Պատժամիջոցային ապրանքները և հայկական հետքը Ծխի վարագույրը «Վրաստանի միջոցով վերաարտահանման» հետ սկանդալում

Վերջին օրերին Վրաստանի լրատվական դաշտում ակնհայտորեն ուռճացվել է «պատվերով» սկանդալը՝ Վրաստանի տարածքով Ռուսաստանի դեմ իբր գոյություն ունեցող «արևմտյան պատժամիջոցները շրջանցելու սխեմաների» շուրջ։ Ամեն ինչ սկսվեց 2025 թվականի մայիսի 9-ին «iFact» առցանց հրատարակության հրապարակումից, որտեղ պնդվում է, որ ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի պատժամիջոցների շրջանցմամբ՝ Վրաստանի տարածքով Ռուսաստան է մատակարարվում շինարարական և ծանր տեխնիկա՝ բուլդոզերներ, էքսկավատորներ, գրեյդերներ, տրակտորներ, կռունկներ և բեռնիչներ։
 
«iFact»-ի նյութը միանշանակ ուղղված է Վրաստանում իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցության դեմ։ Հայտնի է, որ այս նախագծի առաջին դոնորը Ջորջ Սորոսի հետ սերտորեն կապված «Բաց հասարակություն - Վրաստան» հիմնադրամն էր։ «iFact»-ի ֆինանսավորման հիմնական մասը դրամաշնորհի ձևով ստացվում է OSGF-ի, Ժողովրդավարության ազգային հիմնադրամի (NED), Պրահայի քաղաքացիական հասարակության կենտրոնի, «Internews»-ի և USAID-ի կողմից՝ կառույցներ, որոնք դեռ վերջերս ակտիվորեն փորձում էին Վրաստանում կազմակերպել «մայդան» և իշխանությունից հեռացնել «Վրացական երազանքին»։
 
Հրապարակումից հետո սկանդալային թեման փոխ է առել Վրաստանի արևմտամետ ընդդիմությունը և նրան հավատարիմ լրատվամիջոցները։ Երկրի իշխանությունները ստիպված արձագանքել են Թբիլիսիի հասցեյին մեղադրանքներին և հայտարարել են, որ ջանքեր են գործադրում պատժամիջոցների ռեժիմում «խոռոչները» վերացնելու համար։ Այսպիսով, Վրաստանը դադարեցրել է պատժամիջոցների տակ գտնվող ապրանքների, հատուկ տեխնիկայի և տրանսպորտային միջոցների վերաարտահանման ձևակերպում Ռուսաստանի և Բելառուսի քաղաքացիների վրա։ Այս պահին նման ապրանքների ձևակերպումը թույլատրվում է միայն Ղազախստանի և Ղրղզստանի քաղաքացիների համար, բայց, ինչպես ընդգծում են աղբյուրները՝ սա ժամանակավոր միջոց է։ Մինչդեռ, նույնիսկ «iFact»-ի հրապարակումից հետևում է, որ Ռուսաստանին շինարարական և ծանր տեխնիկա մատակարարելիս պատժամիջոցները շրջանցելու լոգիստիկ սխեմաներում գլխավոր երկիր է հանդիսանում բոլորովին ոչ թե Վրաստանը՝ և նույնիսկ ոչ թե Ղազախստանն ու Ղրղզստանը, այլ Հայաստանը։
 
Մասնավորապես, «Geostat»-ին հղումով «iFact»-ի հրապարակման մեջ մեջբերված տվյալների համաձայն՝ 2022 թվականից մինչև 2025 թվականի մարտ ամիսը Վրաստանից Հայաստան է ուղարկվել 1245 միավոր ծանր տեխնիկա, այդ թվում նաև 339 տրակտոր և 820 էքսկավատոր ու բուլդոզեր։ Դրանով հանդերձ, ինքնին Հայաստանն է պնդում, որ նման մատակարարումներ չեն եղել։ «iFact»-ի տարբերակով, տեխնիկան կամ չի հասել Հայաստան, կամ վերաուղղորդվել է երրորդ երկիր, կամ էլ հասել է Հայաստան և այնտեղից վերաարտահանվել։
 
Լրացուցիչ փաստերը հաստատում են հետևյալ եզրակացությունը. 2023 թվականին Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև ծանր տեխնիկայի առևտրի ծավալը կտրուկ աճել է։ «iFact»-ը հրապարակում է համապատասխան դինամիկան։ Եթե 2020 թվականին Հայաստանից Ռուսաստան չի արտահանվել ոչ մի տրակտոր, ապա 2021 թվականին՝ 3 տրակտոր, 2022 թվականին՝ 68, իսկ 2023 թվականին՝ հանկարծ 7852 տրակտոր։ 2024 թվականին տեղի է ունեցել կտրուկ անկում՝ ընդամենը 118 տրակտոր, իսկ 2025 թվականի առաջին ամիսներին Ռուսաստան չի մատակարարվել ոչ մի տրակտոր։
 
Այսպիսով, եթե միագումարել 2022–2025 թվականների մատակարարումները, կստանանք 8038 տրակտոր։ Այս ֆոնին «iFact»-ի կողմից հիշատակված «սենսացիոն» 339 տրակտորները, որոնք իբր պատժամիջոցները շրջանցելով ուղարկվել են Վրաստանից, ծովում մի կաթիլի տեսք ունեն։ Ակնհայտ է, որ տեխնիկայի հիմնական ծավալը Ռուսաստան է մտել Հայաստանի միջոցով, բայց ուրիշ, ավելի մեծ մասշտաբի ուղիներով։
 
