Փաշինյանը ընդդեմ ՀԱԵ-ի. ո՞վ ում։ Հայ փորձագետները՝ Caliber.Az-կայքում

Հայաստանում սաստկանում է վարչապետ Փաշինյանի և Հայ Առաքելական Եկեղեցու (ՀԱԵ) միջև լարվածությունը։ Ընթանում է փոխադարձ մեղադրանքների ալիք, որում նախկին իշխող ուժերին ներկայացնող ընդդիմությունը բացահայտ գրավել է ՀԱԵ-ի կողմը։ Դրանով հանդերձ, հայկական ընդդիմության մի մասը համոզված է, որ Փաշինյանը հակաեկեղեցական արշավը սկսել է Էջմիածնի քաղաքական ասպարեզում, կոնկրետ՝ ռևանշիզմի հարցում ակտիվացման հետ կապված։
 
Վերջին մի քանի ամիսների ընթացքում Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին II-ը ակտիվորեն հանդես է գալիս հակաադրբեջանական հռետորաբանությամբ՝ իրեն թույլ տալով անհարգալից վերաբերմունք ցուցաբերել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ, ինչպես նաև մասնակցելով Շվեյցարիայում ընթացող հակաադրբեջանական համաժողովներին։ Հոգևորականի նման վարքագիծը կարող է բացասաբար անդրադառնալ Բաքվի և Երևանի միջև խաղաղ բանակցությունների ընթացքի վրա։ Եվ, մի տեսակ, դա գիտակցելով, Փաշինյանը որոշել է պեդալահարել կաթողիկոսի կողմից կուսակրոնության ուխտը խախտելու թեման։
 
Մյուս կողմից, կա զգացողություն, որ Նիկոլ Փաշինյանը այս հարձակումը սկսել է այլ պատճառով։ Ընդհանուր առմամբ, նա վաղուց է եկեղեցու ղեկավարությանը մեղադրում մոսկովամետ դիրքորոշման մեջ: Իսկ այսօր որոշ դիտորդներ հակված են նրանց միջև նոր սրացումը բացատրել նրանով, որ Հայաստանում փաստորեն արդեն սկսվել է ընտրարշավ, չնայած խորհրդարանական ընտրությունները նախատեսված են մեկ տարի հետո: Այդ ժամանակ էլ  կորոշվի իշխանության ճակատագիրը խորհրդարանական հանրապետություն հանդիսացող Հայաստանում: Տեղին է ենթադրել, որ Փաշինյանը արդեն ստացել է որոշ ազդանշաններ այն մասին, որ  իր «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության դեմ պայքարը գլխավորելու է հենց Հայ Առաքելական եկեղեցին:
 
Կա արդյո՞ք հավանականություն, որ Ռուսաստանը խաղադրույք է կատարում սովորական ընտրողների շրջանում Հայ եկեղեցու հեղինակության վրա: Արդյո՞ք ՀԱԵ-ն ի վիճակի է իր շուրջը համախմբել երկրի բոլոր ընդդիմադիր ուժերին: Եվ կարող են արդյո՞ք Փաշինյանն և նրա թիմը մինչև այդ ժամանակը հասցնել կա՛մ վարկաբեկել եկեղեցու վերնախավը ժողովրդի աչքում, կա՛մ այնպես անել, որ ՀԱԵ-ում տեղի ունենա կաթողիկոսի և նրա բարձրաստիճան կողմնակիցների փոխարինում։
 
Այս հարցերի շուրջ Caliber.Az-ի հետ իրենց կարծիքներով կիսվել են հարևան պետության հայտնի տեսաբանները։
 
Հայ վերլուծաբան և հրապարակախոս Իշխան Վերդյանը հիշեցրել է, որ 2021 թվականին իր «ծրագրային» հարցազրույցում Ռոբերտ Քոչարյանը բավականին անկեղծորեն հայտարարել է, որ ՀԱԵ-ի հոգևոր պետերը նրան հավատարիմ ուժ են, որը կարող է օգտագործվել Նիկոլ Փաշինյանի իշխանությունը տապալելու համար։
 
