2022 թվականի սեպտեմբերյան մարտեր. ինչպես Երևանին կանչեցին պատասխանատվության Ոչ վաղուցվա անցյալի ժամանակագրություն

Այսօր լրանում է 2022 թվականի սեպտեմբերյան մարտերի սկսվելու երեք տարին, որոնք հրահրվել էին հայկական զինվորականության  կողմից: Ադրբեջանական բանակը ստիպված եղավ ռազմական գործողություն անցկացնել, որի արդյունքում մեր զինված ուժերը գրավեցին ռազմավարական դիրքեր Հայաստանի հետ պայմանական սահմանի երկայնքով: Ետ նայելով և վերլուծելով մարտերին նախորդած օպերատիվ իրավիճակը՝ հասկանում ես, որ դրանք անխուսափելի էին:
 
2022 թվականի օգոստոսից ի վեր Հայաստանի զինված ուժերը սկսեցին տարբեր ուղղություններով ինտենսիվ հրետակոծության ենթարկել ադրբեջանական բանակի դիրքերը: Ընդհանուր առմամբ, օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին՝ Լաչինի, Գեդաբեկի, Դաշքեսանի և Քելբեջարի շրջանների ուղղությամբ Հայաստանի զինված ուժերի սադրանքները սկսեցին ինտենսիվ և համակարգված բնույթ կրել: Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի սահմանի երկայնքով նկատվում էր անձնակազմի, հարձակողական բնույթի սպառազինության, ծանր հրետանու կուտակում: Այս փաստերը վկայում էին այն մասին, որ Հայաստանը պատրաստվում է լայնածավալ ռազմական սադրանքի:
 
Արդեն սեպտեմբերին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարության ամփոփագրերը սկսեցին նմանվել պատերազմական իրավիճակի՝ օր չկար, որ Հայաստանի ԶՈՒ-ի կողմից հրետակոծություն չլիներ։
 
Սեպտեմբերի 10-ին Պաշտպանության նախարար, գեներալ-գնդապետ Զաքիր Հասանովի ղեկավարությամբ կենտրոնական հրամանատարական կետում տեղի ունեցավ պաշտոնական խորհրդակցություն։ Խորհրդակցությանը մասնակցում էին փոխնախարարներ, զորատեսակների հրամանատարներ, նախարարության գլխավոր վարչությունների, վարչությունների և ծառայությունների պետեր։ Տեսակապով խորհրդակցությանը մասնակցում էին ազատագրված տարածքներում տեղակայված զինվորական միավորումների և ստորաբաժանումների հրամանատարներ։ Ադրբեջանա-հայաստանյան պետական սահմանին և ռուսական խաղաղապահ զորքերի ժամանակավոր տեղակայման տարածքում ստեղծված օպերատիվ իրավիճակի և ընթացիկ իրավիճակի մանրակրկիտ վերլուծություն էր անցկացվել։ Հատուկ նշելով վերջերս հայկական զինված ուժերի կողմից Քելբեջարի և Լաչինի ուղղություններում մեր բանակի դիրքերի ինտենսիվ հրետակոծության հետևանքով առաջացող լարվածությունը՝ պաշտպանության նախարարը հրամայել է պատրաստ լինել ցանկացած բնույթի սադրանքի անհապաղ և վճռական ճնշելուն։
 
Եվ արդեն սեպտեմբերի 12-ի գիշերը Հայաստանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները ադրբեջանա-հայաստանյան պայմանական սահմանի Դաշքեսանի, Քելբեջարի և Լաչինի ուղղություններով իրականացրին վերջին տարիների ընթացքում ամենամասշտաբային սադրանքը։ Սա առաջին խոշոր սրացումն էր 44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո։ Հակառակորդի դիվերսիոն խմբերը ականապատեցին ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումների դիրքերի և տարբեր ուղղություններով մատակարարման ճանապարհների միջև ընկած տարածքները: Այդ շրջանների տարածքներում մեր բանակի որոշ դիրքերը, ապաստարանները և ամրությունները՝ տարբեր զենքերից, այդ թվում նաև ականանետներից ինտենսիվ հրետակոծության ենթարկվեցին։
 
Սեպտեմբերի 13-ին Ադրբեջանի նախագահ, Զինված ուժերի Գերագույն գլխավոր հրամանատար Իլհամ Ալիևը Հայաստանի կողմից հայ-ադրբեջանական սահմանին սադրանքների հետ կապված՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Զինված ուժերի ղեկավարության մասնակցությամբ օպերատիվ խորհրդակցություն անցկացրեց: Խորհրդակցությանը ներկայացվել են համապատասխան զեկույցներ, նշվել է երկու պետությունների սահմանին Հայաստանի զինված ուժերի կողմից իրականացված սադրանքների կանխման, բոլոր համապատասխան առաջադրանքների և հրահանգների կատարման մասին: Նշվել է, որ առաջացած լարվածության պատասխանատվությունը ամբողջությամբ դրված է Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության վրա, և Բաքուն վճռականորեն տրամադրված է պատասխանատվության ենթարկել Երևանին, ինչը և արվել է:
 
Հայաստանի զինված ուժերի կողմից սադրանքները, մեր երկրի տարածքին և ինքնիշխանությանը ուղղված ռազմական սպառնալիքները կանխելու, ինչպես նաև մեր զինծառայողների անվտանգությունը ապահովելու նպատակով այս ուղղությամբ տեղակայված ադրբեջանական բանակի ստորաբաժանումների կողմից ձեռնարկվեցին վճռական պատասխան միջոցներ: Ճնշվեցին Հայաստանի զինված ուժերի կրակակետերը, և կանխվեց հակամարտության մասշտաբի ընդլայնումը։
 
2022 թվականի սեպտեմբերի մարտերում հայկական կողմը լուրջ կորուստներ կրեց: Հայ պաշտոնյաների տվյալներով՝ թշնամին կորցրեց 224 զինծառայող, ևս երեքը անհետ կորել են: Ավելի քան 300 հայ զինվոր վիրավորվեց: 2023 թվականի մարտին հայկական լրատվամիջոցները հայտնել են, որ Ադրբեջանը Հայաստանին է վերադարձրել 2022 թվականի սեպտեմբերի մարտերի ժամանակ զոհված 225 հայ զինվորների մարմիններ: Ընդհանուր առմամբ, ադրբեջանական բանակը իր վերահսկողության տակ վերցրեց 53 մարտական դիրք, 2 ականանետային կրակակետ, 8 ռազմավարական նշանակություն ունեցող բարձունք: Ոչնչացվեց Հայաստանի զինված ուժերի մոտոհրաձգային բրիգադի մշտական տեղակայման կետը, երկու «Ս-300» և երկու «Ս-125» զենիթահրթիռային համալիրների մեկնարկային դիրքերը։
 
Ցավոք, մեր կողմից նույնպես կորուստներ են եղել: Ընդհանուր առմամբ, լայնածավալ սադրանքը կանխելիս զոհվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի 80 զինծառայող։
 
Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից դժվար լեռնային տեղանքում մի քանի ուղղություններով միաժամանակ ձեռնարկված հաջող, համակարգված պատասխան միջոցառումները դարձան արիության և վճռականության խորհրդանիշ։ Մինչև տարածքային ամբողջականության և ինքնիշխանության լիակատար վերականգնումը մնացել էր մեկ տարի...