Ամենուր զուտ հայեր են Էմին Գալալիի մտորումները

Ընդհանրապես ճիշտ է գրել «ամենահաս», բայց ամեն ինչ իր պատճառ ունի։ Դրանք, ինչը ինձ դրդել է վերնագրի ընտրման մեջ՝ ընթերցողը կգտնի տեքստում։

Առասպելների գերության մեջ երկար ապրած մարդու համար հեշտ չէ վերադառնալ իրականություն։ Ցավալի է գիտակցել, որ բուռն երևակայությունից ծնված երանությունը, որում դու ձիու վրա ես, և ամբողջ աշխարհը փոքր խաղահրապարակ է քո մեծ նկրտումների իրականացման համար՝ ցրվում և գոլորշիանում է: Այդպես է անհետանում ճահճային մառախուղը՝ մղված ծովի թարմ զեփյուռի շնչից։ Այսպես են մակընթացության ժամանակ փշրվում ափամերձ թեքության վրա ծեփված ավազի ամրոցները: Այդպես են կորչում երազանքները՝ տվյալ դեպքում հարևաներին անպարկեշտ անարգելու մի ժողովրդի երազանքները: Երազել չէ որ կարելի է տարբեր բաների մասին։ Ադոլֆ Հիտլեր անունով մի մարդ նույնպես երազող էր։ Չափազանց արտառոց, իհարկե։

Երբեմն ինձ թվում է, որ ամեն ինչ հեշտ է և պարզ: Մեր հարեւանները չեն կարող չհասկանալ նոր իրողությունները։ Կարծես թե՝ այստեղ ի՞նչն է անհասկանալի։ Դա եղել է հայկական վիթխարի էքսպերեմենտ, որի իրականացման համար համաշխարհային հայությունը ծախսեց ավելի քան 30 տարի և հարյուր միլիոնավոր դոլարներ։ Նրան զոհաբերվեցին հազարավոր ու հազարավոր հայ կյանքեր և ողջ Հայաստանի տնտեսական բարեկեցությունը։ Ադրբեջանցիների ու Ադրբեջանի մասին չեմ հիշատակում, հայ ստրատեգները այդ հատվածը ակնհայտ ընկալեցին որպես բոնուս։ Ոչ միայն ադրբեջանցիների հետ տասնամյակների հարաբերություններն են նետվել անջատողականության հնոցը, այլև երբեմնի դաշնակից հանրապետությունների անկախության վերականգնման դարաշրջանում Կովկասի խաղաղ զարգացման բուն հեռանկարը։ Հանուն ինչի՞։ Հարցը հռետորական է։ Չէ որ 30 տարին ցույց է տվել, որ հայությունը՝ հատկապես նա, այլ ոչ թե Հայաստանը, և առավել եւս ոչ ականջ կտրող «արցախ» անվան տակ մի թզուկ կազմավորումը՝ ի վիճակի չէ տարածաշրջանի սոցիալ-տնտեսական զաարգացման մեջ հասնել որևէ նշանակալի հաջողությունների։

Էքսպերեմենտը ձախողվեց։ Ճայթյունով։ Հայկական խոշորագույն «Միացում& Co» միջազգային կորպորացիայի սնանկության գագաթնակետը դարձավ 2020 թվականը։ Բայց նույնիսկ մինչ Ադրբեջանի կողմից 2020 թվականի աշնանը տարած փայլուն հաղթանակից հետո իր տարածքները ազատագրելը՝«արցախ» նախագիծը հետևողականորեն հիասթափեցնում էր հիմնական բաժնետերերին։ Այն ուներ իր տնօրենների խորհուրդը, կային ինչ-որ արժեթղթեր, բիզնես-պլաններ։ Նույնիսկ «բաժնետերերի» ժողովներ էին անցկացվում խնջույքներով ու շուրջպարերով։ Հնարեցին նետերով լաթի կտոր և այն անվանեցին դրոշ: Բայց տես օտարերկրյա «ներդրողների» մեծ մասը շատ շուտ հիասթափվեց և ձեռքերը լվաց։ Իսկ մնացածները խրվեցին ինքնասիրության ու ինքնագովեստի մեջ։ Բոլոր «ստորաբաժանումները» ցուցադրեցին կատարյալ ձախողում՝ ռազմավարական պլանավորումից մինչև հետազոտություն և վերամշակում, մարքեթինգից մինչև հաշվապահություն, անվտանգությունից մինչև մատակարարում, ներդրումների ներգրավումից մինչև կադրեր (իհարկե, անվանումները պայմանական են): Բայց հայերի համար ամենավատն այն է, որ մեխանիզմն ի սկզբանե անկարող էր ստեղծագործելուն։ Առասպելների նոր հատվածներն ու գյուղմթերքների արտահանման թշվառ ճիգերը հաշվի չեն առնվում։ Դա Էկզիստենցիալ սնանկություն էր։