«Նրա խոսքով, սա միայն ճիշտ պահի և առիթի հարց է։ Այս հայտարարությունը հանդիսանում է միանգամայն ցուցիչ. այն հստակորեն արտացոլում է ինչպես ՀԱԵ-ի քաղաքական կողմնորոշումը, այնպես  էլ նրա առանձին ներկայացուցիչների ագրեսիվ խանդավառությունը։ Սակայն իմաստը նրանում է, որ բոլոր հիմնական եկեղեցական հոգևոր պետերը վաղուց արդեն իրենց վարկաբեկել են հասարակության աչքում։ Եվ եթե խոսենք նրանց ընտրական հնարավորությունների մասին, ապա դրանք ձգտում են զրոյի։ Ո՛չ պատրիարքի մոտ, ո՛չ էլ Գալստանյանի (Բագրատ - խմբ.) մոտ՝ նույնիսկ եթե նրանք ստեղծեն օրինական քաղաքական կուսակցություն, չկա Նիկոլ Փաշինյանին արդար ընտրություններում հաղթելու որևէ շանս։
 
Այնուամենայնիվ, նույն հարցազրույցում Քոչարյանը հնարավոր է համարել վարչապետին իշխանությունից անօրինական կերպով հեռացնելու հնարավորությունը։ Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում արդեն իսկ ձեռնարկվել են պետական հեղաշրջման փորձեր։ Եվ վստահ եմ, որ կլինեն և նորերը։ Եթե նման փորձերից մեկը հաջող լինի, և հարց առաջանա, թե ճգնաժամի պայմաններում ում հանձնել երկրի կառավարումը, չի կարելի բացառել, որ Քոչարյանը ժամանակավորապես իշխանությունը կհանձնի իրեն հավատարիմ հոգևորականության ներկայացուցիչներին։ Միայն այս կերպ», - համարում է փորձագետը։
 
Հայաստանում եկեղեցականներին իշխանության բերելու ուրիշ ճանապարհ՝ նա չի տեսնում։
 
«Այսպիսով, Փաշինյանը չունի հատուկ կերպով  հոգևորականությանը վարկաբեկելու կարիք՝ նրանք իրենք են դա գլուխ բերել։ Հարցն այլ է. այս փուլում Փաշինյանը գործնականում ոչինչ չի կարող անել նրանց հետ։ Հայաստանում եկեղեցիականները պաշտպանված են սահմանադրությամբ, որում ամրագրված է ՀԱԵ-ի և պետության միջև գրեթե հավասար հարաբերություններ։ Եթե Փաշինյանը մտադրված չէ ժողովրդին փողոց դուրս բերել և հանրային զայրույթի ալիքի վրա եկեղեցու վերնախավը հեռացնել Էջմիածնից, ապա նրա մոտ մնում է միայն  մի ելք՝ փոխել սահմանադրությունը և կանոնավորել ՀԱԵ-ի իրավական կարգավիճակը։ Եկեղեցական հիերարխիայի վրա ազդեցության այլ օրինական լծակներ՝ ո՛չ Փաշինյանի մոտ, ո՛չ էլ որևէ մեկի մոտ պարզապես չկան», - հավաստիացնում է Վերդյանը։
 
Ինչպես իր հերթին հայտարարել է Հայաստանի քաղաքագետների ասոցիացիայի նախագահ, քաղաքագիտության դոկտոր Հմայակ Հովհաննիսյանը՝ ինչ վերաբերվում է խորհրդարանական ընդդիմության փորձերին, որը վերջին չորս տարիների ընթացքում իր գործունեությամբ ապացուցել է՝ իր քաղաքական մերկությունը ՀԱԵ-ի հեղինակությամբ քողարկելու իր լիակատար անկարողությունը, ապա այստեղ երկու կարծիք չպետք է լինի. այդ փորձերն արդեն ձախողվել են, և եկեղեցին ի դեմս այսօրվա դրությամբ ժողովրդի շրջանում հանրաճանաչ արքեպիսկոպոսների, առաջին հերթին՝ արքեպիսկոպոս Միքայել Աջապաղյանի, լի է՝ ինչպես ներկա, այնպես էլ նախկին իշխանություններից հավասարահեռ, որպես «երրորդ ուժ» հանդես գալու վճռականությամբ։
 
«Ինչ վերաբերում է ՀԱԵ-ին Մոսկվայի դիրքորոշումներին և շահերին որոշակի նվիրվածություն վերագրելու փորձերին, դրանք հինազուրկ են, թեկուզ այն պատճառով, որ, ինչպես արդեն ասացի, ՀԱԵ-ն որպես համաշխարհային կառույց սկզբունքորեն չի կարող կենտրոնանալ միայն մեկ երկրի վրա՝ առանց լուրջ վնաս կրելու և իր ազդեցությունը կորցնելու։ Հարկավոր է ելնել այն փաստից, որ քրիստոնեական աշխարհում կան հզորագույն ուժեր, որոնք ավելի շատ են հետաքրքրված ՀԱԵ-ով, քան Հայաստանով կամ Ռուսաստանի Դաշնությամբ։ Հավատացեք ինձ, նրանք թույլ չեն տա, որպեսզի որևէ մեկը՝ լինի դա Երևանում, կամ Մոսկվայում, ոտնահարեն կամ նույնիսկ թուլացնեն ՀԱԵ-ն։
 
