Ռուսաստանը ստիպված կլինի հարմարվել այն բանին, որ Ադրբեջանը՝ իրոք անկախ պետություն է։ Գրիգորի Տրոֆիմչուկը՝ Caliber.Az կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ ռուսաստանցի քաղաքագետ, միջազգային փորձագետ Գրիգորի Տրոֆիմչուկի հետ։
 
—Ի՞նչ է տեղի ունեցել ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների հետ։ Ինչու՞, Ձեր կարծիքով, Մոսկվան դադարել է հասկանալ, թե որտեղ են սկսվում Բաքվի կարմիր գծերը։ Սա վերաբերում է և՛ Ռուսաստանի մոտեցմանը AZAL-ի ինքնաթիռի վթարին, և՛ Եկատերինբուրգում ադրբեջանցիների ձերբակալության ժամանակ մազոհվելուն, և՛ այլ գործոններին... Ի՞նչ է պատահել Մոսկվայի ռազմավարական մտածողության հետ, որը նախկինում որոշակի ճկունություն ուներ՝ գործընկերների, տարածաշրջանի հարևանների հետ հարաբերություններ կառուցելու, փոխզիջման նկատմամբ ունակության հարցում։
 
— Եկեք վերադառնանք ավելի վաղ պատմական պահին և անկեղծորեն ասենք, որ ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների վիճակը հանդիսանում է՝ 2014 թվականից ի վեր նախկին խորհրդային տարածքում տեղի ունեցած փոփոխությունների անմիջական հետևանքը։ Այդ Ադրբեջանը չի սկսել այդ գործընթացները։ Սակայն, նայելով տեղի ունեցող ամեն ինչին, նա լիակատար իրավունք ստացավ՝ բարձրացնելու Ղարաբաղի ազատագրման վերաբերյալ իր օրինական հարցը։ Եվ նա դա արեց, քանի որ միջազգային իրավունքը նրա կողմն էր։
 
2020-2023 թվականներից հետո Ադրբեջանը էլ ավելի հզորացավ, ինչը նրան թույլ տվեց դառնալ առաջատար պետություն Հարավային Կովկասում և, առավել ևս, վերահսկել՝ այս տարածաշրջանը Մերձավոր Արևելքի և Կենտրոնական Ասիայի հետ կապող հաղորդակցությունները, ներառյալ ելքը դեպի Չինաստան։
 
Այս ամենը հանդիսացան՝ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմում տարած հաղթանակի անմիջական հետևանքը, անկախ նրանից՝ դա դուր է գալիս որևէ մեկին թե ոչ, ներառյալ Ռուսաստանի։ Սա պարզապես պատմական փաստ է։ Այո, Բաքուն նշանակալից աստիճանով օգտվեց կազմավորվող քաղաքական իրավիճակից, պատմական պահից, բայց դրա համար քաղաքականությունը իսկական պրոֆեսիոնալների համար է, որպեսզի հասկանան, թե իշխանության և ժողովրդի համար որտեղ, ինչպես և երբ են առաջանում եզակի հնարավորություններ, որոնք ճակատագիրը ուղարկում է միայն մեկ անգամ։
 
Այն, ինչի մասին դուք հարցնում եք, կրկնում եմ ևս մեկ անգամ, դրանք մանրուքներ չեն,  բոլորովին էլ մանրուքներ են, այլ ընդամենը նշված ընդհանուր գործընթացի մանրամասներ։ Շատ ռուս մեկնաբանները իրենց պահում են ոչ ադեկվատ, համարելով, որ կարելի է մեկին քշել «նստարանների տակ», որպեսզի վերադարձնել այն ամենը, ինչպես եղել է «տատիկի ժամանակ», բայց այդպես չի լինում։ Դրանով նրանք ավելի են վատթարացնում և՛դիրքերը, և՛ ամենակարևորը՝ Ռուսաստանի հեղինակությունը, որը հետ վերադարձնել արդեն գրեթե անհնար է։ Օրինակ, ես հիմա ձեզ հարցազրույց եմ տալիս և հասկանում եմ, որ նման իմիջի արտացոլումն ինքնաբերաբար ընկնում է նաև ինձ վրա՝ որպես ռուսաստանցու։
 