Հարկ է հիշեցնել, որ հենց Հայաստանի միջոցով է այս տարիներին տեղի ունեցել ոսկու և ադամանդների մեծածավալ վերաարտահանում։ Սակայն Հայաստանի իշխանությունների դեմ «պատժամիջոցների շրջանցմանը նպաստելու» մեղադրանքներ չգիտես ինչու չեն հնչում՝ ո՛չ «iFact»-ի լրագրողների, ո՛չ էլ արևմտամետ վրացական ընդդիմության կողմից։ Եվ սա զարմանալի չէ. Երևանում իշխանության գլխին է Նիկոլ Փաշինյանը՝ Սորոսի և USAID-ի նույն «սնածուն»։
 
Հայաստանի միջոցով Ռուսաստան տրակտորների վերաարտահանման գագաթնակետը գրանցվել է 2023 թվականին, որից հետո «տրակտորների հոսքը» զգալիորեն նվազել է։ Նմանատիպ դինամիկա է նկատվում նաև տեխնիկայի այլ տեսակների հետ։ Այսպիսով, մինչև 2022 թվականը Հայաստանից Ռուսաստան ընդհանրապես բուլդոզերներ, էքսկավատորներ և գրեյդերներ չեն արտահանվել։ 2022 թվականին ուղարկվել է 28 միավոր, 2023 թվականին՝ 33, իսկ 2024 թվականին՝ ընդամենը 19։
 
Սակայն Ռուսաստանում ծանր տեխնիկայի կարիքը չի վերացվել։ Սա նշանակում է, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը կամ սկսել է այն ստանալ այլ ուղիներով, կամ ավելացրել է ներքին արտադրությունը։ Ընդ որում, ինչը կարևոր է, այն արևմտյան ընկերությունների օբյեկտներում, որոնք նախկինում ներկա էին ռուսական շուկայում, և նույն հայ «ներդրողների» մասնակցությամբ։
 
Առավել հատկանշական դեպք է՝ ամերիկյան «Caterpillar» կորպորացիան։ Մինչև վերջերս այն տիրապետում էր Ռուսաստանի Դաշնությունում գտնվող օբյեկտների. Լենինգրադի մարզի Տոսնո քաղաքում գործում էր «Caterpillar Tosno» հավաքման գործարան՝ տարեկան 1600 էքսկավատոր և 300 քարհանքային բեռնատար հզորությամբ։ 2010 թվականին ընկերությունը Նովոսիբիրսկում բացեց ինքնաթափ բեռնատարների թափքերի արտադրության համար նախատեսված տարածք։
 
2022 թվականի մարտի 10-ին ռուս-ուկրաինական պատերազմի սկսվելուց հետո «Caterpillar»-ը պաշտոնապես հայտարարեց Ռուսաստանից հեռանալու մասին և 1 միլիոն դոլար հատկացրեց «Ուկրաինային մարդասիրական օգնության» համար։ Բայց, փաստորեն, պատժամիջոցների տակ գտնվող սարքավորումների մատակարարումը Հայաստանի միջոցով շարունակվեց, և Ռուսաստանի Դաշնությունում հզորությունները ոչ միայն չկրճատվեցին, այլ նաև ավելացրել են արտադրությունը։
 
Պաշտոնապես, «Caterpillar»-ի ակտիվները Ռուսաստանում վաճառվել են «PSK-New Solutions» ընկերությանը, որը 99%-ով պատկանում է հայկական «Balchug Capital» ներդրումային ընկերությանը։ Դրա հիմնադիրը և գործադիր տնօրենը՝ հայ գործարար Դավիթ Ամարյանն է։
 
2024 թվականի հունիսի 14-ին «Caterpillar»-ը պաշտոնապես ավարտել է իր ռուսական ակտիվների փոխանցումը «Balchug Capital»-ին։ Իսկ արդեն 2025 թվականին այս հայկական ֆոնդը դարձավ ամերիկյան «Goldman Sachs»-ի դուստր բանկի սեփականատերը Ռուսաստանի Դաշնությունում։
 
Փաստորեն, հենց «Balchug Capital»-ի միջոցով է այսօր «հոսքի մեջ» դրվել պատժամիջոցների շրջանցումը. Ռուսաստանի Դաշնությունում արտադրվում է Caterpillar-ի նախկին արտադրական օբյեկտների վրա հիմնված ծանր և շինարարական տեխնիկա, իսկ բաղադրամասերը մատակարարվում են հաստատված ուղիներով, այդ թվում նաև Հայաստանի միջոցով։
 
Այս ֆոնին, արևմտյան լրագրողների և վրացական ընդդիմության լռությունը, որոնք ավանդաբար ապրում են այն կառույցների դրամաշնորհներով, որոնք ֆինանսավորում են «iFact»-ը՝ ունի երեսպաշտության տեսք։ Վրաստանի շուրջ ուռճացված սկանդալը՝ ընդամենը ծխի վարագույր է, որի ետևում թաքնված է ուղիղ դեպի Երևան տանող պատժամիջոցների իրական աշխարհագրությունը։
 
Վլադիմիր Ցխվեդիանի, Վրաստան, հատուկ Caliber.Az-ի համար