Սադրանք սահմանին. ԵՄ-ն ու Հայաստանը կրակի հետ են խաղում Երևանը և եվրոպացի լրտեսները գնում են սրման

ԵՄ հետախուզա-դիտորդական առաքելության անդամների սադրանքը հայ զինվորականների հետ միասին, որոնք ընդհուպ մոտեցել Ադրբեջանի պետական սահմանին՝ ինքնիշխան երկրի տարածքում լրտեսելու նպատակով, ևս մեկ անգամ ցույց տվեց խմբի իրական նպատակները։

Կատարվածի հետ կապված՝ նպատակահարմար է նայել նորագույն պատմությանը։ Այսպես, 2022 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Եվրախորհուրդը որոշեց շուրջ 40 ԵՄ փորձագետ ուղարկել Ադրբեջանի հետ պայմանական սահմանի հայկական կողմ՝ «տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի մոնիտորինգ և վերլուծություն իրականացնելու, ինչպես նաև զեկույց պատրաստելու նպատակով»։ Առաքելության ժամկետը սահմանվեց երկու ամիս, և դեկտեմբերի 19-ին հայտարարվեց, որ խումբն ավարտել է իր գործունեությունը, ինչը, ըստ եվրոպական դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելի, «ապացուցեց իր արդյունավետությունը»։ Բնականաբար, նա չհստակեցրեց, թե ինչպես է դրսևորվել այդ արդյունավետությունը փոխարենը հայտարարեց «Հարավային Կովկասում ԵՄ գործունեության նոր փուլի ձևավորման մասին»։

Եվ, 2023 թվականի հունվարին, ըստ Եվրոպական խորհրդի պորտալի տեղեկատվության, պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել նոր քաղաքացիական դիտորդական առաքելություն ուղարկել Հայաստան՝ «Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում վստահության բարձրացման և Բաքվի և Երևանի միջև հարաբերությունների կարգավորմանը նպաստող պայմանների ստեղծման նպատակով: Ինչպես նշվեց, առաքելությունը «համաձայնեցվել է Երևանի խնդրանքով», իսկ ահա «Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանի երկայնքով տարածքը պարեկելու» ժամկետը մի ակնթարթում երկարաձգվեց մինչև երկու տարի։ Աճեց նաև խմբի անդամների թիվը՝ գերազանցելով 200 մարդը։

Իսկ օրերս հրապարակված տեղեկատվության մեջ կարդում ենք, որ 2024 թվականի սկզբից հետախուզական առաքելության գործունեությունը սկսել է ներկայացվել «Անվտանգության և պաշտպանության ընդհանուր քաղաքականության» շրջանակներում դրա գործունեության տեսանկյունից: Թե ինչ էր նշանակում այս ձևակերպումը, պարզ դարձավ, երբ Ֆրանսիայի ազգային ժանդարմերիայի բրիգադային գեներալն այցելեց սահմանամերձ տարածք հեռադիտակով զննեց ադրբեջանական տարածքը: Միաժամանակ ձերբակալվեց Չեխիայի քաղաքացի, ով փորձում էր Հայաստանից տեղափոխվել Ադրբեջան։ Սրացման գագաթնակետը փետրվարի 12-ին Հայաստանից դիպուկահարի կրակոցից Ադրբեջանի պետական սահմանապահ ծառայության զինծառայողի վիրավորումն էր։ Ի պատասխան՝ իրականացվեց «Հատուցում» գործողությունը։

ԵՄ-ն, ինչպես և սպասվում էր, ոչ մի բառ չասաց հայկական սադրանքի մասին, այլ կողմնակալ դիրքորոշում որդեգրեց Ադրբեջանի պատասխան գործողությունների վերաբերյալ։ Նույն օրը Ադրբեջանում ԵՄ դեսպան Պետեր Միխալկոն կանչվեց Ադրբեջանի ԱԳՆ, որտեղ նրան տեղեկացրեցին, որ առաքելությունը, ի հեճուկս դրա հայտարարված նպատակների՝ օգտագործվում է «որպես հակաադրբեջանական քարոզչության գործիք» և վերածվում «հեռադիտակային դիվանագիտության» գործակալի, որը նպաստում է տարբեր եվրոպացի պաշտոնյաների և ոչ պաշտոնական պատվիրակությունների այցերին սահմանամերձ շրջաններ. «Նման ճանապարհորդություններն օգտագործվում են անհիմն ադրբեջանաֆոբիա տարածելու համար»: Բացի այդ, արձանագրվեց, որ «առաքելության պատասխանատվության տարածքն ապօրինի հատելու փորձը կանխելու» դեպքը լուրջ ստվեր է գցում դրա հայտարարված նպատակների վրա։

