Թրամփը և Ադրբեջանը. ի՞նչ ցույց կտան առաջիկա չորս տարիները Փորձագիտական կարծիքները՝ Caliber.Az-կայքում

Բոլորովին քիչ ժամանակ է մնացել՝ ԱՄՆ-ի նոր (հին) նախագահի իր լիարժեք իրավունքներն ստանձնելուց։ Եվ այս առումով հարցեր են ծագում այն մասին, թե ինչպիսին է լինելու հաջորդ վարչակազմի քաղաքականությունը աշխարհի այս կամ այն տարածաշրջանների և պետությունների նկատմամբ։ Հարավային Կովկասն ու Ադրբեջանը այստեղ բացառություն չեն կազմում, առավել ևս, որ Բաքվի և Վաշինգտոնի հարաբերությունները այդ նույն դեմոկրատների օրոք հաճախ շեղվել են կառուցողականության սկզբունքներից։ Շատ բանում դա տեղի է ունեցել՝ Սենատում և Կոնգրեսում, ինչպես նաև պետքարտուղարությունում և նախագահական  աշխատակազմում հայամետ լոբբիստական խմբերի ակտիվության շնորհիվ: 2025 թվականի հունվարի վերջից այս առումով իրավիճակը կարող է նշանակալից ձևով փոխվել։ Ավանդաբար հանրապետականները այնքան էլ մտահոգված չեն այն պետությունների գործերի միջամտությամբ, որոնք մոլորակի այս կամ այն հատվածներում չեն խանգարում ԱՄՆ-ի արմատական շահերին։ Բացի այդ էլ  ինքնին Դոնալդ Թրամփը մի անգամ չէ, որ նշել է, որ իր երկրորդ ժամկետի ընթացքում հիմնականում մտադիր է ուշադրություն դարձնել՝ Ամերիկայի զարգացմանը և բարեկեցությանը վերաբերվող ներքին խնդիրների վրա։

Ադրբեջանը չի դադարեցնում տնտեսական փոխգործակցությունը Արևմուտքի երկրների, Իսրայելի հետ, ինչը, անշուշտ, համապատասխանում է նաև՝ ԱՄՆ-ի հիմնական արտաքին գործընկերների անվտանգության մասին մտահոգվող հանրապետականների շահերին։ Չպետք է մոռանալ նաև այն մասին, որ Շուշայում հուլիսյան մեդիա ֆորումի ժամանակ նախագահ Իլհամ Ալիևը բավականին միանշանակ արտահայտվել է այն ժամանակվա թեկնածու Դոնալդ Թրամփի օգտին։ Նա այդ ժամանակ հիշեցրել է., որ նրա առաջին նախագահական ժամկետում ԱՄՆ-ը պատերազմներ չի սանձազերծել. «Նրա օրոք Ամերիկան պատերազմներ չսկսեց, չկար Վիետնամ, Կորեա, Հարավսլավիա, Աֆղանստան, Լիբիա, Իրաք, Սիրիա, ինչպես ասում են, to be continued։ Ուրեմն այդ ժամանակահատվածում դա չի եղել։ Դե, դա, հավանաբար արժե նրան, որպեսզի մեծ հարգանքով վերաբերվել դրան»:
 
Բացի այդ, պետության ղեկավարը նշել է Թրամփի հստակ դիրքորոշումը ավանդական արժեքների հարցում։ «Ես կարծում եմ, որ ադրբեջանական ժողովրդի բացարձակ մեծամասնությունը ոչ միայն կիսում է այդ դիրքորոշումը, այլ նաև ակտիվորեն առաջ է տանում և գործնականում իրականացնում է այն»,- նշել է նախագահը։
 
Թրամփի՝ Միացյալ Նահանգների նախագահ ընտրվելուց հետո, Ալիևը շնորհավորական նամակ է հղել ամերիկացի առաջնորդին, որում նշել է, որ Ադրբեջանի Հանրապետությունը հատուկ կարևորություն է տալիս՝ Միացյալ Նահանգների հետ հարաբերությունների համակողմանի զարգացմանը։ Բացի այդ, նա հիշեցրել է, որ Թրամփն իր առաջին նախագահական ժամկետում մեծ ուշադրություն է հատկացրել Ադրբեջանի հետ բարեկամության և համագործակցության ամրապնդմանը և ընդգծել է՝ Թրամփի կողմից մշտական վճռական աջակցությունը Ադրբեջանի էներգետիկ ռազմավարությանը։
 