Հետևաբար, նրանք ստիպված կլինեն կամ ընդունել ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները այնպես, ինչպես դրանք կազմավորվել են ներկա պահին, կամ, ոչ ավել, ոչ պակաս, իրենց սեփական ձեռքերով պատրաստել՝ եկեք ուղիղ ասենք, հրահրել՝ ևս մեկ սարսափելի անկայունություն արդեն Ռուսաստանի Դաշնության մյուս սահմանին։ Թվում է, թե Ադրբեջանն ու Թուրքիան չեն պատրաստվում հարձակվել Ռուսաստանի Դաշնության վրա, և նույնիսկ ավելին՝ Թուրքիան ռուսաստանցիների համար մնում է հիմնական «թթվածնային բարձիկներից» մեկը՝ և պետք չէ իրավիճակը մղել այնտեղ, որտեղից ելք չկա ։ Բայց դրանով հանդերձ, ես վստահ չեմ, որ նման առավել կտրուկ ակտիվիստներին ինչ-որ կերպ հանգստացնել, հիմա դա դժվար թե հնարավոր լինի, ատելության շոգեքարշը արագանում է։ Ասեմ ավելին՝ ազգամիջյան հարաբերությունների ոլորտում նման անկայությունը, ծուռ հայացքները «ոչ ռուսների» վրա ժամանակակից Ռուսաստանը դեռևս չի տեսել։ Սա վատ վախճան կունենա։ Իշխանությունները մեծ մասամբ հետևում են արմատական ակտիվիստների խմբի օրինակին, քանի որ չեն կարող կանգնեցնել նման տրամադրությունները՝ հաշվի առնելով իրավիճակի ընդհանուր զարգացումը, որը չի զարգանում այնպես, ինչպես նրա ներկայացուցիչները կցանկանային։
 
Վերջին տարիներին ռուսական հասարակական կարծիքում, տարբեր փորձագետների (ազգանունները չեմ նշի, նրանք չափազանց շատ են) շնորհիվ գերիշխել է այն տեսակետը, որ պետք է գործել «Ավելի կո՜շտ, ավելի կո՜շտ, ավելի կո՜շտ» մարտավարության հունով։ Այս ձևաչափը հակացուցված է ինքնին Ռուսաստանի Դաշնության համար, էլ չասած արտաքին քաղաքական հարաբերությունների մասին, ներառյալ Բաքվի հետ հարաբերությունները, և, ինչպես կարծում եմ, ապագա պատմաբանները դրա հետ կհամաձայնվեն։ Երբ նրանք նայեն արդյունքներին, ապա կգտնեն մեր ժամանակներում անփոփոխ դասական կանոնների բազմաթիվ հաստատումներ։
 
Ինչ վերաբերում է ռուս-ադրբեջանական Դաշնակցական փոխգործակցության մասին հռչակագրին, որի մասին հաճախ են հիշում, և այն էլ միայն դրա ստորագրման պատմականորեն հետաքրքիր ամսաթվի պատճառով, որն ինքնին, ընդ որում, ոչինչ չի ասում և ոչինչ չի խորհրդանշում, ապա, ակնհայտ է, որ Բաքուն չի գործի այնպես, ինչպես Երևանը. այստեղ բոլորովին ուրիշ մտածելակերպ և քաղաքական կուլտուրա է։ Եվ եթե հանկարծ որոշի դրանից հրաժարվել, ապա դա կանի բացահայտ և տարիներով հարմար առիթ չի փնտրի։
 
Տարբեր երկրների միջև հարաբերություններում այսպես կոչված «կարմիր գծերին» ես ընդհանրապես ուշադրություն չէի դարձնի, այս հասկացողությունը վերջին տարիներին իրեն լիովին վարկաբեկել է։ Բոլոր առանցքային, ճակատագրական իրադարձությունները, ինչպես տեսնում ենք, տեղի են ունենում անսպասելիորեն և այս պաշտոնական նախազգուշացման շրջանակներից դուրս։ Այդպիսի գծից մեկ կամ երկու քայլը, քայլողի համար իրական հետևանքների բացակայության դեպքում, անմիջապես և ընդմիշտ ոչնչացնում է «կարմիր գծերի» ամբողջ սկզբունքը։
 
