Բաքու - Վաշինգտոն. փոփոխությունների թևերի վրա Իլհամ Ալիևի՝ ԱՄՆ այցի մասին

Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը կայցելի Միացյալ Նահանգներ՝ նախագահ Դոնալդ Թրամփի պաշտոնական հրավերով: Այս իրադարձությունը կարևոր է ոչ միայն երկու երկրների հարաբերությունների, այլև Հարավային Կովկասի համար: Ըստ էության, խոսքը մի քայլի մասին է, որը կարող է սահմանել երկրների միջև հարաբերությունների տոնը առաջիկա տարիների համար: Եվ սա պարզապես խոսքեր չեն. վերջին ամիսներին Ադրբեջանն ու Միացյալ Նահանգները սովորական դիվանագիտական շփումից անցել են ավելի սերտ և վստահելի համագործակցության:

Եվ այստեղ անհրաժեշտ է վերապահում անել. «սովորական դիվանագիտական շփում» արտահայտությունն այստեղ ավելի շուտ բացասական երանգ ունի, քանի որ, ըստ էության, Բաքվի և Վաշինգտոնի միջև հարաբերությունները Բայդենի վարչակազմի օրոք անընդհատ վատթարացել են վերջինիս մեղքով: Դա պայմանավորված էր մեր երկրին Հարավային Կովկասում անարդար խաղաղության տեսլական պարտադրելու փորձերով, որը հիմնված էր աշխարհի հայերի և արևմտյան աշխարհի որոշ ուժերի ընդհանուր գաղափարների վրա: Միացյալ Նահանգները կրկին արխիվներից հանեցին 907-րդ ուղղումը և փորձեցին այն օգտագործել Բաքվի վրա ճնշում գործադրելու համար: Կոնգրեսը և առանձին ամերիկացի քաղաքական գործիչներ անհիմն մեղադրանքներ էին հնչեցնում Ադրբեջանի հասցեին։ Սակայն, նախագահ Ալիևի հստակ և սկզբունքային դիրքորոշման շնորհիվ, այս ճնշումը սպասված արդյունք չտվեց։ Դոնալդ Թրամփի Սպիտակ տուն վերադարձով իրավիճակը փոխվում է, և երկրները կրկին իրական հեռանկարներ են ձեռք բերում փոխշահավետ համագործակցության համար։

Թրամփը, ինչպես հայտնի է, կապված չէ ԱՄՆ-ի հայկական սփյուռքի առջև պարտավորություններով։ Ավելին, նա պրագմատիկ քաղաքական գործիչ է, որը չի ծանրաբեռնում իրեն մամռոտ գաղափարախոսական սկզբունքներով։ Ավելացրեք դրան Ադրբեջանի լիովին արդար և բաց քաղաքականությունը, որը վերականգնել է իր տարածքային ամբողջականությունը, և կտեսնեք, որ Վաշինգտոնն ու Բաքուն կապված են ընդհանուր շահերով։

Առաջնորդների միջև հարաբերությունները նույնպես դատարկ տեղում չեն ձևավորվել։ Դեռևս 2024 թվականի ամռանը Շուշայի Գլոբալ մեդիաֆորումում Ալիևը, պատասխանելով նոյեմբերին ԱՄՆ-ում կայանալիք ընտրությունների մասին հարցին, նշեց Թրամփի այնպիսի հատկանիշները, ինչպիսիք են երկիրը նոր ռազմական հակամարտությունների մեջ ներգրավելուց հրաժարվելը, ավանդական արժեքների նկատմամբ հարգանքը և ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ կայունությունը պահպանելու ունակությունը։ Սա միայն դիվանագիտական քաղաքավարություն չէր. նման հայտարարությունները արտացոլում են Ադրբեջանի հավասարակշռված և պրագմատիկ մոտեցումը համաշխարհային գործընթացներին։ Հետագայում եղան անձնական շփումներ՝ հեռախոսազրույցներ, նամակների փոխանակում, որոնցում զգացվում էր ոչ միայն պաշտոնական, այլև անձնական վստահություն։ Նախագահ Ալիևի՝ Դոնալդ Թրամփին ուղղված ջերմ խոսքերը Շուշայի III Գլոբալ մեդիա ֆորումում և այս հատվածի Թրամփի կողմից Truth Social սոցիալական ցանցում հրապարակելը դարձան փոխադարձ վստահության մի տեսակ գագաթնակետ։

Ներկայիս այցը ցույց է տալիս, որ այս երկխոսությունը տեղափոխվել է գործնական հարթություն, որտեղ արդեն կարելի է պայմանավորվել կոնկրետ քայլերի շուրջ։

Ադրբեջանի և Միացյալ Նահանգների միջև ներկայիս ռազմավարական գործընկերությունը հիմնված է մի քանի առանցքային ոլորտների վրա։

Առաջինը էներգետիկան և առևտուրն է։ Միացյալ Նահանգները աջակցում են Կասպից ծովի ռեսուրսների անվտանգ և արդյունավետ փոխադրումը Արևմտյան շուկաներ, այդ թվում՝ Տրանսադրիատիկ խողովակաշարի նախագծին, որը ամրապնդել է Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգությունը և նոր տնտեսական հնարավորություններ բացել Ադրբեջանի համար։ Այստեղ պետք է ավելացնել, որ Թրամփի վարչակազմի քաղաքական և դիվանագիտական աջակցությունը նրա առաջին ժամկետի ընթացքում կարևոր դեր է խաղացել այս նախագծի իրականացման գործում։