Լրացուցիչ հուսադրող ազդանշան է դարձել վերջերս Ալիևի հեռախոսազանգը Թրամփին։ Հեռախոսազրույցի ժամանակ նա հույս է հայտնել, որ ԱՄՆ-ի նախագահի պաշտոնում Թրամփի գործունեությունը էլ ավելի կարեւոր դեր կխաղա աշխարհում անվտանգության ապահովման գործում։
 
Այսպիսով, կա արդյո՞ք հիմք ենթադրելու, որ նման ֆոնին Ադրբեջանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները կարող են բարելավվել, վերադառնալ փոխգործակցության կառուցողական մակարդակի։ Եվ ընդհանրապես, հետաքրքիր է՝ առաջիկա 4 տարիների ընթացքում ինչպիսի՞ն է լինելու Վաշինգտոնի քաղաքականությունը մեր տարածաշրջանի նկատմամբ։
 
 Caliber.Az-ի այս հարցերին պատասխանել են օտարերկրյա փորձագետները:
 
Ամերիկացի վերլուծաբան, աշխարհաքաղաքականության և անվտանգության ոլորտի փորձագետ, «The Washington Outsider»-ի գլխավոր խմբագիր Իրինա Ցուկերմանը համարում է, որ կարծիքն այն մասին, որ հայկական լոբբին ավելի քիչ ազդեցություն կունենա հանրապետականների վրա, քան դեմոկրատների՝ ընդհանուր առմամբ ճիշտ է։
 
«Սակայն երկու տարի անց Կոնգրեսի հանրապետականները, հավանաբար, կկորցնեն իշխանությունը, ինչպես դա սովորաբար տեղի է ունենում, երբ նույն կուսակցությունը վերահսկում է և՛ Սպիտակ տունը, և՛ ամբողջ Կոնգրեսը, հետևաբար այն ամենը, ինչ անհրաժեշտ է անել, պետք է արվի այդ երկու տարվա ընթացքում:
 
Ճիշտ է նաև այն, որ Թրամփը ստիպված է գործ ունենալ բազմաթիվ ճգնաժամերի հետ, ներքին խնդիրների վերաբերյալ իր նախընտրական խոստումների հետ միասին: Սակայն դա չի նշանակում, որ հայկական լոբբին կդադարի աշխատել, հավասարապես նաև իրենց իսկ սեփական պատճառներով Բաքվի հաջողություններով մտահոգված ռուսամետ և իրանամետ շահագրգիռ անձինք։ Սա նշանակում է, որ ինքնագոհությունը չպետք է տեղ ունենա Բաքվի քաղաքականության մեջ; Ընդհակառակը, այժմ եկել է մոբիլիզացվելու, Թրամփի կաբինետի և Կոնգրեսի հետ հարաբերություններ հաստատելու ժամանակը, ինպես նաև ներդրումներ կատարել ամուր, երկարաժամկետ դաշինքներում ինչպես պետական պաշտոնյաների, այնպես  էլ սովորական ամերիկացիների հետ, ովքեր կշահեն կառուցողական հարաբերություններից ամբողջ աշխարհում»,- բացատրում է փորձագետը։ .
 
Նա հիշեցրել է, որ հայկական լոբբին պահպանողական կրոնական խմբերի միջոցով ակտիվորեն սիրաշահում էր Թրամփին նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ, և մենք տեսանք, որ նա առաջին անգամ հիշատակեց Ղարաբաղից հեռացած հայերի խնդիրը, և դրա հետ կապված այլ խնդիրները, որոնք նախկինում իրեն առանձնապես չէին հետաքրքրում։
 