— Վերջերս սոցիալական ցանցերում և ռուսական լրատվամիջոցներում Ադրբեջանի հասցեին շովինիստական զայրույթի ալիք է տարածվել:  Ընդ որում, գործնականում չհանդարտվելով, այն շարունակում է մոլեգնել մինչ օրս։ Սոցիալական ցանցերում ձեր գրառումներից մեկում դուք այս երևույթը դիպուկ որակել եք որպես «ժողովրդական զայրույթի փառատոն»։ Ձեր կարծիքով, ի՞նչն է ծառայել՝  Z-հայրենասերների և մի ամբողջ շարք ռուսական լրատվամիջոցների այս «զայրույթի փառատոնի» դետոնատորը. միթե՞ պարզապես Ադրբեջանի նախագահի կողմից նորից հնչեցված դիրքորոշումն այն մասին, որ «չի կարելի համաձայնվել օկուպացիային» և այն, որ Բաքուն չի աջակցում Ռուսաստանի Դաշնության գործողություններին Ուկրաինայում։ Առհասարակ որտեղի՞ց է այդքան ատելությունը։
 
— Երբ նոր պատմական, քաղաքական, այդ թվում նաև նախկին խորհրդային տարածքում դասավորության վրա ազդող դարաշրջանը, էլ ավելի, առավել տեսանելի բնույթով սկսվի և ուրվագծի իր սահմանները, այդ թվում նաև նոր ու նոր պատերազմների օգնությամբ, ապա ադրբեջանցիների նկատմամբ վերաբերմունքի կոշտությունը կնվազի, եթե լիովին չանհետանա։ Ադրբեջանը աշխարհագրորեն կմնա իր տեղում, բայց կզբաղվի նոր գործերով, որոնք ամբողջությամբ կծածկեն հներին, որոնք կմտնեն պատմության մեջ։ Բայց ծախսերի պահին, բոլոր բազմաթիվ սովորական միացնող խողովակների և մալուխների խզումը, իհարկե, միշտ տեղի է ունենում։ Բայց սա միայն ապահարզանի փուլ է, այն անխուսափելի է։ Ռուսների, ռուսաստանցիների մոտ նույնպես կհայտնվեն իրենց շատ տաք գործերը, և նրանք այլևս ժամանակ չեն ունենա ադրբեջանցիների, սփյուռքի և այլնի համար։
 
Բայց մենք առայժմ ապրում ենք այստեղ և հիմա, և, հետևաբար, Ադրբեջանի կողմից իր շահերի վրա որպես իսկապես անկախ պետություն ցանկացած պնդում վրդովմունքի ալիք է առաջացնում՝ մի տեսակ այդ ինչպե՞ս է, որ մեզ «չեն համարում» որպես վերջնական կարծիքի ատյան։ Բայց ստիպված կլինեն ընտելանալ դրան, ապագան անխուսափելի է։
 
Ուկրաինայի մասով, պատասխանելով Ձեր հարցին կարող եմ ասել միայն մեկ բան (կարող էի ավելին ասել, բայց խիստ սահմանափակված եմ ռուսական քաղաքական «բառարանով»). Ռուսաստանի Դաշնության գրեթե բոլոր մերձավոր հարևանները, և ոչ միայն Ադրբեջանը, զգուշավոր, շատ երկար ժամանակ սպասում էին այս խնդրի զարգացմանը, բայց, ի վերջո, տարբեր արագություններով սկսում են հրապարակայնորեն և անմիջականորեն արտահայտել իրենց վերաբերմունքը դրա նկատմամբ։
 
Ռուսաստանում պետք է սթափ գիտակցեին, որ վաղ թե ուշ դա կսկսի տեղի ունենալ։ Եվ ահա դա տեղի է ունենում։ 2013 թվականի աշնանը, երբ բոլորը դեռ կենդանի էին, ես ձգտեցի այդ մասին ասել բարձրաձայն և հստակ, բայց պաշտոնյաները ոչինչ չլսեցին, ուստի այն ժամանակ չկայացած ստեղծագործական որոշումների հետևանքները այսօր ինքնաբերաբար ուժի մեջ են մտնում։ Ես չեմ հիշում, որ գոնե որևէ ռուս փորձագետ այդ մասին ուղղակիորեն զգուշացներ (ես այստեղ նկատի չունեմ այսպես կոչված ռուս լիբերալներին, նրանք միշտ դեմ են այն ամենին, ինչ անում է իրենց սեփական, գաղափարապես հարազատ իշխանությունը)։
 
Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանը մնում է որպես դրա հիմնական հավակնորդներից մեկը, որպեսզի նախկին խորհրդային հանրապետությունը ապագայում կայանա որպես ամուր և անկախ պետություն։ Այս տարածքում նման շանս ոչ բոլորը ունեն, այլ քչերը։ Եվ այս հեռանկարը նույնպես ոչ մեկին չի ուրախացնում։
 
