Փաշինյանի բնապահպանական դեմագոգիան Անտառահատումից մինչև գետերի աղտոտում

«Նա ստում է այնպես, ինչպես շնչում է, իսկ նա հաճախ է շնչում», հայտնի անեկդոտից այս արտահայտությունը պինդ կպել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին։ Մենք արդեն մեկ անգամ չէ, որ խոսել ենք «բազեյից», ինչպիսին նա եղել է մինչև 2020 թվականի նոյեմբերը՝ 44-օրյա պատերազմի ավարտից, և առավել ևս Ղարաբաղի տարածաշրջանում մեկօրյա հակաահաբեկչական գործողության արդյունքում Ադրբեջանի կողմից իր ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության լիովին վերականգնումից հետո «խաղաղության աղավնուն» վերածվելու նրա ծիծաղելի ճիգերի մասին։
 
Օրերս Նիկոլ Վովաևիչը, նորից հանդես գալով իրեն ոչ հատուկ կերպարանքով, որոշել է անդրադառնալ կենսաբանական բազմազանության թեմային։ Այստեղ նշենք, որ Կենսաբազմազանության միջազգային օրը հռչակվել է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի կողմից 1995 թվականին հատուկ բանաձևով (թիվ A/RES/49/119), 1922 թվականին կայացած Կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայի կողմերի համաժողովի առաջարկության հիման վրա, և 2001 թվականից ի վեր ամեն տարի նշվում է մայիսի 22-ին՝ այս կոնվենցիայի ստորագրման օրը։
 
Այսպիսով, ըստ ավանդույթի դես ու դեն ընկնելով և սայլը ձիուց առաջ դնելով, Փաշինյանը որոշել է նախապես արտահայտվել այս հաշվով։ Բայց խնդիրը ոչ միայն նրա անտեղի շտապողականության մեջ է։ Նիկոլ Վովաևիչը կրկին բարեհաճել է սուտ խոսել՝ հայտարարելով, մասնավորապես հետևյալը. «Հայաստանը բարձր է գնահատում Կենսաբանական բազմազանության մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի, դրա արձանագրությունների, ինչպես նաև Կունմին-Մոնրեալի գլոբալ կենսաբազմազանության շրջանակի կարևոր դերը, որոնք հանդիսանում են՝ կենսաբազմազանությունը պահպանելու, բնական պաշարները կայուն կերպով օգտագործելու և օգուտները արդարացիորեն բաշխելու մեր գլոբալ ջանքերի անկյունաքարեր»։
 
Դրա հետ մեկտեղ, նա նշել է, որ «որպես Կենսաբանական բազմազանության մասին կոնվենցիայի կողմերի 17-րդ «COP17» կոնվենցիայի ընդունող երկիր և նախագահող, որը տեղի կունենա Երևանում 2026 թվականին, Հայաստանը ձգտում է ծանրակշիռ ներդրում ունենալ Կոնվենցիայի, դրա արձանագրությունների և Գլոբալ շրջանակային ծրագրի նպատակներին հասնելու գործում»։
 
Այս ամենը՝ անշնորհք, հեշտությամբ հերքելի, պարզունակ կեղծիք է և բացարձակ անհեթեթություն։ Իսկ ճշմարտությունը կայանում է նրանում, որ Հայաստանը, խախտելով միջազգային իրավունքի նորմերն ու սկզբունքները՝ զավթել և գրեթե 30 տարվա ընթացքում օկուպացիայի տակ է պահել ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքի 20%-ը, այդ հինավուրց ադրբեջանական հողերի վրա կատարելով լայնածավալ բնապահպանական հանցագործություններ ։
 
44-օրյա պատերազմում Ադրբեջանի հաղթանակից հետո սկսեցին բացահայտվել էկոահաբեկչության սարսափելի փաստեր՝ սկսած համակարգված անտառահատումներից մինչև գետերի աղտոտում և արգելոցների ոչնչացում։ Այսինքն, ադրբեջանական տարածքների հայկական օկուպացիան ուղեկցվել է շրջակա միջավայրի նպատակաուղված ոչնչացմամբ, և սա այժմ պահանջում է միջազգային իրավական և բնապահպանական գնահատական։
 
Ադրբեջանի Հանրապետության էկոլոգիայի և բնական պաշարների նախարարության տվյալներով՝ օկուպացիայի տարիների ընթացքում ոչնչացվել են տասնյակ հազարավոր հեկտար անտառներ (միայն Քելբեջարի, Լաչինի, Զանգիլանի և Շուշայի շրջաններում՝ ավելի քան 60 հազար հեկտար անտառ), այդ թվում նաև արժեքավոր ծառատեսակներ, ինչպիսիք են կաղնին, հաճարենին, բոխին և այլն, խախտվել են բիոցենոզները, ոչնչացվել է բազմաթիվ հազվագյուտ և տեղային տեսակների բնակավայրը։ Սրա հետևանքներն են հանդիսացել և՛կենսաբազմազանության կորուստը, և՛ էրոզիային գործընթացների խորացումը, և՛ սողանքների ռիսկի աճը։
 