«Դա տեղի է ունեցել ոչ թե այն պատճառով, որ Կալիֆորնիայի ժողովրդագրությունը այնքան կարևոր է եղել; Կալիֆորնիայի հայ բնակչությունը վճռական նշանակություն չի ունեցել Թրամփի հաղթանակի հարցում; սա տատանվող ընտրողների մասերից մեկը չէր։ Ավելի շուտ, լոբբիի պոտենցիալ հաջողությունը կայանում է ավետարանականների և Թրամփի այլ կողմնակիցների հետ միավորվելու մեջ: Սա կարող է փոխել արտաքին քաղաքականության առաջնահերթությունները Հանրապետական կուսակցության ներսում, հատկապես, եթե հայերը ձեռնարկեն նույնքան համաձայնեցված ջանքեր հանրապետականներին ներգրավելու ուղղությամբ հիմա, երբ պարզ է, որ նրանք իշխանության մեջ են, ինչպես նրանք դա նախկինում անում էին դեմոկրատների հետ:
 
Այսպիսով, Ադրբեջանը պետք է տեղյակ լինի այս ազդեցության արշավների մասին և ձեռնարկի համապատասխան քայլեր, որպեսզի.
 
1. Առաջ ընկնել այս ջանքերից բոլոր մակարդակներում, այլ ոչ միայն պետության ղեկավարի մակարդակով;
 
2. Բացահայտել հայկական լոբբիի թաքնված նպատակները, կապերը թշնամական սուբյեկտների հետ և ընդհանրապես անազնիվ ու մանիպուլյատիվ մարտավարությունը՝ օգտագործելով նոր ուղիներ, որտեղ այդ լոբբիները դեռևս ազդեցություն չունեն;
 
3. Ներդրումներ կատարել այս լոբբիների և կրոնական խմբերի օգնությամբ ստեղծվող կեղծ արշավներին դիմակայելու մեջ՝ կենտրոնացնելով ուշադրությունը ոչ պաշտոնական մակարդակով այդ խմբերի հետ հարաբերություններ կառուցելու վրա և ավելի ակտիվորեն մասնակցելով ԱՄՆ-ում գործող կազմակերպությունների հետ միջկրոնական համագործակցության մեջ:
 
Դրա պայմանները Կոնգրեսի Հանրապետական կուսակցության լիակատար վերահսկողությամբ հանդերձ, հիմա իդեալական են և ժամանակի ընթացքում չեն բարելավվի»,- նշում է վերլուծաբանը:
 
Վերջապես, ասում է նա, չի կարելի թերագնահատել հանրային դիվանագիտության դերը։
 
«Հնարավոր է, Ադրբեջանը այնքան շատ հայրենակիցներ չունի Ամերիկայում, որքան հայերի և նրանց լոբբիի դեպքում, բայց նա հնարավորություն ունի հարաբերություններ կառուցել ամերիկացիների հետ՝ հիմնվելով ընդհանուր շահերի վրա էներգետիկայում, կրթության ոլորտում, ավանդական արժեքների, մշակույթի, տնտեսական դիվերսիֆիկացիայի, գիտության և տեխնոլոգիաների և շատ այլնի մեջ: Եկել է  հարաբերությունները Վաշինգտոնի սահմաններից դուրս բերլու և դրանք ԱՄՆ-ի ներսում տեղական տարածքներում տարածելու ժամանակը; նման ակտիվությունը կստեղծի դրական գովազդ և ամերիկացի ընտրողներին կդրդի հարաբերությունների բարելավմանը և դա իրենց կառավարությունից բոլոր մակարդակներում պահանջելուն», - համոզված է Ցուկերմանը:
 
Ինչպես իր հերթին  ենթադրում է իռլանդացի քաղաքագետ և պատմաբան Պատրիկ Ուոլշը, իհարկե, ճիշտ է, որ Թրամփի նախագահությունը նշանակալից աստիճանով կենտրոնացված է ներքին գործերի, այլ ոչ թե արտաքին իրադարձությունների վրա:
 