— Ձեր ևս մեկ միտքը. «Այստեղ գլխավորը չմոլորվել երեք սոճիների մեջ, թվերի մեջ։ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմից հետո Ադրբեջանը դարձավ առաջինը։ Բայց ոչ թե Ուկրաինայից հետո, այլ Հարավային Կովկասում ընդհանուր առմամբ։ Այստեղ մի ժամանակ Վրաստանն էր Արևմուտքի համար թիվ առաջինը, հետո Հայաստանը՝ Ռուսաստանի Դաշնության համար։ Ադրբեջանին միշտ քիչ ուշադրություն է դարձվել, ես նույնիսկ կասեի՝ անարժանաբար քիչ։ Եվ հիմա այն՝ Ադրբեջանը, օբյեկտիվորեն առաջինն է, այլ ոչ թե երկրորդը կամ երրորդը։ Միայն թե պետք կլինի նույն ուրախ ռեժիմով ստանալ «Երրորդ Ուկրաինան» Կենտրոնական Ասիայում, և այդ ժամանակ տուփը կլցվի, այն կփակվի։ Սակայն, ես այդ մասին արդեն խոսել եմ։ Մնում է միայն վերցնել իմ «AZերը: Բացելով Ադրբեջանը» (2006) գիրքը և, նույնիսկ չբացելով այն, նայել հետևի շապիկին»։ Այսպիսով, ի՞նչ կպատահի Ռուսաստանի հետ, Ձեր կարծիքով, եթե իրավիճակի թյուրըմբռնման արդյունքում «տուփը» այնուամենայնիվ փակվի։
 
— Այդ մասին մասամբ արդեն ասել եմ նախորդ պատասխանում։ Եթե նայել Ռուսաստանի Դաշնության մերձավոր շրջակայքին (նախշուն հայրենասերներից մի քանիսը նույնիսկ քարտեզը չեն տեսել), ապա կտեսնենք, որ գրեթե ամբողջ պարագծով ծագում են ռազմավարական բնույթի խնդիրներ՝ և ես դա դեռ մեղմ եմ ձևակերպում։ Եկեք նայենք ձախից աջ։
 
Բալթյան երկրները՝ այստեղ առանց մեկնաբանությունների՝ նրանց դիրքորոշումը վաղուց և լավ հայտնի է։ Այդ նույն ուղղությամբ ծագում է Կալինինգրադի «խնդիրը», որի մասին բոլորը, ներառյալ Ռուսաստանի ղեկավարությունը, միայն հիմա են սկսում խոսել, չնայած ես ինքս եմ այդ մասին իմ գրքում գրել դեռ 2007 թվականին և տարածել, այդ թվում նաև նույն մակարդակի պաշտոնյաների շրջանում։ Այսօր, թերևս, նույնպես պարզապես ուշ է։
 
Բելառուսը դեռևս առանց մեկնաբանությունների մեր երկկողմ հարաբերությունների կոմպլիմենտարության պատճառով։ Բայց, նայելով ընդհանուր առմամբ տեղի ունեցողին, այստեղ ամեն ինչ կարող է փոխվել մեկ պատմական վայրկյանում։
 
Ուկրաինան, ամբողջ հարավ-արևմուտքը Ռուսաստանի Դաշնության նկատմամբ՝ այստեղ ամեն ինչ առանց այդ էլ պարզ է։
 
Հարավային Կովկաս. Ադրբեջանի շնորհիվ այստեղ նույնպես ամեն ինչ, վերջապես պարզ է դառնում, բայց իր ձևով։ Եվ այն պարզ է դառնում այսպես. Ադրբեջանը դարձել է ամբողջ կովկասյան, կասպյան, ասիական և մերձավորարևելյան հանգույցի կենտրոնը՝ ոչ ավելին, ոչ պակաս։ Դեռևս լիովին պարզ չէ, թե ինչպես կկարողանա տանել այդ դերը և ով կարող է նրան խանգարել (բնավ ոչ Ռուսաստանը, նա ունի իր սեփական խնդիրներ)։ Բայց սկիզբը դրված է։
 