Ես հասկանում եմ, որ մեր ընթերցողների մի որոշակի հատված դա այնքան էլ ակնհայտ չի տեսնում, ինչպես դա ես եմ պատկերացնում։ Անկեղծ ասած, չգիտեմ, թե ինչպես ճիշտ ընտրեմ բառերը, որպեսզի փոխանցեմ իմ հայտնագործության էությունը, թեև ոչ, ես դա հայտնագործություն չեմ անվանի: Սա ընդամենը փաստի արձանագրումն է։ Հաղթելով մարտի դաշտում և միջազգային իրավունքին և ՄԱԿ-ի բանաձևերին համապատասխան հետևողականորեն առաջ մղելով ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության ամբողջական վերականգնման օրակարգը՝ Ադրբեջանն արդեն տարել է ևս մեկ անվերապահ հաղթանակ։ 18 ամսվա ընթացքում մենք Ղարաբաղում բազմակի անգամ ավելի շատ ենք կառուցել, քան հայերը մեր հողերի օկուպացիայի ողջ ժամանաի ընթացքում։

Նրանք այս հողերն իրենցն էին անվանում։ Մեր գյուղերի անունները հորինեցին, ինչպես Վորոտանը՝ լավ, այս դեպքում, ես հասկանում եմ անվանափոխության տրամաբանությունը, հայերից մեկը տիրապետում էր հեռատեսության շնորհին և կանխատեսել է, թե ի վերջո ինչ է լինելու իրենց հետ այս հողի վրա: Եվ եթե նույնիսկ ռուս խաղաղապահների կողմից ժամանակավորապես վերահսկվող կտորտանքների վրա էլի այս ու այն կողմ ատամները ցույց տան, Ակնայում (նրանք այդպես են անվանում Աղդամը) ամբողջ ընկերության գլխին լրիվ դրմբոն է եկել։ Իսկ Խեյլիում, ի դեպ, նույնպես։

Բայց վերադառնամ հիմնական գաղափարին՝ արդեն կառուցված և շինարարության վերջին փուլում գտնվող ավտոմոբիլային և երկաթուղային ճանապարհների երկարություն, կառուցված և կառուցվող օդանավակայաններ, էներգամատակարարում, հեռահաղորդակցության ենթակառուցվածքներ, գյուղատնտեսության զարգացում, ճարտարապետություն և քաղաքաշինություն, համակարգային սոցիալ-տնտեսական ինտեգրում, բնապահպանական հարցերի լուծում, միջազգային համագործակցության սպեկտրը և լուսաբանումը համաշխարհային լրատվամիջոցներում և բլոգոսֆերայում-այս «ճակատներից» յուրաքանչյուրում մենք անվերապահ հաղթանակ ենք տարել, հայ «տնտեսվարներին» տալով նրանցից ոչ պակաս ցավոտ դաս, քան այն, որ նրանք ստիպված եղան սովորել 2020 թվականին։ Այո, ես ոչ մի վայրկյան չեմ մոռանում, որ հայերի կողմից ավերվածը վերականգնելու մեր աշխատանքը նոր է սկսվել, և դա տարիներ կպահանջի։ Բայց արդեն միջանկյալ ավարտի մոտ անհավանական է այն անջրպետը, ինչ մենք անում ենք այսօր և այն, ինչ նրանք արել են 30 տարի: Սա մեզ համար smart -է՝ ազատագրված հողերում կիրառվող տեխնոլոգիաների և մոտեցումների անվանումը։ Հայերի համար սա լավագույն դեպքում հարեւանի տղայի անունն է (Սմարտ-ջան), որպես բնածին խելպակասությունը փոխհատուցելու փորձ։

