Կանոնադրություն, ՄԱԿ… Էմին Գալալիի մտորումները

Սա վերնագրում տպագրական սխալ չէ։ Իսկապես այդպես է. «կանոնադրություն, ՄԱԿ» և հետո ըստ տեքստի։ ՄԱԿ-ը հոգնեց։ Հոգնած է։ Հոգնել է։ Ինչ տարբերություն։ Էությունը  այլ բանում է։ Երազները հիանալի են երազողի համար։ Նույնիսկ եթե դրանք ոչ շատ հաճելի, կամ նույնիսկ շրջապատի մարդկանց համար վատ ինչ-որ բանի մասին են։ Դեռ այդ Հիտլերը «երազող» էր։ Եվ «միացումի» մասին երազանքի հեղինակները (նրա և նրանց համար հողը՝ ասֆալտով լինի)։ Նա, ով, փակելով աչքերը, տեղափոխվում է երազների աշխարհ, դրանք ընկալում է բացառապես որպես ամենալավագույնը։ Չէ որ երազանքները ցանկությունների սահմանն են։
 
Երբ Երկրորդ համաշխարհայինի սարսափներից խանձված մարդկությունը հետադարձ հայացք նետեց պատերազմի ընթացքում անցած ուղու վրա՝ բոլորի մոտ, բացի ցնցումից, կար մեկ ցանկություն՝ թույլ չտալ կրկնությունը։ «Այլևս երբե՜ք» գործողության ուղեցույց էր։ Տասնյակ միլիոնավոր զոհերի մոխիրը խփում էր հարյուր միլիոնավոր կենդանի մնացածների սրտերում ու մտքերում։ Հենց այդ ժամանակ էլ հետպատերազմյան աշխարհակարգի սխեման գծագրողների գլխում ծագեց ՄԱԿ-ը։ Հզոր, ահարկու, անմատչելի։ Այն, որի դրոշի տակ կկանգնեն բոլոր նրանք, ում համար թանկ են խաղաղությունն ու ազատությունը։ Հաղթողները։ Պարտվածները։ Բոլորի համար այս կառույցը կդառնա բնականոն կյանքին վերադառնալու ուղիներից մեկը, քավության և զղջման մեխանիզմը։
 
Այդպես էլ ծնվեց ՄԱԿ-ը։ Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը։ Մենք գրեթե մոռացել ենք Կազմակերպության հիմնադիր փաստաթղթի՝ Կանոնադրության խոսքերը։ Այդ ժամանակ դեռևս չհնացած Կանոնադրությունում այդպես էլ ասված է. «Մենք, Միավորված Ազգերի ժողովուրդներս, լի ենք վճռականությամբ»։ Եվ ապա մի երկար ցանկ այն ամենի, ինչ այս ժողովուրդները վճռականորեն տրամադրված են անել։ Ինչը կանխել։ Ինչին նպաստել։ Եվ ինչպես։ ՄԱԿ-ը մեծ երազանք էր, որում ազգերը միավորեցին ջանքերը հանուն ընդհանուր բարեկեցության։ ՄԱԿ-ը պետք է դառնար ազգերի գործողությունների համակարգման կենտրոն՝ հանուն ընդհանուր նպատակներին հասնելուն։
 
