Երևանի կողմից չսերտած պատմության դասեր Թեյմուր Աթաևի մտորումները

Ոչ, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը դեռ չի լսել Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի վերջին ուղերձը այն մասին, որ Հայաստանի կառավարության ղեկավարի կողմից՝ իրենց պապենական հողերից անարդարացիորեն վտարված մարդկանց խնդիրները լուծելու նպատակով՝ Արևմտյան Ադրբեջանի համայնքի (ԱԱՀ) ներկայացուցիչների ընդունումը կլիներ դրական զարգացում։ Առավել ևս, որ բռնի արտաքսման ենթարկված ադրբեջանցիները լիովին իրավունք ունեն իրենց տներ վերադառնալու:
 
Ավելի ճիշտ՝ լսել է։ Բայց նա չի ցանկանում իրականացնել արդար ուղերձը, թեև Հայաստանի վարչապետի այս քայլը ակնառու կհամապատասխաներ, ինչպես ընդգծել է մեր պետության ղեկավարը, Հայաստանի՝ որպես «եվրոպական ժողովրդավարության ճանապարհով գնացող» երկիր դիրքավորելուն։ Սակայն Փաշինյանը դեռևս չի լսում Բաքվի արդարացի պահանջները։ Հիշեցնենք, որ 2024-ի վերջին նա ասել էր. «Մենք վշտանում ենք, դժվար ենք տանում, երբ ինչ-որ մարդիկ ինչ-որ տեղ օգտագործում են «Արևմտյան Ադրբեջան» տերմինը»։ Ինչի լույսի ներքո անմիջապես հետևել է ԱԱՀ-ի արձագանքը՝ ընդգծելով, որ «Արևմտյան Ադրբեջան» տերմինը օգտագործվում է այս տարածքում ապրող ադրբեջանցիների կողմից «ինքնաճանաչման իրավունքի շրջանակներում և հիմնված է պատմական իրողությունների վրա»։ ԱԱՀ-ն նաև բացահայտել է, որ «աշխատում է խաղաղ ճանապարհով վերադարձի նպատակին հասնելու համար՝ միջազգային իրավունքի նորմերի և սկզբունքների, այդ թվում նաև պետությունների տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության հարգման շրջանակներում»:
 
Հունվարի 7-ին նախագահ Իլհամ Ալիևը կոնկրետացրել է, որ «Հայաստանի ներկայիս տարածքը՝ ադրբեջանցիների պատմական հողերն են, ովքեր ժամանակին բացարձակ մեծամասնություն են կազմել այդ հողերում»։ Ինչի լույսի ներքո «այնտեղ նրանց բնակվելու իրավունքը պետք է ճանաչվի և պետք է պայմաններ ստեղծվեն այդ անձանց գործունեության համար»։
 
Բայց Փաշինյանը նորից իրավիճակին արձագանքել է հակապատմական հայացքով, հայտարարելով, որ «Արևմտյան Ադրբեջանից փախստականների վերադարձի հարց» արտահայտության օգտագործումը հանդիսանում է փորձ «փախստականների հարցը օգտագործել որպես միջազգային իրավունքի սուբյեկտ՝ կասկածի տակ դնելով ինքնիշխան Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը»։ Որից անմիջապես հետո վարչապետը կրկին սկսել է ստվեր գցել ցանկապատի վրա՝ հայտարարելով Ադրբեջանի իբր «Հայաստանի դեմ անարգել ագրեսիա իրականացնելու» մտադրության մասին։
 
Դե այստեղ ինչ ասելու բան կա, բացի նրանից, որ Փաշինյանը, ըստ երևույթին, այդպես էլ չի ծանոթացել ԱԱՀ-ի վերոհիշյալ անցյալ տարվա հայտարարության տեքստին։Այդպիսով, ըստ երևույթին, նա անուշադիր է եղել՝ Ադրբեջանի նախագահի կողմից արձանագրված «այդ հարցի միջազգային օրակարգում մտցնելու» փաստի նկատմամբ։ Բայց չէ որ 2025 թվականի հունվարի 9-ին ՄԱԿ-ի քարտուղարությունը տարածեց Ադրբեջանի ղեկավարի ուղերձը՝ «Վերադարձի իրավունք. արդարության ապահովում Հայաստանից բռնի տեղահանված ադրբեջանցիների համար» II միջազգային համաժողովի մասնակիցներին (2024 թ. դեկտեմբեր) և ֆորումի արդյունքային փաստաթուղթը որպես ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի և Գլխավոր ասամբլեայի պաշտոնական փաստաթղթեր: Միթե՞ Երևանում չեն գիտակցում, որ այս ասպեկտը հանդիսանում է ԱԱՀ-ի միջազգային ճանաչման ևս մեկ հաստատում։
 