«Հանրապետականները այժմ մեծամասնություն ունեն Սենատում և Ներկայացուցիչների պալատում, ինչպես նաև Գերագույն դատարանում: Հիմա իսկական ժամանակն է ներքաղաքական գործողությունների համար, քանի դեռ երկու տարի հետո այս իրավիճակը կարող է փոխվել միջանկյալ ընտրություններից հետո։ Սակայն Թրամփի խնդիրը կայանում է նրանում, որ Բայդենի նախագահությունը նրան թողնում է արտաքին քաղաքականության բազմաթիվ հարցեր, որոնք շատ վտանգավոր են և իսկապես չի կարելի անտեսել: Ուկրաինայի և Մերձավոր Արևելքի (այժմ՝ ներառյալ Սիրիայի) հետ մեկտեղ, Վրաստանում իրավիճակը իր մեջ աղետի սերմեր է պարունակում։ Սա կարող է հետեւանքներ ունենալ ողջ Հարավային Կովկասի համար, եթե այն պայթի։ Հետաքրքիր կլինի, թե Թրամփը ինչպես գլուխ կհանի դրանից, քանի որ իրավիճակը հիմնկանում ապակայունացնում է եվրոպական ազդեցությունը, այլ ոչ թե Վաշինգտոնը»,- նշել է քաղաքագետը։
 
Նրա խոսքով, կան շատ պետություններ, որոնք հույս են ունենալու, որ Թրամփը կհանդարտեցնի իրավիճակը, բայց ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքական իսթեբլիշմենտը, «թանաքաբիծը», ինչպես այն անվանել են Օբամայի տարիներին, շատ շահագրգռված կլինի աջակցել Կիևի Մայդանի նման հակակառավարական ուժերին։
 
«Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա սփյուռքը կշարունակի իր աշխատանքը Կալիֆորնիայում և Վաշինգտոնում, առաջ քաշելով Բաքվի դեմ ուղղված «էթնիկ զտումների և ցեղասպանության» սովորական տարբերակը։ Առայժմ դա առանձնակի ազդեցություն չի ունեցել, թեև Բայդենի վարչակազմն իր ուժեղ «մարդասիրական» տարրով հրահրում է վատ հարաբերությունները ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի միջև։ Դա չի անհետանա, բայց դժվար թե Թրամփի օրոք այն մեծ ազդեցություն ունենա հարաբերությունների վրա: Նա արտասահմանյան երկրների հետ առնչվում է որպես գործարար՝ միշտ ձգտելով ապահովել լավագույն գործարքը ԱՄՆ-ի համար։ Նրան չի հետաքրքրում լիբերալ գաղափարախոսությունը, որը նա համարում է կեղծ։ Ես կասկածում եմ, որ նրան շատ կհետաքրքրի հայ-ադրբեջանական խաղաղ գործընթացը։ Պարզապես այն պատճառով, որ այժմ աշխարհում կան բազմաթիվ այլ վտանգավոր խնդիրներ, որոնք ավելի կարևոր են ԱՄՆ-ի ռազմավարական շահերի համար։ Ես նկատում եմ, որ հայկական սփյուռքի լրատվամիջոցները հասկացել են դա և ավելի շատ կենտրոնացած են ոչ թե Վաշինգտոնից, այլ Բրյուսելից բարոյական և այլ ձևերով օգնություն ստանալու վրա»,- ասել է պատմաբանը:
 
Թրամփը նաև ձգտում է եվրոպական խնդիրները պատգամել եվրոպացիներին, հավելել է նա։
 
«Սակայն Վաշինգտոնի համար վտանգը միշտ կայանում է ԵՄ-ի գերագնահատման հնարավորության և ԱՄՆ-ի աջակցության անհրաժեշտության մեջ։ Հաճախ մոռանում են, որ հատկապես այսպես է սկսվել Ուկրաինայի ճգնաժամը  2014 թվականին, այն բանից հետո, երբ եվրոպացիները չկարողացան կատարել իրենց պարտավորությունները, իսկ ԱՄՆ արտաքին քաղաքական իստեմբլիշմենտը՝ Վիկտորյա Նուլանդի գլխավորությամբ միջամտեց և կազմակերպեց Մայդանի հեղաշրջումը։
 
Այսպիսով, կարճ ասած, Թրամփին սպասում է ծանր աշխատանք որպես խաղաղարար, իսկ աշխարհում, որը հիմա գտնվում է այդպիսի վիճակում, ամեն ինչ հնարավոր է»,- եզրափակում է Ուոլշը։