Եվ նա դարձավ այն։ Թեև աշխարհում ոչ մի կազմակերպություն չի կարող փոխել մարդկային բնույթը՝ իսկ մարդիկ խառնվածքով ինդիվիդուալիստներ են՝ Կազմակերպության գոյության առաջին տասնամյակները առողջ բանականության հաղթանակ էին։ ՄԱԿ-ը մեծամասնության կողմից ընկալվում էր որպես խիստ, բայց արդարացի միջնորդ դատավոր, որը միևնույն ժամանակ և՛ կարգուկանոնի պահապան էր, և՛ փոխօգնության դրամարկղ, և՛ ճշմարտության աղբյուր, և՛ զարգացման շարժիչ։ Դա, իհարկե, բացարձակ չէր (աշխարհում ամեն ինչ հարաբերական է): Բայց շատ տարիների ընթացքում կապույտ անձնագրեր կրողների հեղինակությունը մեծացել է։ Մասամբ գլոբալ դասավորության ուժի շնորհիվ, որի դեպքում աշխարհին անհրաժեշտ էր օբյեկտիվ պահապան, որը պատասխանատու էր ոչ թե մեկ կամ երկու, և նույնիսկ մի խումբ երկրների, այլ ամբողջ աշխարհի անվտանգության համար։ Մասամբ աշխատակիցների անձնական որակների շնորհիվ։ Մինչև 1980-ականների սկիզբը ՄԱԿ-ի յուրաքանչյուր աշխատակից գրեթե կիսաաստված էր։ Այնտեղ թույլատրվում էր մտնել միայն գերազանց կրթությամբ և անբասիր ծառայողական ցուցակով մարդկանց։ Մեծամասնության հ ոչ ամենուր և ոչ ամեն ինչում ՄԱԿ-ին հաջողվում էր հասնել ցանկալի արդյունքների՝ Կազմակերպության դրոշը հպարտորեն ծածանվում էր ինչպես իր գլխավոր գրասենյակի, այնպես էլ հողագնդի տարբեր անկյուններում գտնվող առաքելությունների վրա։ ՄԱԿ-ի կարծիքը ցանկացած հարցի վերաբերյալ անհրաժեշտ և կարևոր էր։ Նա ֆինանսական խնդիրներ չուներ։
 
Ոմանք ճշգրտությամբ որոշում են այն հետհաշվարկի սկիզբը, երբ, ներքև սահելով ալիքի կատարից՝ ՄԱԿ-ը հայտնվեց ինչ-որ տեղ, մակընթացության ծանծաղուտում, որտեղ մեծերի ուշադիր հայացքի ներքո երեխաները խաղում են ավազի մեջ։ Ավազի վրա կառուցում են ամրոցներ, որոնք ալեբախը մի քանի ժամից կուլ կտա։ Երբեմն փորձում են վիճել ծնողների հետ այն մասին, թե արդյոք «տուն գնալու ժամանակն է», բայց մայրերն ու հայրերը միևնույն է, իրենց դժկամ երեխաներին տանում են իրենց մոտ։ Շատերի համար ՄԱԿ-ի՝ իր նախկին վիճակի ավարտի սկիզբը հանդիսանում է ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և երկբևեռ աշխարհի ավարտը, որտեղ Արևելքի և Արևմուտքի, սոցիալիզմի և կապիտալիզմի միջև առճակատման պայմաններում ՄԱԿ-ը միջնորդության և անկյունների հարթեցման անփոխարինելի մեխանիզմ էր։ Սրանում կա տրամաբանություն, բայց ոչ ամեն ինչն է այդքան հասարակ։ Ներկայիս ճգնաժամի արմատները չեն գալիս 90-ականների սկզբից, դրանք ավելի խորն են։ Ճգնաժամերի դեմ պայքարը որպես հիմնական խնդիրներից մեկը դարձրած ՄԱԿ-ը հայտնվեց անպատրաստ  իր բյուրոկրատիայի միջանցքներում դանդաղ կուտակվող ճգնաժամին։ Եվ երբ հասավ X ժամը, և Կարմիր հրապարակում բարձրացվեց ռուսական եռագույնը՝ փոխարինելով ԽՍՀՄ-ի մուրճա-մանգաղաձև դրոշին՝ ՄԱԿ-ը չկարողացավ իրեն վերադասավորվել։ Հնարավոր է, որ ղեկավարության մեջ ոչ ոք չկարողացավ ճիշտ հասկանալ գլոբալ ասպարեզում փոփոխությունների մասշտաբները։ Հնարավոր է, որ նույնիսկ նրանք, ովքեր հասկանում էին, թե հատկապես ինչ էր բերելու նոր դարաշրջանը՝ չհամարձակվեցին փորձել վիճարկել այն, ինչը բոլորի կողմից ընկալվում էր որպես երջանկություն՝ ԽՍՀՄ-ի փլուզումը, Երրորդ համաշխարհային պատերազմի սպառնալիքի վերացումը և այլն (ինչը, իհարկե, իսկապես ուրախալի էր): Գուցե նրանք կարծում էին, որ դա բավարար կլինի իրենց ողջ կյանքի համար, և տարիներ կանցնեն, մինչև նոր իրողությունները կվերածվեն դառը իրականության (և դա, ի դեպ, այդպես էլ տեղի ունեցավ): Կամ գուցե վերը նշված բոլորը միանգամից։
 