Մեր կարծիքով, Երևանում բոլորը ամեն ինչ հիանալի գիտակցում են։ Բայց ահա, պարզվում է, որ  նրանք անզոր են թողնել իրենց սեփական մտածելակերպը (վարքագիծը),: Հակառակ դեպքում, դժվար է բացատրել, որ Փաշինյանի վերջին հայտարարությունը լրացնում էր Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի նախորդ հայտարարությունը «Արևմտյան Ադրբեջանի նարատիվի Հայաստանին անմիջական տարածքային սպառնալիքի մասին»։ Ինչպես կարող է նարատիվը սպառնալ այս կամ այն երկրի տարածքային ամբողջականությանը, հավանաբար կբացատրեն Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունում։ Այլ բան է, որ Միրզոյանը պաշտոնական Բաքվի կողմից արդարացի հարցադրումը ներկայացնելով որպես «Ադրբեջանի իշխանությունների հերթական հորինված հավակնոտ նախագիծը», առանց խղճի խայթի հայտարարել է՝ իբր Հայաստանի բնիկ բնակչության անմարդկային տեղահանությամբ հանդերձ բնակարանների վաճառքի (փոխանակման) զանգվածային փաստերի, այո ընդ որում, «Հայաստանի կառավարությունից ավելի քան 160 հազար մարդու փոխհատուցում ստանալու» մասին։
 
Միգուցե Միրզոյանին պետք է միայն հիշեցնել Հայաստանի Սպիտակի շրջանի Սարալ գյուղի հետ կապված այդ ժամանակահատվածի (1988թ. նոյեմբերի վերջին օրերին) ընդամենը մեկ աղաղակող անմարդկային փաստի մասին, երբ գյուղի բնակիչների տներից հարկադիր հեռանալու ժամանակ ինքնաձիքի կրակահերթ անցկացվեց այն ավտոմեքենայի վրա, որում գտնվում էր Բալաջաևների ընտանիքը (երեք սպանված, ներառյալ 11-ամյա տղա)։ Բայց չէ որ այդ օրը եղել է հայ բարբարոսների ևս մեկ զանգվածային անմարդկային գործողություններ խաղաղ ադրբեջանցիների դեմ։
 
Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն արդեն պատասխանել է Միրզոյանի ակնարկներին՝ ընդգծելով, որ պաշտոնական Երևանի կողմից ադրբեջանցիների հայրենի հողեր վերադառնալու իրավունքի մերժումը հանդիսանում է՝ ադրբեջանական տարածքների «հայացման» և «ամեն կերպ ադրբեջանցիների վերադարձին խոչընդոտելու» իրենց նպատակի օրինակ, ցուցադրելով Հայաստանի «ռասիստական-շովինիստական մտածելակերպ» գաղափարախոսության էություն։ Իր հերթին, ԱԱՀ-ի գծով հնչել է, որ թույլ չտալով արևմտյան ադրբեջանցիներին վերադառնալ՝ «Հայաստանի կառավարությունը կատարում է հանցագործություն մարդկության դեմ»։
 
Այսպիսով, ինչպես նշել ենք նյութի սկզբում, Փաշինյանը չի լսել նախագահ Իլհամ Ալիևի ուղերձը։ Բայց հենց Հայաստանի վարչապետի շահերից է բխում ուշադրություն դարձնել՝ մի քանի օր առաջ Ադրբեջանի ղեկավարի կողմից արևմտյան ադրբեջանցիների «իրենց նախնիների հողեր, այն գյուղերն ու քաղաքները, որտեղ նրանք ապրել են»  վերադարձի մասին պահանջին, վերաբնակեցմամբ այն վայրերում, որոնք «համապատասխանում են միջազգային բոլոր նորմերին և սկզբունքներին»։ «Ես հուսով եմ,- եզրափակել է նախագահ Իլհամ Ալիևը,- որ կգա այն օրը, երբ արևմտյան ադրբեջանցիները կվերադառնան իրենց հայրենի հողեր»:
 
Հնչեցվածի համատեքստում նշենք, որ ժամանակին Փաշինյանը չլսեց Գերագույն գլխավոր հրամանատար Իլհամ Ալիևի բարձրագոչ հայտարարությունն այն մասին, որ «Ղարաբաղը Ադրբեջան է և բացականչական նշան»։ Այդ մասին հիշեցնում ենք բացառապես այն պատմական փաստի տեսանկյունից, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից հնչեցրածը միշտ իրականացվում է։