նախաձեռնությունների շրջանակներում նախատեսվում է Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության արևելքում կառուցել 255 կիլովոլտ հզորությամբ «Շախտախտի» ենթակայան, իսկ Թուրքիայի հետ սահմանին կկառուցվի ևս մեկ ենթակայան՝ 330 կիլովոլտը 400 կիլովոլտի փոխարկելու համար, որտեղից դեպի Թուրքիա կանցկացվի 230 կիլոմետր երկշղթա 400 կիլովոլտանոց էլեկտրահաղորդման գիծ։

Գազամատակարարման ոլորտը հեռու ոչ միակ ուղղություն է, որի վրա հենվում է ադրբեջանա-թուրքական համագործակցությունը մեր երկրի արևմտյան տարածաշրջանում։ «Նախչըվանը իր ռազմավարական կարևորության շնորհիվ ողջ պատմության ընթացքում առանձնահատուկ տեղ է գրավում ադրբեջանա-թուրքական հարաբերություններում։ Եվ այս առումով Իգդիր-Նախչըվան գազատարի նախագիծը կխորացնի Ադրբեջանի հետ էներգետիկ ոլորտում մեր գործընկերությունը, ինչպես նաև կնպաստի Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությանը։ Մենք ևս մեկ անգամ ցույց տվեցինք տրանսպորտի, լոգիստիկայի և էներգետիկայի ոլորտներում մեր հարաբերությունները զարգացնելու մեր ցանկությունը, և Կարս-Նախչըվան երկաթուղու նախագծի հետ մեկտեղ վերջերս ստորագրվեցին բնակելի շենքերի կառուցման և էլեկտրաէներգիայի փոխանցման հետ կապված համաձայնագրեր»,- արարողության արդյունքներով նշել է նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը։

Մասնավորապես, սեպտեմբերի 25-ին երկու եղբայրական պետությունների ղեկավարների և համապատասխան պետական կառույցների ղեկավարների կողմից ստորագրվել են ադրբեջանա-թուրքական այլ փաստաթղթեր։ Դրանց թվում են՝ Կարս-Նախչըվան երկաթուղու նախագծի վերաբերյալ մտադրությունների միջպետական արձանագրությունը, Թուրքիայի Քահրամանմարաշ նահանգում համագործակցության մասին միջկառավարական համաձայնագիրը, որտեղ նախատեսվում է բնակելի շենքերի, տարրական դպրոցի, մանկապարտեզի և մշակութային կենտրոնի կառուցում, ինչպես նաև երկու երկրների էներգետիկ գերատեսչությունների միջև՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի վերականգնվող էներգիայի աղբյուրներից արտադրվող էլեկտրաէներգիայի փոխանցման ոլորտում համագործակցության վերաբերյալ փոխադարձ համաձայնության մասին հուշագիրը։