Կենտրոնական Ասիան, հատկապես Ղազախստանը, իր հսկայական սահմանով, որը Ռուսաստանի Դաշնության կողմը շատ ավելի մեծ է, քան Ուկրաինայինը։ Ահա գլխավոր չլուծված խնդիր և՛ ամբողջ աշխարհի, և՛ Մոսկվայի համար։ Բայց հողագնդի այս ռազմավարական հանգույցը ոչ ոք հանգիստ արդեն չի թողնի։ Ահա թե ինչու, կարճ ասած, և «լիքը տուփը», որը ուր որ է շուտով կփակվի Ռուսաստանի համար։ Այնտեղ կա նաև Մոնղոլիան, որին անարդարացիորեն քիչ ուշադրություն է դարձվում։ Բայց նրա մասին՝ առանձին հարց է, քանի որ այս թեման տանում է դեպի Մեծ Ասիա, դեպի Հեռավոր Արևելք։
 
Այնպես որ, մենք արդեն մոլորվել ենք այդ «երեք սոճիներում»՝ Արևմուտք, Հարավ, Արևելք: Ինքնին Ռուսաստանում այս գործընթացների վրա չեն դարձնում այն բնույթի ուշադրությունը, որը պահանջում է շատ դժվար իրավիճակը: Գոռալն ու ձեռք թափահարելը այստեղ խստիվ հակացուցված է հենց այն հսկայական տարածքների պատճառով, որոնցում լուծվելու է այդ թվում նաև ինքնին Ռուսաստանի ճակատագիրը:
 
Բայց, ցավոք, այստեղ խնդիրներ լուծելու այլ ոճ արդեն չի մնացել: Մեզ մոտ մինչև հիմա ողջ այսպես կոչված «քարոզչությունը», տեղեկատվական ոճը՝ այն «Ժիրինովսկու անունով է», իմ կարծիքով՝ երգիծանքի և հումորի փառատոն: Իրականում, դա վաղուց արդեն զվարճալի չէ, բայց այս տեղեկատվական գնացքը չի կարելի կանգնեցնել, զրնգուն ծիծաղը և հեռու ու մոտիկ հարևանների ծաղրանքը լսվում է ամենուր:  Նման թուլացման քաղաքական արդյունքները մենք բոլորս արդեն տեսնում ենք ուղիղ, այսպես ասած, եթերում:
 
— Ի՞նչ եք կարծում Կոնստանտին Զատուլինի նման  ռուս քարոզիչների գործողությունների տրամաբանության և «պատվի կանոնակարգի» մասին։ Չէ որ գրեթե ակնհայտ է, որ իր խոսքերով նա բորբոքում է միջէթնիկական հակամարտությունների կրակը Հարավային Կովկասում և այլ տարածաշրջաններում։ Ընդ որում իրական, այլ ոչ թե տեղեկատվական։ Օրինակ, օրերս նա հայտարարեց, որ «Ադրբեջանի հետ ավելի լավ է բարեկամություն անել, բայց հարկավոր էր նրան ժամանակին իր տեղը դնել»։ Եվ այսպես, նրա կարծիքով, պետք է վարվել Ռուսաստանի բոլոր բարեկամների հետ՝ հետևանքներից խուսափելու համար։ Այսպիսով, մեկ պարբերությամբ Զատուլինը բացահայտեց այն զուտ կայսերական մտածողության բոլոր նրբությունները, որը նա ամբողջ ուժով քարոզում է. այսինքն՝ այսպես պետք է վարվել և՛ Ղազախստանի, և՛Հայաստանի, և՛ Վրաստանի, և գործնականում հետխորհրդային տարածքի բոլոր երկրների հետ։ Ամենահետաքրքիրն այն է, որ այդ մարդը՝ պատգամավոր է, Պետդումայի ԱՊՀ-ի, եվրասիական ինտեգրման և հայրենակիցների հետ հարաբերությունների հարցերով հանձնաժողովի նախագահի առաջին տեղակալն է։ Արդյո՞ք ես ճիշտ եմ մտածում, որ եթե նման հռետորաբանությամբ մարդը ղեկավարում է Դումայի նման կարևոր կոմիտեն, ապա վատ է Ռուսաստանի «եվրասիական ինտեգրման» հետ կապված իրավիճակը այն երկրների և ազգերի հետ, որոնք չեն հանդիսանում տիտղոսական ըստ Զատուլինի։
 
