Բրյուսելը խառնաշփոթ զգացմունքների մեջ Բաքուն գլուխը չի կորցնում

Այսպես ուրեմն, մենք կրկին համոզվեցինք նրանում, որ Բաքվի ալգորիթմը չի ձախողվում, այսինքն՝ յուրաքանչյուր ուժային քայլից հետո Բաքուն դիվանագիտական դաշտում ամրապնդում է իր հաջողությունները։ Տես հիմա էլ, չնայած Արևմուտքից «արցախի ժողովրդի դեմ ագրեսիայի» և «էթնիկ զտումների» մասին հերթական և սպասվող տեղեկատվական ոռնոցներին, Ադրբեջանը հետագա առաջընթաց է գրանցում միջազգային միջնորդների կողմից Ղարաբաղում տիրող իրավիճակի ճիշտ ընկալման հարցում։ Խոսքը, իհարկե, Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևի և Հայաստանի Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանի հանդիպման մասին է, որը տեղի է ունեցել սեպտեմբերի 26-ին Բրյուսելում, և որը անցկացվել է Եվրոպական խորհրդի նախագահի Շառլ Միշելի, արտաքին քաղաքականության հարցերով նրա խորհրդականներ՝ Սիմոն Մորդյուի և Մագդալենա Գրոնոի հովանու տակ։ Դրան մասնակցել են նաև Ֆրանսիայի նախագահի և Գերմանիայի կանցլերի դիվանագիտական խորհրդականներ՝ Էմանուել Բոնը և Յենս Պլյոտները, ինչպես նաև Հարավային Կովկասի և Վրաստանի ճգնաժամի հարցերով ԵՄ-ի հատուկ ներկայացուցիչ Տոյվո Կլաարը։

Եթե հակիրճ, ապա Շառլ Միշելի մամուլի քարտողարի վերջնական հայտարարությունը շատ ավելի կառուցողական է հնչում, քան եվրոպական իսթեբլիշմենթի ներկայացուցիչների թվիթերի և հայտարարությունների նախորդ փոթորիկը: Ճիշտ է, չանցավ առանց մի գդալ կուպրի. «ԵՄ-ն անցյալ շաբաթ հաստատեց իր դիրքորոշումը Ադրբեջանի ռազմական գործողության վերաբերյալ»։ Հիշեցնեմ, որ սեպտեմբերի 21-ին ԵՄ-ն Ադրբեջանի հակաահաբեկչական միջոցառումների նկատմամբ իր դիրքորոշումը արտահայտել է հետևյալ կերպ. «Եվրոպական Միությունը դատապարտում է Ադրբեջանի ռազմական գործողությունը Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության դեմ և սգում այդ էսկալացիայի զոհերի համար»։ Դե ինչ արած, մենք առաջնահերթությունների արագ փոփոխության հույս չունեինք, այո և դժվար է խուսափել թուրքական երկրին ավելորդ անգամ իր անբարյացակամությունը դրսևորելու գայթակղությունից։ Բայց հետո ի՞նչ է եղել: Իսկ այնուհետև ԵՄ-ն ընդգծել է «միջազգային մարդասիրական և իրավապաշտպան կազմակերպությունների համար թափանցիկության և հասանելիության անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև Ադրբեջանում ղարաբաղցի հայերի ապագայի վերաբերյալ Բաքվի տեսլականի ավելի մանրամասն շարադրումը»: Իսկ տես այստեղ ավելի հետաքրքիր է դառնում։ Թեև կարող է թվալ, որ ԵՄ-ն շարունակում է պնդել ինչ-որ միջազգային մասնակցության մասին, այդ ձևակերպումը այնուամենայնիվ որոշ չափով տարբերվում է «հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության» մասին սովորական հորինվածքներից։ Արդյունքում հայտարարության մեջ ասվում է միջազգային մասնակցության մասին, բայց դրանով հանդերձ ամոթխածորեն լռում է, թե կոնկրետ ինչում։ Այնպիսի տպավորություն է, թե ԵՄ-ն պարզապես չի կարող ընդունել և լիովին ճանաչել այս ֆիքսված գաղափարի մերժումը, հետևաբար ընտրել է իմաստները աստիճանաբար կտրելու ճանապարհը։ Առավել ևս, «Ադրբեջանում ղարաբաղցի հայերի ապագայի Բաքվի կողմից ավելի մանրամասն շարադրմանը» սպասելն ինքնին հնչում է որպես Ղարաբաղի ողջ տարածքի նկատմամբ մեր երկրի լիակատար ինքնիշխանության ճանաչում։

Այսպիսով, Արևմուտքը նկատելիորեն նվազեցրել է ղարաբաղցի հայերի համար ինչ-որ հատուկ կարգավիճակի առաջխաղացման աստիճանը։ Սա չի նշանակում, որ եվրոպացի քաղաքական գործիչները չեն փորձի խոչընդոտել Բաքվին, սակայն նման գործողությունների իրականացման զինանոցը մնում է աղետալիորեն փոքր։ Եթե նախկինում եվրոպացիները փորձում էին ռուս խաղաղապահներին փոխարինել իրենց խաղաղապահներով, ապա այժմ, երբ Ադրբեջանի Զինված ուժերը փաստացի վերահսկում են Ղարաբաղի տարածաշրջանի ողջ տարածքը, այդ գաղափարի առաջմղումը դառնում է անհեթեթ ու օդիոզ։ Այստեղից էլ մեծ զգուշավորությունը ձևակերպման մեջ։ Եթե նախկինում լեյտմոտիվն էր. «Դուք դեռ այնտեղ չեք, և մենք ձեզ թույլ չենք տա մտնել այնտեղ», ապա հիմա. «Ավաղ, դուք արդեն այնտեղ եք, բայց մենք ձեզ թույլ չենք տա «կամայականություն» սերմանել»։