Վերոնշյալին պետք է ավելացնել նաև ջրային ռեսուրսների մշտական աղտոտումը։ Ուրեմն, Զանգիլանի շրջանով հոսող Օխչուչայ գետը օկուպացիայի ողջ ժամանակահատվածի ընթացքում ենթարկվել է Հայաստանում և օկուպացված տարածքներում գործող հանքարդյունաբերական ձեռնարկությունների կողմից ծանր մետաղներով ախտոտմանը՝ մասնավորապես, դրա մեջ թափվել են Գյորուսի և Գաֆանի պղնձամոլիբդենային գործարանի չմշակված արդյունաբերական թափոններ։ Ջրում  պղնձի, մոլիբդենի, կադմիումի և մկնդեղի նման ծանր մետաղների պարունակությունը մի քանի անգամ գերազանցում էր թույլատրելի առավելագույն սահմանը։ Աղտոտումը բացասաբար է անդրադարձել գետի էկոհամակարգի վրա։
 
Պետք է նաև նշել, որ Ադրբեջանի նախկինում օկուպացված տարածքներում ակտիվորեն իրականացվել է օգտակար հանածոների անօրինական արդյունահանում։ Տասնամյակների ընթացքում հայկական և արտասահմանյան ընկերությունները մշակել են ոսկու և այլ մետաղների հանքավայրեր, օրինակ՝ Քելբեջարի շրջանում գտնվող «Գըզըլբուլաղ» ոսկու հանքը գտնվել է «Vallex Group» ընկերության շահագործման տակ։ Իր հերթին, Ագդերեի «Դեմիրլի» հանքավայրը շահագործվել է միջազգային նորմերի կոպիտ խախտմամբ՝ արդյունահանման գործընթացում օգտագործվել են թունավոր ազդանյութերի, ինչպիսիք են ցիանիդների կիրառմամբ տեխնոլոգիաներ՝ առանց պատշաճ վերակուլտիվացման։ Այս ցանկը կարելի է անվերջ շարունակել։
 
Նույնիսկ 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ին Եռակողմ հայտարարության ստորագրումից հետո և մի շարք շրջանների Ադրբեջանին վերադարձնելուց առաջ, հայերը դիտավորյալ հրկիզել են տները, անտառները և գյուղատնտեսական հողերը։ Մասնավորապես, անտառների զանգվածային այրման դեպքեր են գրանցվել Զանգիլանի, Ջաբրաիլի և Քելբեջարի շրջաններում, ինչը հանգեցրել է ոռոգման ենթակառուցվածքների ոչնչացմանը։
 
Ընդհանուր առմամբ, նախկինում օկուպացված տարածքներում Հայաստանի գործողությունները կարելի է որակել ոչ միայն որպես բնապահպանական հանցագործություն, այլ նաև որպես էկոսպանություն՝ բնության համակարգված ոչնչացում։ Եվ այստեղ անհրաժեշտ է ընդգծել, որ, Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի կանոնադրության համաձայն՝ շրջակա միջավայրի նման  մասշտաբով ոչնչացումը, որը լուրջ սպառնալիք է ներկայացնում էկոհամակարգերի և մարդկային կյանքի համար, կարող է համարվել մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն։
 
Չի կարելի լռության մատնել Հայաստանի տարածքում, հատկապես Ադրբեջանի հետ սահմանի մոտ, հաճախ անվերահսկելիորեն իրականացվող հանքանյութերի արդյունահանումը։ Օրինակ, Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի գործունեությունը բազմիցս քննադատության առարկա է դարձել ոչ միայն Ադրբեջանի բնապահպանների, այլ նաև միջազգային կազմակերպությունների կողմից։ Ադրբեջանցի փորձագետների կարծիքով, բարձրլեռնային շրջաններում, փխրուն էկոլոգիայով տարածքներում հանքերի շահագործումը՝ առանց ժամանակակից անվտանգության չափանիշների պահպանման՝ հանգեցնում է ընդերքի էրոզիայի, խմելու ջրի աղբյուրների աղտոտման և անտառահատման։
 
Ադրբեջանը բազմիցս միջազգային հարթակներում բարձրացրել է տարածաշրջանում շրջակա միջավայրի անվտանգության հարցը։ Մասնավորապես, 2021 թվականին ադրբեջանական կողմը ՄԱԿ-ի էկոլոգիայի հարցերով կոմիտեի նիստում ներկայացրել է Օխչուչայայի աղտոտման վերաբերյալ ապացույցներ։
 
Ողջ վերոհիշյալի հաշվառմամբ անհեթեթ ու ցինիկ են հնչում Նիկոլ Փաշինյանի հերթական կեղծ խոսքերն այն մասին, որ «Հայաստանը բարձր է գնահատում ՄԱԿ-ի կենսաբազմազանության մասին կոնվենցիայի կարևոր դերը»։ Սակայն, ինչպես արդեն նշել ենք, Փաշինյանը ստում է այնպես, ինչպես շնչում է, իսկ նա հաճախ է շնչում։