— Նման բնույթի մոտեցմամբ մարդիկ շատ կան Ռուսաստանի Դաշնությունում, ընդ որում բավականին բարձր պաշտոններում։ Հետևաբար, այն ամենը, ինչ հիմա կատարվում է երկրի հետ, այսպես ասած՝ միջանկյալ արդյունքը, նույնպես նրանց գործունեության արդյունքն է։ Ոչ ոք չի ուզում իր վրա վերցնել նման բնությի ճնշող, պատմական պատասխանատվություն, բայց այնուամենայնիվ ստիպված կլինեն՝ հիմա դա արդեն անխուսափելի է։ Ես բավականին երկար ժամանակ է, ինչ դիտարկում եմ Կոնստանտին Զատուլինին՝ սկսած այնպիսի սահմանային վայրից, ինչպիսին է Ղրիմը, դեռևս «տասականների» սկզբին (կարծում եմ՝ 2011 թվականին Յալթայում տեղի ունեցավ ռուսաց լեզվի վերաբերյալ ամենահետաքրքիր քննարկումներից մեկը՝ այդ ժամանակ տեղի բոլոր պատգամավորների ներկայությամբ և այլն)։ Լավ տեսանելի էր (ցավոք սրտի, ոչ բոլորի համար Ռուսաստանից), թե ինչպես է տեղի ունենում այնտեղ մարդկանց հետ շփումը, ինչպես են տարբեր մակարդակի մարդիկ արձագանքում նման թեզերին՝ ընդհանուր առմամբ, ինչպես է այդ ամենը տեղի ունենում գործնականում, եթե փորձես իրավիճակը հարմարեցնել քեզ համար։
 
Խրատականությունն այստեղ առկա է լիարժեք չափով, չնայած նման մոտեցումը պետք է բացառվի առաջին հերթին։ Խրատականություն, ուսուցում՝ ահա թե ինչ է ամենից շատ նյարդացնում կողմնակի մարդկանց, չնայած դրա համար իրական պատճառներն ավելի ու ավելի քիչ են։
 
Բայց  ահա Հայաստանի հետ կապված խնդիրը՝ ըստ ժամանակի շատ ավելի թարմ օրինակ է։ Փաստն այն է, որ ռուս-հայական հարաբերություններում կայունությունը պահպանելու համար ժամանակին ստեղծվել է «Լազարևի ակումբը», որի մեջ են մտնում բազմաթիվ պատասխանատու բարձրաստիճան պաշտոնյաներ։ Այսօր այդ նույն նաղշուն հայրենասերները գոռում են, որ Հայաստանը «հեռացել է» Մոսկվայից, բայց հարցեր նրանց համար, ովքեր տասնամյակներ շարունակ ինչ-որ բան են պահպանել այնտեղ ինտեգրացիոն հարթակների շրջանակներում՝ ոչ մի կերպ չկան։ Նման հարցեր չունեն ո՛չ հայերը, ո՛չ էլ ռուսական իշխանությունները։ Դե լավ, շատ բարի, անցնենք առաջ՝ գնացքի պատուհանից դիտելով Ռուսաստանի Դաշնության համար տեղի ունեցող աղետները, քանի որ ամեն ինչ այնքան լավ է ընթանում և ոչ ոք ոչնչի համար պատասխանատու չէ։ Եվ ոչ միայն պատասխանատու չէ, այլ նաև փորձում է շարունակել սովորեցնել՝ «ինչպես պետք է», կարծես ոչինչ չի պատահել։
 
Այս ամենը կշարունակվի, այդ թվում նաև Ադրբեջանի հետ, քանի որ հենց Ռուսաստանի Դաշնությունում տեղեկատվական քաղաքականությունը, ինչպես արդեն ընդգծել եմ, մնում է անփոփոխ։ Մարդիկ, ովքեր ձախողվել են ամեն ինչում՝ բոլոր ուղղություններով, ոչ միայն փորձում են սովորեցնել ուրիշներին, այլև ուղղակիորեն սպառնում են գրեթե բոլորին։ Մոտ տասնհինգ տարի առաջ նման բան պարզապես անհնար էր պատկերացնել. ինչպե՞ս։ Ռուսաստա՞նը։ Եվ իր անունով թույլ է տալիս նման մոտեցումնե՞ր։ Բայց հիմա սա՝ կյանքի նորմա է։ Խոսքերով հայտարարված բոլոր ազգամիջյան, միջկրոնական սիրո և բարեկամության հանդերձ՝ իրականությունը այլ տեսք ունի։
 