ՀԱԵ-ի պատմությանը տեղյակ մասնագետները կհաստատեն նրա բացառիկ դերը հայ ժողովրդի պատմության մեջ: Եկեղեցին եղել և մնում է հայ ժողովրդի հոգևոր անկախության և ինքնատիպության պատվարը, ազգային ինքնության միջուկը: Աշխարհիկ իշխանությունների՝ լինի դա սեփական կամ օտարերկրյա՝ ՀԱԵ-ին թուլացնելու, նվաստացնելու կամ խաթարելու զանազան փորձերը ավարտվել են նրանով, որ եկեղեցին էլ ավելի է ամրապնդվել, ավելացրել է իր կարողությունները, շատ արագ բարձրացրել է իր հեղինակությունը: Այսպես տեղի ունեցավ, երբ անցյալ դարի սկզբին Նիկոլայ II-ը հրապարակեց՝Հայ Առաքելական Եկեղեցու ողջ եկեղեցական ունեցվածքի բռնագրավման և բոլոր հայկական եկեղեցական դպրոցների փակման մասին հրամանագիրը: Երևանի հայկական պատկերասրահում մինչ օրս ցուցադրվում է այդ ողբերգական իրադարձությունների մեծ ժամանակակցի հայտնի նկարը, որը կտավի վրա պատկերում է կայսերական հրամանագիրը ոտնահարող և Նիկոլայ II-ին ու նրա ընտանիքին նզովքի ենթարկող Խրիմյան կաթողիկոսին: Եվ չնայած Նիկոլայ II-ը շուտով չեղյալ է հայտարարում իր հրամանագիրը՝ ՀԱԵ-ին վերադարձրեց գույքը և իր վերահսկողության տակ գտնվող հայկական դպրոցները՝ Խրիմյանի նզովքը 1917 թվականին կատարվեց՝ կայսրին և նրա ընտանիքին բաժին հասավ ծանր ճակատագիր», - պատմել է քաղաքագիտության դոկտորը։
 
Նրա խոսքով, նա սա ասում է նրա համար, որպեսզի ցույց տա ՀԱԵ-ի վրա ուղղակի հարձակման միջոցով ցանկալի նպատակներին հասնելու բացարձակ անհնարինությունը։
 
«Մանավանդ, որ այսօր ՀԱԵ-ն՝ համաշխարհային և շատ հեղինակավոր եկեղեցական կազմակերպություն է, որի հետ քրիստոնեական աշխարհի հզորները ավելի մեծ չափով են հաշվի նստում, քան Հայաստանի աշխարհիկ իշխանությունների հետ։ Այսպես, օրինակ՝ նախագահական ընտրություններում իր հաղթանակի կապակցությամբ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփը զանգահարել է Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոս Գարեգին II-ին, որը ակտիվորեն գործում է արտասահմանյան երկրներում և ճանաչում է Սուրբ Էջմիածնում նստած Ամենայն հայոց կաթողիկոս Արամ I-ի գերիշխանությունը։ Նա զանգահարել և խոստացել է լիովին աջակցել Մեծ Մերձավոր Արևելքի հայ քրիստոնեական համայնքներին։ Եվ սա զարմանալի չէ, եթե հաշվի առնել, մասնավորապես, այն յուրահատուկ դերը, որը հայ ուխտավորները խաղացել են քրիստոնեական մեծագույն սրբավայրերի՝ Սուրբ Գերեզմանի, ձիթենու այգիների և այլնի պաշտպանության գործում: Հետևաբար, ես վստահ եմ, որ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Հայ Առաքելական եկեղեցու հոգևորականների միջև վեճը ոչ միայն չի կարող ամրապնդել իշխանությունների հեղինակությունը, այլև, ընդհակառակը, կթուլացնի նրանց դիրքերը 2026 թվականին առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում: Նրա փոխարեն ես չէի գայթակղվի ճակատագրով և հիշողության մեջ կպահեի Նիկոլայ II-ի դառը փորձը», - եզրափակել է Հովհաննիսյանը: