Ատամները սեղմելով և սիրտը պնդացնելով Լաչինի անցակետը՝ միջազգային դիվանագիտության պրիզմայում

Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի հետ սահմանին անցակետի տեղադրմանը համաշխարհային տերությունների արձագանքը, անկասկած, կարելի է անվանել նրանց կողմից դառը դեղահաբի ընդունում՝ պաշտոնական Բաքվի բացարձակ իրավացիության պայմաններում։

Այսպես, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է հայտարարություն, որում ասվում է. «Ապրիլի 23-ի իրադարձությունների վերջին զարգացման համատեքստում մենք հատուկ նշում ենք՝ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի ղեկավարների 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի Եռակողմ հայտարարության հիմնարար դրույթների խախտման ցանկացած միակողմանի քայլերի անընդունելիությունը, խոսքը արդյոք Լաչինի միջանցքի գործունեության ռեժիմի չհամաձայնեցված փոփոխությունների, թե այն խաղաղ օրակարգին չհամապատասխանող նպատակներով օգտագործելու փորձերի մասին է»։

Ուշագրավ է, որ փաստաթուղթը կազմված է չեզոք կերպով, առանց Եռակողմ հայտատարության հիմնարար դրույթները «խախտած» երկիրը նշելուն, ինչը, անշուշտ, ձեռնարկվել է, որպեսզի ընդգծել Մոսկվայի «հատուկ դիրքորոշումը», դրանով հանդերձ առճակատման մեջ չմտնելով որևէ կողմի հետ։

Արժե, սակայն, նշել, որ Եռակողմ հայտարարությունը Ադրբեջանին չի արգելում անցակետեր տեղադրել իր ինքնիշխան տարածքում։ Այո և այս փաստաթուղթը կարելի է մեկնաբանել՝ միայն ողջ համաշխարհային հանրության կողմից ճանաչված Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության հաշվառմամբ։

Ի դեպ, Հայտարարության 6-րդ կետի վերջին պարագրաֆը հաստատում է Ադրբեջանի ինքնիշխանությունը Լաչինի ճանապարհի նկատմամբ։ «Ադրբեջանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Լաչինի միջանցքի երկայնքով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և ապրանքների երթևեկության անվտանգությունը երկու ուղղություններով»,- ասում է այն։ Անիմաստություն կլիներ Ադրբեջանի վրա դնել երթևեկության անվտանգությունը երաշխավորելու պարտավորությունը՝ նրան մերժելով ճանապարհի նկատմամբ ինքնիշխանությունը։ Այնպես որ, առավել քան օրինաչափ է, որ ադրբեջանական կողմը, համաձայն այս պարագրաֆի, ոչ միայն իրավունք ունի, այլեւ պարտավոր է անցակետ ստեղծել Լաչինի ճանապարհի սկզբնամասում։ Պարզաբանելու համար պատկերացնենք մի պատկեր՝ նույն ավտոբուսի մեջ գնում են հայ տատիկն ու պայթուցիկով լցոնված զինյալը։ Հենց սահմանին վնասազերծելով զինյալին՝ Ադրբեջանը, ի թիվս այլ բաների, հայտարարության 6-րդ կետի լրիվ համապատասխան՝ երաշխավորում է հայ տատիկի անվտանգությունը։

Բայց այն, ինչին Ռուսաստանը պետք է լրջորեն ուշադրություն դարձնի, դա եռակողմ փաստաթղթի այն դրույթներն են, որոնք անտեսվում են հայկական կողմից։ Մասնավորապես, հայկական զինված ուժերը, որպես պայմանագրի 4-րդ կետի խախտում, դեռ դուրս չեն բերվել Ղարաբաղից։ Երկուսուկես տարի Բաքուն, որպես բարի կամքի ժեստ, սահմանին անցակետ չստեղծեց՝ հույսը դնելով հայկական և ռուսական կողմերի կողմից ստորագրված հայտարարության կետերի կատարման վրա։ Սակայն հայկական զինված կազմավորումները ոչ միայն չլքեցին Ադրբեջանի տարածքը, այլեւ մինչև վերջերս համալրել են իրենց անձնակազմը և ստացել են նոր զինտեխնիկա, զենքեր, ներառյալ հակատանկային և հակահետևակային ականներ։ Բոլորովին վերջերս մեր զինվորականները նման ականների զոհ են դարձել։ Այս պայմաններում անցակետի կառուցումը օրինական իրավունքից վերածվել էր հրատապ անհրաժեշտության։

Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի, անկասկած, սպասված հայտարարության մեջ ամենահետաքրքիր հատվածը, թեևս հանդիսանում է արևմտյան բլոկին ուղղված ուղերձը: «Մենք նաև արտաքին արևմտյան դերակատարներին և նրանց կոնյուկտուրային օրակարգով աշխատող տեղական ռուսաֆոբ տարրերին նախազգուշացնում ենք՝ զերծ մնալ իրավիճակը սրելու փորձերից, այդ թվում նաև Ռուսաստանի դեմ զրպարտչական արշավի միջոցով», - ասվում է հայտարարության մեջ։

Դրա հետ մեկտեղ, այս ուղերձի տեսանկյունից հասկանալի են դառնում՝ սահմանին անցակետ ստեղծելու հարցում Ադրբեջանին մեծ մասամբ աջակցող մի շարք Կրեմլամետ տելեգրամ ալիքների հրապարակումները։ Հրապարակումները հղում են անում Հարավային Կովկասին սպառնացող վտանգին, որը գալիս է Հայաստանից, որի ծրագրերի մեջ է մտնում տարածաշրջանում Ռուսաստանի դեմ նոր ճակատի կրակ բորբոքելը։ Այսինքն ստացվում է, որ Կրեմլին, սկզբունքորեն, այս ամենը ձեռնատու է։ Հայաստանը դադարում է լինել կայուն կողմ և, կարծես թե նրա մեկուսացումը Ռուսաստանի համար դառնում է առաջնահերթություն։

Իսկ ինչ վերաբերում է մյուս դերակատարներին, ապա ԱՄՆ-նում ավելի կոնկրետ են «մեղավորի» մատնանշման հարցում, և միաժամանակ ավելի անորոշ են «մեղադրանքի» իրավական հիմքում։ Ինչը զարմանալի չէ, Վաշինգտոնը չէ որ հակված է չհամաձայնվել Եռակողմ հայտարարության հետ այն պատճառով, որ այն ստորագրվել է Ռուսաստանի միջնորդությամբ։ «Միացյալ Նահանգները խորապես մտահոգված են, որ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքում անցակետի տեղադրումը խաթարում է խաղաղության գործընթացում վստահություն ստեղծելու ջանքերը», - հայտարարել է ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտի մամուլի գրասենյակի փոխղեկավար Վեդանտ Պատելը։

Դե ինչ, ոչ մի վրդովեցուցիչ, և միջազգային սկանդալին գոնե թեթևակիորեն հավակնող բան: Մենք, մեր հերթին, կցանկանայինք փարատել ամերիկացի դիվանագետների մտահոգությունները. իրականում անցակետի ստեղծումը ոչ միայն չի «խաթարում խաղաղության գործընթացում վստահություն հաստատելու ջանքերը», այլ, ընդհակառակը, կնպաստի վստահության ամրապնդմանը։ Չէ որ, այսուհետ ադրբեջանական կողմն ինքն է զտելու ապրանքների և մարդկանց հոսքը՝ կասեցնելով ամեն կասկածելին՝ զենքից մինչև ծոցում ռումբեր ունեցող հոգևորականներին։ Այս պայմանը հայկական կողմին կստիպի դադարեցնել նման կասկածելի ապրանքների և անձանց մատակարարումները Ղարաբաղ, ինչը կողմերին կազատի բոլոր տեսակի ոչ միանշանակ իրավիճակների բեռից և, իհարկե, կնպաստի Բաքվի և Երևանի միջև վստահության հաստատմանը։

Իսկ ինչ վերաբերում է միացյալ Եվրոպային, ապա Եվրամիության դիվանագիտական ծառայության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը հայտարարել է, որ Լաչինի ճանապարհին անցակետ ստեղծելու Ադրբեջանի որոշումը «հակասում է տարածաշրջանում լարվածությունը նվազեցնելու Եվրամիության կոչին»։

