Ադրբեջան. Արդարության հաղթանակ Ուրբիցիդից մինչև վերածնունդ

Դեկտեմբերի 24-ին, իր ծննդյան օրը, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը և առաջին տիկին Մեհրիբան Ալիևան մասնակցել են՝ Աղդամում երկրորդ բնակելի համալիրի բացմանը և հանդիպել են այնտեղ տեղափոխված բնակիչների հետ։
 
Հանդիպման ընթացքում Աղդամի, Ֆիզուլիի և Խոջավենդի շրջաններում նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Էմին Հուսեյնովը հայտարարել է, որ դեկտեմբերին Աղդամ կվերաբնակեցվի 104 ընտանիք (426 մարդ), իսկ 2026 թվականի հունվար-փետրվար ամիսներին այստեղ կվերադառնա ևս 1164 ընտանիք (4772 մարդ)։
 
Այսպիսով, մենք ականատես ենք լինում լայնածավալ պատմական գործընթացի՝ այն գործընթացի, թե ինչպես է ազատագրված ադրբեջանական հողերում կազմավորվում նոր իրականություն, որտեղ նախկին հարկադիր վերաբնակների վերադարձը ուղեկցվում է ոչ թե հայտարարություններով, այլ կյանքի համար ժամանակակից, արժանապատիվ կենսապայմանների ստեղծմամբ, ինչպիսիք են հարմարավետ բնակարանները, զարգացած ենթակառուցվածքները, ժամանակակից սոցիալական օբյեկտները։ Եվ Աղդամի, ինչպես նաև մյուս ազատագրված քաղաքների, գյուղերի և բնակավայրերի այս վերածնունդը արժանի հարգանք և հիացմունք է առաջացնում ամբողջ աշխարհում։
 
Սակայն, կառուցելով ապագան՝ ադրբեջանական ժողովուրդը անցյալը մոռացության չի մատնում։ Մենք երբեք չենք մոռանա, թե օկուպանտները ինչի էին վերածել մեր հայրենիքի այս երբեմնի ծաղկուն հատվածը։ Աղդամը գործնականում ջնջվել էր երկրի երեսից՝ համաշխարհային լրատվամիջոցները այն անվանեցին «Կովկասի Հիրոսիմա»։ Այսինքն, դա քաղաքի՝ բնակելի թաղամասերի, մշակութային, պատմական և կրոնական օբյեկտների, ինչպես նաև ենթակառուցվածքների նպատակաուղղված ոչնչացում էր, որը նախագահ Իլհամ Ալիևը ուղղակիորեն և կոշտ կերպով բնութագրել է հետևյալ կերպ. «Աղդամը փաստորեն ենթարկվել է ուրբիցիդի»։
 
«Քաղաքը լիովին ոչնչացվել էր հայկական պետության կողմից։ Դա հայկական պետության նպատակաուղղված քաղաքականություն էր, մեր նկատմամբ թշնամական վերաբերմունքի ակնառու օրինակ։ Եվ նպատակը բացարձակապես պարզ էր։ Առաջինը՝ թալան։ Չէ որ բոլոր շենքերը քանդվեցին իրենց քարերի համար, որոնք գողացան և վաճառվեցին Հայաստանի տարբեր վայրերում։ Մյուս կողմից, հայկական պետությունը ցանկանում էր ամբողջությամբ ջնջել ադրբեջանական ժողովրդի պատմական ժառանգությունը այս շրջաններում։ Երրորդ նպատակը՝ այս քաղաքը այնպիսի վիճակի հասցնելն էր, որպեսզի այստեղ արդեն անհնար լիներ ապրել, և որպեսզի ադրբեջանցիները երբեք չմտածեին այստեղ վերադառնալու մասին։ Բայց նրանք սխալ հաշվարկեցին։ Մենք՝ մեր ժողովուրդը, այս բոլոր տանջալից տարիները ապրել ենք մեկ նպատակով՝ վերադառնալ մեր  հայրենի հողեր և վերադառնալուց հետո վերականգնել այդ հողերը, այս քաղաքներն ու գյուղերը։ Ադրբեջանական ժողովուրդը երբեք չի հաշտվել օկուպացիայի հետ», - հայտարարել է Ադրբեջանի պետության ղեկավարը։
 