Բայց չոր մնացորդը նրանում է, որ ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը դադարել է ծառայել որպես ուղեցույց աստղ, այն փոխարինեցին հազարավոր և հազարավոր շրջաբերականներով ու կանոններով, ուղղումներով և ընթացակարգերով։ Նույնիսկ Կազմակերպության ներկայացուցչական շքեղությունը արագորեն մարեց անատամության և աշխարհի ուժեղներին՝ իր իսկ (կամ նրանց նախորդների) կողմից ընդունված գրված ճշմարտությունների հետ հաշվի նստել ստիպելու անկարողության ֆոնին։ Մեզ չենք զարմանում, որ ՄԱԿ-ը ոչ մի կերպ չի զբաղվում արաբա-իսրայելական կարգավորման խնդրով, որ նա բերանը փակ է պահում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի վերաբերյալ (ոչ ոք, բացի ՄԱԿ-ից, հաշվի չի առնում անհետաքրքիր հայտարարությունները): Հանկարծ պարզվել է, որ ՄԱԿ-ի աշխատակիցներին կարելի է անպատիժ սպանել։ Եվ նրանք իրենք երբեմն (ոչ հազվադե՜պ) բռնվել են գանձագողության (ձեզ հես միասին մեր գանձարանից՝ գումարը չէ որ ՄԱԿ-ի անդամ երկրներն են տալիս), էթիկական չափանիշները խախտելու և այլ անպարկեշտությունների մեջ։ Ռուանդան և Բալկանները՝ ՄԱԿ-ի ֆիասկոյի ամենաակնառու և ցայտուն մասն են։ Բայց, եթե մտածեք այդ մասին, սա ՄԱԿ-ի ֆիասկոն չէ, բացառությամբ, թերևս, այս կոնկրետ հարցերում անմիջականորեն ներգրավված անձնակազմի։ Սա Կազմակերպության անդամ երկրների ֆիասկոն է։ ՄԱԿ-ը չունի ո՛չ սեփական բանակ, ո՛չ էլ իր ֆինանսների նախարարություն։ Նա այնքանով է ուժեղ, որքանով նրան թույլ են տալիս անդամ պետություններից հորեղբայրներն ու մորաքույրերը, հատկապես նրանք, ովքեր ավելի մեծ գրպաններ (և բռունցքներ) ունեն։
 
Չեմ կարող չասել նաև ղարաբաղյան հակամարտության նման հակամարտությունների մասին, որոնցում անգործությունը դարձել է ևս մեկ մեխ վերևում նշված գեղեցիկ երազանքի դագաղին։ Մեր աշխարհի մասի համար և հատկապես մեզ համար մեծ անակնկալ էր գիտակցել, որ կարելի է պարզապես թքած ունենալ ՄԱԿ-ի կարծիքի վրա։ Եվ Անվտանգության խորհրդի բանաձևերով թղթի կտորներով կարելի է, ներեցեք՝ հետույքը սրբել։ Նման մոտեցումը խրախուսողները չէին կարող և չէին ուզում հասկանալ, որ բումերանգը անպայման կվերադառնա։ Եվ որ երբ ՄԱԿ-ին ուղղվեն գլոբալ հարցերի պատասխաններ որոնողների աչքերը, ապա նրանց դեմ կառնի նախկինում անհաջող կերպով ձախողված քննությունների և թեստերի պատը, երբ ՄԱԿ-ը հայտնվեց բացարձակապես անօգուտ։ Անհնար է կիսով չափ հղի լինել։ Կամ դու լուրջ կազմակերպություն ես՝ հստակ սահմանված կարմիր գծերով, կամ էլ՝ աննշան գրասենյակ, որը վաղուց վերածվել է անթիվ-անհամար մակաբուծական խնամարկյալների կերակրատաշտի, որոնք հաշվում են մինչև թոշակի անցնելը ամիսները և փորձում հնարավորինս շատ շահույթ ստանալ կապույտ դրոշից։ Անառողջ հենում գենդերային հարցերի վրա, թեքումներ սեռական փոքրամասնությունների թեմատիկայում, կտրվածություն նոր իրականությունից, մասնակիցների սահմանափակ խմբի կապվածություն որոշակի երկրի շահերին, կոնկրետ էթնիկ խմբերի անպատասխանատվություն և գերիշխող դիրք կոնկրետ կազմակերպությունների շրջանակներում՝ ի՞նչ կասեք «հիվանդությունների» այս ցանկի մասին։ ՄԱԿ-ը կտրիճ է, որ դեռ շնչում է։ Եթե կազմակերպությունը մի փոքր պակաս պահանջարկ ունենար (ուզես չուզես, այն դեռևս անհրաժեշտ է մարդկությանը), նրան վաղուց դուրս կգրեին, որպես ջարդոն։ Ինչը, ի դեպ, ոմանք փորձում են անել։ Կնշեմ, որ ՄԱԿ-ի ոչ բոլոր աշխատակիցներն են պատկանում այս տհաճ կատեգորիային։ Նրանում կային և կան հազարավոր հայրենասերներ այն շատ պայծառ իդեալների, որոնց վրա կառուցվեց հիմքը։ Հիմք, որը դեռևս կանգուն է։
 