Սկզբի համար վատ չէր լինի հասկանալ, թե ինչ է իր մեջ ներառում «լարվածության թուլացման» կոչը, ինչպիսին է դրա փաստացի բովանդակությունը։ Եթե տարածաշրջանում լարվածության նվազման եվրոպական ըմբռնումը պետք է կարդալ որպես «մի խանգարեք Հայաստանին», ապա Ադրբեջանի որոշումը իրոք հակասում է Եվրամիության կոչին։ Այստեղ ընդհանրապես չարժե ինչ-որ բան մեկնաբանել։ Նշենք, սակայն, որ ընդհանուր առմամբ Բրյուսելի միջնորդությամբ բանակցություններն աչքի են ընկել դրական դինամիկայով, բայց վճռորոշ պահին դրանք խաթարվել են հայկական և ֆրանսիական կողմերի կողմից։ Խոսքը, եթե հիշում եք, բանակցային ձևաչափում Ֆրանսիային ընդգրկելու Փաշինյանի անհեթեթ պայմանի մասին է, որը փաստորեն խափանեց նախորդ տարվա դեկտեմբերին Բրյուսելում կայանալիք հերթական հանդիպումը։

Ահա մենք հասանք նաև Ֆրանսիային։ Նրա կտրուկ արձագանքը զարմանալի չէ՝ այս պետության ավանդույթն է այսպես ընկալել Ադրբեջանի ձեռնարկած ամեն ինչ։ Ֆրանսիայի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Անն Քլեր Լեժանդրը այսպես էլ հայտարարել է. «Ֆրանսիան դատապարտում է Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքում նոր ճանապարհի մուտքի մոտ անցակետի ստեղծումը, ինչը հակասում է հրադադարի համաձայնագրի շրջանակներում ստանձնած պարտավորություններին և վնաս է հասցնում բանակցային գործընթացին»։

Այն մասին, որ անցակետի ստեղծումը չի հակասում ոչ մի պարտավորությանը, այլ նույնիսկ նպաստում է դրանց իրականացմանը, արդեն վերը ապացուցված է։ Այդ մասին էլ իր պատասխան հայտարարության մեջ շտապել է ֆրանսիացի իր գործընկերոջը հասկանալի դարձնել՝ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարության մամուլի քարտուղար Այխան Հաջիզադեն։

Հատկանշական է, որ Ադրբեջանի ԱԳՆ-ն անհրաժեշտ է համարել պատասխանել հատկապես ֆրանսիական կողմին, ըստ երևույթին, քանի որ այս դեպքում հենց նա է ընտրել «ադրբեջանական կողմի դատապարտման» անըդունելի բառապաշարը։ Բարեբախտաբար, Ֆրանսիայի կողմնակալ կարծիքը մեզ համար անակնկալ չեղավ, և, մեծ հաշվով, մեզ այնքան էլ չի անհանգստացնում։ Սակայն հարձակումներին, իհարկե, անհրաժեշտ է պատասխանել։ Թե չէ, թերևվս, կմտածեն, որ լռությունը՝ համաձայնության նշան է։ Ի դեպ, այս երկրի հետ հարաբերություններում Ադրբեջանը չի սահմանափակվում միայն պատասխաններով, այլ գրավում է ակտիվ դիրքորոշում։ Այսպես, օրինակ, դեռևս այս տարվա մարտի 26-ին Այխան Հաջիզադեն արտահայտել է՝ Ֆրանսիայում իրավապահ մարմինների կողմից հասարակական բողոքի ցույցերի դեմ ուժի չափից դուրս և անհամաչափ կիրառման, որոշ դեպքերում նույնիսկ նախագահ Մակրոնի որոշման համաձայն՝ ցուցարարների նկատմամբ անմարդկային պահվածքի մասին մեր երկրի դատապարտումը։

Կասկածից վեր է, որ Մակրոնի, ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս անհեռատես քաղաքականությունը ադրբեջանական կողմին դատապարտելու դեռ շատ պատճառներ կտա։

Ամփոփելով վերը նշվածը, կարող ենք գալ այն եզրակացության, որ ատամները սեղմելով և սիրտը պնդացնելով, , համաշխարհային տերությունները ստիպված են հաշտվել Ադրբեջանի՝ իր տարածքում անցակետեր ստեղծելու ինքնիշխան իրավունքի հետ։ Այնուամենայնիվ, լավ է, երբ և՛ օրենքը, և՛ ուժը քո կողմն են։ Հայաստանը, որը չունի ո՛չ մեկը, ո՛չ մյուսը, չպետք է Հարավային Կովկասում խաղաղության գործընթացը դանդաղեցնելու հարցում հույս դնի մեծ տերությունների պաշտոնական աջակցության վրա։ Իսկ պայքարի ոչ պաշտոնական մեթոդների համար մենք ունենք նաև հակաթույն՝ «երկաթե բռունցք»-ը՝ «բազմաչարչար հարևանների», և ֆիլիգրան դիվանագիտությունը՝ մնացած բոլորի համար։