Մենք հիշում ենք նաև հակամարտության կարգավորմանը կոչված, սակայն իրականում բանակցային գործընթացը տորպեդահարող միջազգային կառույցների անգործությունը։ Իլհամ Ալիևը բազմիցս ընդգծել է, որ միջազգային միջնորդները փաստորեն գրավել էին օկուպանտ պետության կողմը։
 
Այս հարցում հատկապես աչքի էր ընկնում ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, որի աշխատանքը իր արդարացի գնահատականն է ստացել Ադրբեջանի ղեկավարի կողմից. «Այդ խմբի և նրա համանախագահների նպատակը ոչ թե հարցի լուծումն էր, այլ ընդհակառակ, այս օկուպացիան մշտական դարձնել, արդարացնել Հայաստանին, ադրբեջանական ժողովրդին ու պետությանը պարտադրել հաշտվել օկուպացիայի հետ: 17 տարի ես շփման մեջ էի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ, նրանց հետ բազմաթիվ հանդիպումներ եմ ունեցել: Նրանց հետ յուրաքանչյուր նոր հանդիպման ժամանակ, տարեցտարի ես տեսնում էի, որ նրանց նպատակը ոչ թե հարցի լուծումն է, ոչ թե օկուպացիային վերջ տալը և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի կատարմանը հասնելը, այլ օկուպացիան մշտական դարձնելը: Կարծես բանակցությունների սեղանի մոտ մի կողմից նստած էին Հայաստանը և Մինսկի խմբի համանախագահները, իսկ մյուս կողմից՝ Ադրբեջանը: Ահա անթիվ հանդիպումների արդյունքը, որոնք ես անցկացրել եմ 17 տարվա ընթացքում: Նրանք կարծում էին, որ կհասնեն դրան: Կարծում էին, որ կկարողանան մեզ համոզել հրաժարվել մեր նախնիների հողերից: Բայց նրանք էլ, ինչպես հայկական պետությունը, սխալվեցին հաշիվներում»:
 
Եվ այս առումով մտքիս է գալիս հետևյալ խոսուն դրվագը: Հայրենական պատերազմի ավարտից հետո, 2020 թվականի դեկտեմբերի 12-ին ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները ժամանեցին Բաքու: Նրանց հետ հանդիպման ժամանակ նախագահ Իլհամ Ալիևը, մասնավորապես հայտարարեց հետևյալը. «Ես Մինսկի խմբին չեմ հրավիրել այցելելու: Բայց երբ ինձ հայտնեցին, որ Մինսկի խումբը ուզում է գալ, ես ասացի. թող գան, ես դեմ չեմ: Գուցե նրանք ինձ ասելիք ունեն: Եթե ուզում եք դա ասել տեսախցիկի առջև, ապա խնդրեմ»:
 
Սրանք՝ հաղթանակած երկրի նախագահի խոսքեր են, սա՝ ուժեղ առաջնորդի օրինակ է, որը գործում է վստահորեն, բացահայտ, առանց ուժի կենտրոնների կողմը նայելուն: Մոսկվան, Վաշինգտոնը, Բրյուսելը և Փարիզը ստիպված եղան ընդունել նոր իրականությունը, որտեղ իրենց իղձերն ու ծրագրերը այլևս չեն բնորոշում Ադրբեջանի քաղաքականությունը: Եվ համանախագահ երկրներից ոչ մեկը չկարողացավ խանգարել 2023 թվականի սեպտեմբերին Ղարաբաղում հակաահաբեկչական գործողության անցկացմանը, որի արդյունքում  Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը լիովին վերականգնվեց: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գոյության տրամաբանական ավարտը մենք տեսանք 2025 թվականի դեկտեմբերի 1-ին, երբ այն պաշտոնապես և վերջնականապես լուծարվեց:
 