Բայց Երևանը և Բրյուսելը շարունակեցին սրել իրավիճակը տարածաշրջանում, և մարտին Հայաստանի Ազգային ժողովը վավերացրեց կողմերի միջև առաքելության կարգավիճակի մասին համաձայնագրի նախագիծը «մաքսային և հարկային հարցերում դիվանագիտական կարգավիճակ ունեցող ներկայացուցչության» քողի տակ: Հենց այդպես։ Ադրբեջանի հետ սահմանային գոտում եվրոպացի քաղաքացիական անձինք (իրականում ուսադիր ունեցողներ), այսպես ասած, պարտավորվել են վերահսկել մաքսային ու հարկային հարցերը։ Եվ ամենայն լրջությամբ:

2024 թվականի հունիսին առաքելությունը «կապի և աջակցության նոր գրասենյակ» բացեց Երևանում, որը պետք է նպաստի «ԵՄ առաքելության մանդատի և գործունեության իրականացմանն` ամրապնդելով նրա ներգրավվածությունը Հայաստանի մայրաքաղաքում գործող ազգային և միջազգային գործընկերների հետ»: Այս գրասենյակը, որը դարձավ յոթերորդը Հայաստանում, ըստ Հայաստանում ԵՄ առաքելության ղեկավար Մարկուս Ռիտերի, «կհեշտացնի փոխանակումը և կբարձրացնի համակարգումը Երևանում շահագրգիռ կողմերի հետ՝ աջակցելու առաքելության մանդատի իրականացմանը»: Այնուհետև խմբի անդամները հպարտությամբ հայտարարեցին, որ «առաքելության մեկնարկի առաջին երեք ամիսների ընթացքում, ընդհանուր առմամբ, իրականացվել է ավելի քան 300 պարեկություն, պարեկները շաբաթական գրեթե 4000 կմ ճանապարհ են անցել»։

Իրականում առաքելության անդամները, որը հիմնականում բաղկացած էր եվրոպական հետախուզական ծառայությունների ներկայացուցիչներից, շարունակեցին իրականացնել Ադրբեջանի հետ կապված իրենց հետախուզական նպատակները։ Արդյունքում, սեպտեմբերի 1-ին Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը կոչ արեց դադարեցնել առաքելության գործունեությունը, քանի որ Բաքվի և Երևանի միջև սահմանի սահմանազատման շարունակվող գործընթացն ընթանում է «փոխըմբռնման պայմաններում», ինչը բացառում է «Ադրբեջանի սահմանի մոտ ԵՄ սահմանային առաքելության գործողությունների» անհրաժեշտությունը:

Այսպիսով, Եվրամիության և հայկական կողմի երեկվա սադրիչ գործողությունները ամենևին էլ ինքնաբուխ չէին։ Իսկ այսպես կոչված «քաղաքացիական առաքելության» նպատակները միանգամայն ակնհայտ են։ Ուստի նյութը ամփոփենք՝ հղում անելով երկրի նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից օրեր առաջ հնչեցրած հարցով. «Ինչի՞ մասին են մտածում արևմտյան երկրները, երբ այսօր զինում են Հայաստանին։ Իսկապե՞ս կարծում են, որ մենք սրա վրա աչք ենք փակելու»։ Դրանից հետո երկրի ղեկավարը, ընդգծելով, որ «մենք ապահովելու ենք մեր ապագա զարգացումը, մեր անվտանգ կյանքը», կոչ արեց Երևանին դադարեցնել «վտանգավոր խաղերի մեջ» ներգրավվելը և «չմոռանալ Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի պատմությունը»։