Ես կարող եմ այդ մասին դատել այդ թվում նաև այն պատճառով, որ որպես փորձագետ ես ծանոթ էի սփյուռքի գրեթե բոլոր ղեկավարների հետ՝ թե՛ Մոսկվայի ազգությունների տան շրջանակներում, թե՛ բազմաթիվ այլ միջոցառումների ժամանակ։ Ռուս հայրենակիցների հետ նույնպես հանդիպել եմ ամենուր և հաճախ՝ և՛ Ադրբեջանում, և՛ Վրաստանում և այլն։ Հետաքրքիր է, որ երկու խմբերն էլ ունեն իրենց հարցերը Ռուսաստանի Դաշնության համար, ընդ որում բարեկամական ձևով, բայց նման շահագրգիռ բազմակողմանի երկխոսությունը արդեն գրեթե անհնար է և շատ ռուս ակտիվիստների համար հանդիսանում է պատմական «մասունք»։ Դե, դրա համար էլ դուք հիմա «բռնում» եք բոլոր տեղերից։ Ամեն ինչ շատ պարզ է։
 
— Չնայած ոլոր տարաձայնություններին՝ Բաքուն առաջիններից մեկն էր, որ ցավակցություն հայտնեց Ամուրի մարզում «Ան-24» ուղևորատար ինքնաթիռի վթարի հետևանքով բազմաթիվ զոհերի կապակցությամբ։ Ի՞նչ պետք է ձեռնարկել, որպեսզի փորձել ինչ-որ կերպ բարելվաել ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունները։ Հնարավոր է արդյո՞ք դրանք ինչ-որ կերպ վերականգնել։
 
— Նշեմ, որ նման պրակտիկան հանդիսանում է միջազգային կյանքի, միջպետական հարաբերությունների հիմնական նորմերից մեկը։ Նույնիսկ դրանում չէ խնդիրը. չէ որ յուրաքանչյուր պաշտոնյա, այդ թվում նաև նախագահը, պարզապես մարդիկ են, որոնց հետ ցանկացած պահին կարող է նույն բանը պատահել , շատերն են  թռչում ինքնաթիռներով։ Ցավակցություն հայտնելով՝ մարդիկ ակամա վերապրում են տեղի ունեցած ողբերգությունը, իրենց վրա փորձում են ուրիշի սարսափելի հանգամանքները։ Յուրաքանչյուրը ունի իր պատմությունները այս հարցի վերաբերյալ։ Օրինակ՝ մի երեկո ես խոսում էի մի հայտնի մարդու հետ, իսկ առավոտյան լուր ստացվեց, որ ինքնաթիռը, որով նա թռչում էր այդ զրույցից գրեթե անմիջապես հետո, վթարի է ենթարկվել։ Հենց սրանում է և կայանում նման արձագանքների հիմքը, այլ ոչ թե պարզապես ձևականությունը։ Հետևաբար, շատերը Երկրագնդի ցանկացած վայրում տեղի ունեցող աղետին արձագանքում են այնպես, կարծես այն իրենցը լինի։
 
Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում արդեն քիչ բան կարելի է փոխել՝ հաշվի առնելով Եվրասիական տարածքում գլոբալ փոփոխությունները, որտեղ բոլորը ստանում են իրենց նոր կշիռը, որոնք ոչ բոլորին են ձեռնատու, ինչը և սկսում է շարժել քաղաքականության տեկտոնական սալաքարերը։ Կարելի է, մասնավորապես, փոխել Ռուսաստանի Դաշնության տեղեկատվական քաղաքականությունը, բայց դա, ինչպես արդեն նշել եմ, գործնականում շատ դժվար է անել, քանի որ համակարգերը շարժվում են մեկընդմիշտ սահմանված ուղղությամբ։ Հետևաբար, այս ամենը մնում է միայն բարի ցանկություններ։ Ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանն արդեն ինքնուրույն է, և ստիպված է ընդունել սա որպես տրված։ Այս տրվածի հիման վրա պետք է կառուցել նույնիսկ ոչ թե վերականգնված, այլ նոր հարաբերություններ՝ դրանցից բացառելով ամեն ինչ, ինչը խանգարում է մեզ: Սակայն, ես ինքս որպես փորձագետ նման հարաբերություններ եմ կառուցում Ադրբեջանի հետ 2000-ական թվականներից ի վեր, ուստի գիտեմ, թե ինչի մասին եմ խոսում։