Հայ «ճշմարտասերերը» կպնդեն, որ Ադրբեջանի կողմը կռվում են... էէ, ավելի ճիշտ, կառուցում և վերականգնում են ինչ որ առասպելական օտարերկրացիներ, ինչպիսիք են Սիրիուս մոլորակից շինարար-հողափորողների հատուկ ջոկատները (օհ, հաստատ՝ Սիրիուսից սիրիացիները) Բայց փաստերի հետ չես վիճի։ Մեր երկիրը այդ աշխատանքները ծրագրում և ղեկավարոմ է գործնականում առանց արտաքին օգնության։ Եվ բանը այստեղ միայն ֆինանսական հնարավորությունների մեջ է: Փողը շատ բան է լուծում, բայց ոչ ամեն ինչ: Դրանք պետք է կարողանաս օգտագործել: Դե, եկեք մի պահ պատկերացնենք, որ հայերը ընդհարվեին ականազերծման նույն մասշտաբի խնդիրների հետ։ Մենք օտար տարածքներ չենք գրավել և ականներ չենք դրել դրանց վրա, բայց եթե հիպոթետիկ ենթադրենք, որ ականները տեղադրվել են, ասենք ... էլի Սիրիուսից սիրիացիները (միշտ նրանք են)։ Տեսեք, նայելով մեռելածին «արցախի» «զարգացման» տեմպերին, հայերը չէին մաքրի արդեն իսկ նրանց օգտագործման համար հանձնված տարածքների թեկուզ մի փոքր մասը, էլ չասած Ադրբեջանում ականազերծման հնարավորությունների կտրուկ աճի մասին։

Հայերի համար դժվար է արթնանալը։ Մեկ ուրիշին նույնիսկ կկարեկցեի։ Հայերին, ցավոք, չեմ կարող։ Լեզուս չի պտտվում։ Երկու տարուց պակաս ժամանակի ընթացքում նրանք մեծ ճանապարհ են անցել։ Բայց սա այն ճանապարհորդությունը չէ, որով ուզում ես կիսվել սոցիալական ցանցերում: Ճիշտ հակառակը։ Լավ կլիներ թաքցնել, բայց չի ստացվում։ «Վախ ներշնչող, թշնամուն ճկույթով դուրս վռնդող, ամեն ինչ միշտ հեշտ լուծող, իր մարդկանցով ամենուր տիրապետող մեծ-խելացի-խորամանկ-կուլտուրական, գործարար, անհաղթելի անսասան միշտ արդար» մի ազգից, մինչև կտոր-կտոր ծվատված խելագար, իրար մեջ, կամ մեկ այլ տեղ դժբախտություն փնտրող, կոկորդիլոսի արցունքներ թափող և կատաղությունից թուքը շաղ տվող ամբոխից։ Նման ճանապարհորդությունը անհետևանք չէ. Այստեղ և ժամանակի տարբերությունը, և կլիմայական: Սա վերաիմաստավորում է պահանջում։ Եվ եթե նույնիսկ մի վայրկյան չկարողանանք հանգստանալ՝ հավատալով, որ հարցը փակված է՝ հայ ազգայնականության հիդրան կարողանում է նոր գլուխներ աճեցնել՝ փոխարինելու կտրվածին, սա ողորմելի տեսարան է։ Այնուամենայնիվ, որքան էլ հաճելի լինի պարտված թշնամու պատկերը և հիդրայի գլուխները կտրելու մեր ողջ պատրաստակամությամբ հանդերձ, մենք պատրաստ ենք խաղաղ գոյակցության (չեմ ուզում օգտագործել «բարիդրացիություն» բառերը՝ չի գլորում): Ընտրությունն իրենցն է։ Մենք իսկապես հույս ունենք, որ հայերը եւս մեկ ճակատագրական սխալ չեն անի։

Հայերը եղել և մնում են ամենուր: Բայց մեր երկրի ու մեր ժողովրդի դեմ հայության բացահայտ գիշատիչ-ատելության արշավի սկզբից անցած ավելի քան 30 տարին բառի ուղղագրության մեջ ճշգրտումներ են մտցրել։ «Ամենահասներ»-ը այժմ պետք է գրվի առանձին և երկու «ս»-ով (ես կոնկրետ գրում եմ մեկով): Եթե հանկարծ ինչ-որ մեկը չհասկանա, թե ինչ ժարգոնային-խոսակցական բառը նկատի ունեմ, ես կբացատրեմ, ամենուր փոքր կարիքները թեթևացնողներ: Դե, եթե դա ամբողջովին մատների վրա է, ամենուր միզողներ: Ժամանակն է, որ Բրյուսելից գողանան միզող տղայի քանդակը և տեղադրեն Երևանի կենտրոնում։ Եվ հետո բոլորին ասեք, որ նա ի սկզբանե հայտնվել է Հայաստանում և գրանցված է եղել Նուժդե Մալյան անունով։ Իսկ Բելգիան նրանք նրան ժամանակավորապես էին թողել։ Միզելու համար։

Նրանցից դուրս կգա։ Եվ մի՛ բարկացրեք նրանց: Կարիքի մեջ է լինում նաև Բոլշիյանը։ Իսկ նրա հետ ավելի լավ է գործ չունենաս: Ուժեղ հոտ ունի։