Երկրորդ ուղղությունը թվային տնտեսությունն ու արհեստական բանականությունն են. ամերիկյան տեխնոլոգիաներն ու ներդրումները ուղղված են Ադրբեջանի ոչ նավթային հատվածի զարգացմանը՝ ստեղծելով ապագա նորարարությունների հիմք։

Երրորդը անվտանգությունն ու պաշտպանությունն են. համատեղ ջանքեր՝ ահաբեկչության դեմ պայքարի և տարածաշրջանում կայունության ամրապնդման ուղղությամբ։ Համագործակցության այս երեք ուղղությունները, ինչպես սպասվում է, կքննարկվեն Ալիևի Վաշինգտոն այցի ընթացքում։

Միևնույն ժամանակ, Իլհամ Ալիևի ԱՄՆ այցի օրակարգի կարևոր կետերից է Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորումը։ 2020 թվականի Հայրենական պատերազմում տարած հաղթանակից և 2023 թվականին հետագա հակաահաբեկչական միջոցառումներից հետո Ադրբեջանի լիովին վերականգնեց իր ինքնիշխանությունը և փոխեց ուժերի հավասարակշռությունը Հարավային Կովկասում։ Այժմ Բաքուն ձգտում է իրավաբանորեն ամրապնդել նոր իրողությունները և հասնել միջազգային իրավունքի հիման վրա երկարաժամկետ խաղաղության։ Հիմնական պայմաններից են ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի պաշտոնական լուծարումը և Ադրբեջանի նկատմամբ տարածքային պահանջների բացառումը Հայաստանի Սահմանադրությունից։

Զանգեզուրի միջանցքի բացման հարցը, թեև չի հանդիսանում խաղաղության համաձայնագրի նախագծի անբաժանելի մասը, այնուամենայնիվ, կարևորագույն կետ է Բաքվի և Երևանի միջև վստահության ամրապնդման համար, առանց որի լուծման անհնար է խոսել երկարաժամկետ խաղաղության մասին:

Ադրբեջանն ու Հայաստանն արդեն բավականին առաջ են գնացել խաղաղության օրակարգում, ընդ որում՝ հենց երկկողմ ձևաչափով, սակայն վերը նշված հարցերը դեռևս մնում են չլուծված և լրջորեն ազդում ապագա խաղաղության համաձայնագրի ճակատագրի վրա: Հայաստանի իշխանությունները դեռևս զգուշանում են այն քաղաքական ուժերից, որոնք վրեժխնդրության ծարավ են զգում, այստեղից էլ՝ ժամանակի ձգձգումը և փոփոխությունների նկատմամբ դիմադրությունը: Դրանով հանդերձ, կան առանձին ազդանշաններ, որ բարենպաստ իրավիճակի դեպքում բոլոր խնդրահարույց հարցերը կարող են լուծվել: Նման բարենպաստ իրավիճակ կարող է ստեղծել Միացյալ Նահանգների և անձամբ նախագահ Թրամփի դիրքորոշումը: Հենց Միացյալ Նահանգների հեղինակությունն է, որ իդեալականորեն ունակ է աջակցելու Ադրբեջանի արդարացի պահանջներին և, ենթադրում ենք, հայկական կողմի վրա անհրաժեշտ ազդեցությամբ արագացնելու խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը: Հիշեցնենք, որ Ալիևի հետ միաժամանակ Վաշինգտոն կայցելի նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը:

Ալիևի այցը Միացյալ Նահանգներ նաև ազդանշան է այն ուժերի համար, որոնք տարիներ շարունակ փորձել են մեր երկիրը ներկայացնել բացասական լույսի ներքո՝ սկսած առանձին եվրոպացի քաղաքական գործիչներից մինչև այսպես կոչված միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունները, որոնք տարածաշրջանին մոտեցել են կողմնակալ հայամետ դիրքորոշումներից: «Հայամետ դիրքորոշում» ասելիդ պետք է վերապահում անենք. դրանք խիստ հայամետ չեն այն իմաստով, որ չեն արտացոլում հայ ժողովրդի իրական շահերը, այլ աջակցում են հենց Հայաստանի համար կործանարար նարատիվներին, որոնք նախատեսված են այս երկիրը Հարավային Կովկասում հավերժ «իզգոյի» կարգավիճակում պահելու համար: Այսօր իրական հայկական շահերը գտնվում են Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարթության մեջ՝ ներգրավելով Հայաստանը տարածաշրջանային համագործակցության նախագծերի ողջ շրջանակում:

Սա է տարածաշրջանի ապագայի տեսլականը, որը առաջ է մղում նախագահ Իլհամ Ալիևը, և սա է այն տեսլականը, որը մենք հույս ունենք, որ կարձանագրվի Վաշինգտոնում կայանալիք հանդիպման ժամանակ: Ադրբեջանը, լուծելով Ղարաբաղյան հակամարտությունը, փաստացի դարձել է Հարավային Կովկասի առաջնորդը: Այս նոր դերում նա նպատակ ունի հասնել տարածաշրջանի համար հնարավոր լավագույն քաղաքական և տնտեսական գոյությանը: Կան հիմքեր կարծելու, որ Սպիտակ տանը կիսում են Բաքվի ձգտումները, և առաջիկա բանակցությունները կրիտիկական հանգրվան կլինեն ոչ միայն խաղաղության, այլև Հարավային Կովկասում բարգավաճման ճանապարհին։