Չեմ կարող չնշել ՄԱԿ-ի մի ամբողջ շարք գործակալությունների հետ հրաժեշտ տալու մեր իշխանությունների վերջերս ընդունած որոշումը։ Ադրբեջանցիները՝ երախտապարտ ժողովուրդ են։ Կազմակերպության մարդասիրական և այլ կառույցների կողմից երկրի ամենահրատապ խնդիրների լուծման գործում ժամանակին ունեցած նշանակալի ներդրումը չի մոռացվել։ Ինչպես նաև մեր և օտարերկրացիների հարյուրավոր աշխատակիցների ազնիվ և պրոֆեսիոնալ աշխատանքը։ Բայց, բացի երախտագիտությունից, մենք ունենք նաև լավ հիշողություն։ Բայց ընդհանուր առմամբ (առանց վիրավորելու համապատասխան գերատեսչությունների ղեկավարներին) մավրն իր գործը կատարեց, մավրը կարող է հեռանալ։ Այնտեղ, որտեղ դրա ավելի մեծ կարիք կա։ Որովհետև աշխարհում ճգնաժամային կետերի թիվն աճում է, և անշեղորեն աճում է։ Այդ թվում նաև այն պատճառով, որ «մավրը» չի կարողանում հաղթահարել իր առջև դրված խնդիրները։ Դե, այստեղ էլ չի կարելի չնշել, որ մավրի առջև դրված խնդիրների հետ մեկտեղ, նրան նաև լիովին դավադրում են։
 
Վերջերս մամուլում հայտնվեց ՄԱԿ-ի լայնածավալ բարեփոխման ծրագրի մասին տեղեկատվություն, որի արդյունքում անթիվ կառույցներից պետք է ի հայտ գան 4 հիմնական ուղղություններ (ճիշտ չեմ հիշում, թե հատկապես որոնք, իսկ, ճիշտն ասած, փնտրելու հավես չունեմ): Չգիտեմ, թե որքանով է դա համաձայնեցված նրանց հետ, առանց որոնց համաձայնությանը ՄԱԿ-ում որևէ որոշում չի կարող կայացվել, բայց գաղափարը, ընդհանուր առմամբ, ողջամիտ է։ Ծագում է հարց. իսկ ինչո՞ւ հիմա։ Թրամփը ձեզ համար՝ հարգելի ՄԱԿ-ի գործընկերներ՝ քիչ էր։ Հարկավոր էր, որպեսզի շատ նեղն ընկնեիք։ Բայց ընդհանուր առմամբ, ներկայիս իրադարձությունները՝ դա ոչ միայն պարզապես սպառնալիք է ՄԱԿ-ի համար։ Այն նաև իրեն նորից վերափոխվելու, բալաստը դեն նետելու և առաջընթացի շարժիչի և խաղաղության պահապանի փառքն ու հզորությունը վերադարձնելու հնարավորություն է։ Չհոգնած և անխոնջ Կանոնադրության հիման վրա…