Մենք չպետք է մոռանանք նաև նրանց, ովքեր Ադրբեջանի օկուպացիայի բոլոր տարիների ընթացքում ոչ միայն որևէ պատժամիջոց չկիրառեցին Հայաստանի դեմ, որևէ նվազագույն ճնշում չգործադրեցին ագրեսոր երկրի վրա, այլ ընդհակառակը՝ տարբեր ձևերով աջակցում էին Երևանին: Այստեղ կամա-ակամա ծագում է զուգահեռի անցկացում Ռուսաստանի հետ, որը ենթարկվել է խիստ միջազգային պատժամիջոցների՝ Ղրիմի բռնակցման և Ուկրաինա ներխուժման համար, և տրամաբանական հարց է ծագում. «Ինչո՞վ է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը  տարբերվում Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունից»:
 
Մասնավորապես, լավ հայտնի է, որ դեռ 1998 թվականին Ռուսաստանը Հայաստանին է փոխանցել մոտ 1 միլիարդ դոլարի զենք (ըստ գեներալ Ռոխլինի խորհրդարանական հետաքննության), և հետագա տարիներին էլ այդ մատակարարումները շարունակվել են: 2016 թվականի ապրիլյան մարտերից հետո Երևանը ստացել է «Իսկենդեր» մարտավարական հրթիռային համակարգեր, որոնք հայկական կողմը կիրառեց 44-օրյա պատերազմի ժամանակ՝ հրետակոծելով Շուշան: Ասվածի իսկության մեջ համոզվելու համար բավական է այցելել Բաքվի ռազմաավարի զբոսայգի, որտեղ յուրաքանչյուրը կարող է տեսնել «Իսկենդեր-Մ» հրթիռի մնացորդները, որը Հայաստանը առհասարակ չպետք է ունենար, քանի որ դրա արտահանումն արգելված է: Այնուամենայնիվ, փաստը մնում է փաստ, իսկ այն, ինչպես գիտենք, համառ բան է։
 
44-օրյա պատերազմի ընթացքում Հայաստան զենքի մատակարարումները իրականացվել են օդային ճանապարհով, ընդ որում Իրանի տարածքի միջոցով, ինչը հաստատվում է հրապարակված թռիչքային երթուղիներով և տեսանյութերով։ Սա Ադրբեջանում նույնպես երբեք չեն մոռանա, ինչպես նաև օտարերկրյա վարձկանների մասնակցությունը՝ հայկական կողմում ռազմական գործողություններին։ Հայաստանին տրամադրված օտարերկրյա ռազմական օգնության մասշտաբները հաստատում է նաև ոչնչացված և գրավված զենքի ընդհանուր արժեքը, որը կազմել է 5-6 միլիարդ դոլար։ Եվ այսօր մեծ ափսոսանք է առաջացնում Ֆրանսիայի և Հնդկաստանի կողմից Հայաստանի ռազմականացումը, ինչը լուրջ կասկածներ է առաջացնում պաշտոնական Երևանի խաղաղության ցանկության մասին պնդումների անկեղծության մեջ։
 
Հայացք նետելով անցյալին, մենք ավելի ու ավելի ենք գիտակցում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության պատմական հաղթանակի անսասան արժեքը 2020 թվականի աշնանային Հայրենական պատերազմում։ Դա՝ հաղթանակ է ոչ միայն օկուպանտ երկիր Հայաստանի նկատմամբ, դա՝ հաղթանակ է համաշխարհային հայության և մեր երկրի տարածքային ամբողջականության վերականգնման մեջ չշահագրգռված մի շարք պետությունների նկատմամբ։ Դա՝ արդարության, արժանապատվության և ինքնիշխանության հաղթանակ է։ Եվ հիմա բոլոր նախկին հարկադիր վերաբնակների Մեծ վերադարձը իրենց հարազատ վայրեր՝ իսկական հրաշք է, որը հնարավոր է դարձել՝ Ադրբեջանի պետության ղեկավար, Հաղթանակած Գերագույն գլխավոր հրամանատար Իլհամ Ալիևի սկզբունքային դիրքորոշման, քաղաքական կամքի և վճռականության շնորհիվ։