Սակայն Ադրբեջանի նկատմամբ «կոշտ» դիրքորոշումը դրանով ավարտվում է։ Հայտարարության հետագա տեքստում վկայում է այն մասին, որ ԵՄ-ն ստիպված է ընդունել իրերի ներկա վիճակը։ «...Արմեն Գրիգորյանը և Հիքմեթ Հաջիևը քննարկել են հայ-ադրբեջանական խաղաղ գործընթացն առաջ մղելու հնարավոր կոնկրետ քայլերը, մասնավորապես՝ սահմանների սահմանազատման, անվտանգության, կապի, հումանիտար հարցերի և ավելի լայն խաղաղության պայմանագրի շուրջ»,- ասվում է հայտարարության մեջ։ Եվ այստեղ կարելի է նկատել, որ «հայ բնակչության իրավունքների և անվտանգության պաշտպանության» մասին հայ-եվրոպական տխրահռչակ նախապայմանը պարզապես մոռացության է մատնվել։

Ընդհանրապես, Միշելի ներկայացուցիչի հայտարարության վերջին հատվածներին ծանոթանալուց հետո, թվում է, թե իրենց թեթև «դատապարտում ենք»-ով եվրոպացիները, կամա թե ակամա, տրոլել են Երևանը։ Ստացվում է, որ նրանք կարծես թե Բաքվին և դատապարտում են, բայց ոչ ուժեղ, և միևնույն է կոչ են անում պայմանավորվել նրա հետ։ Ստացվում է, որ դատապարտման թեթեւ նշույլը՝ դա միակ բլիթն է, որը Եվրամիությունը նետել է աշխարհահայության ռևանշիստական ամբոխի վրա։

Կարևոր ծանրաբեռնվածություն է կրում նաև հետևյալ հատվածը. «Հանդիպման ընթացքում մասնակիցների միջև տեղի ունեցավ մտքերի ինտենսիվ փոխանակում 2023 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Գրանադայում նախատեսված ԵՀՔ (Եվրոպական հարևանության քաղաքկանության) երրորդ գագաթնաժողովի շրջանակներում առաջնորդների հնարավոր հանդիպման արդիականության շուրջ»: Ընդ որում, կարելի է ենթադրել, որ այստեղ առանցքային բառ է հանդիսանում «ինտենսիվ» բառը։ Հնարավոր է, որ դա վկայում է այն մասին, որ կողմերը բանակցել են ավելի շուտ գործնական, քան առճակատման եղանակով:

Միևնույն ժամանակ, Լաչինի անցակետում նախօրեին բերման է ենթարկվել և արդեն Բաքու է հասցվել ապօրինի կազմավորման նախկին «պետնախարար» Ռուբեն Վարդանյանը։ Վերջում ավելորդ դուրս տված «ուղարկվածը» իր սադրիչ հայտարարություններով արդեն մի քանի բանտարկության ժամկետ է վաստակել Ադրբեջանում։ Այո և Հայաստանում, որտեղ, ինչպես հիշում ենք, նա գործող իշխանությանը տապալելու կոչ է արել։ Կարող եմ պատկերացնել, որ ինչ-որ տեղ կառավարական նստավայրում Փաշինյանը ու իր ընկերների հետ ծափահարել են Հայաստանի վարչապետի բազկաթոռին աչք դրած օլիգարխին բռնելու Բաքվի փայլուն օպերացիան։ Եվ չնայած այս իրադարձությունը ի վիճակի չէ ուղղակիորեն նվազեցնել երկու երկրների միջև առկա չլուծված խնդիրների սրությունը, այնուամենայնիվ, անկասկած, միջնորդավորված կազդի կողմերի միջև վստահության աստիճանի վրա։

Վերադառնալով բրյուսելյան հանդիպմանը՝ մենք դարձյալ ականատես եղանք Ադրբեջանի ղեկավարության ամենաբարդ դիվանագիտական խաղին։ Դրա դրսևորումներից մեկն է դարձել կողմերից որևէ մեկին միջնորդության մենաշնորհ չտրամադրելը՝ որպեսզի չափազանց կախված չլինել նրանից։ Ուղիներից մեկում առաջընթացի հասնելով՝ Բաքուն չի փորձել կանգ առնել նրա վրա՝ հանգստանալով և վստահելով ծագաց հեռանկարներին, այլ եռանդով անցել է մյուսին։ Այդպես է եղել մի քանի անգամ, երբ Վաշինգտոնում և Բրյուսելում հաջող բանակցություններից հետո Ադրբեջանի ղեկավարությունը ուղևորվեց Ռուսաստան, որպեսզի... հասնի էլ ավելի մեծ հաջողությունների։ Ահա հիմա էլ Բաքուն չսկսեց բաց թողնել Բրյուսելում զրուցելու հնարավորությունը։ Գոնե այն պատճառով, որ դրանից երբեք վնաս չի լինի։ Բացի այդ, Մոսկվայի ազդեցությունը Երևանի վրա, ըստ երևույթին, գտնվում է նորագույն պատմության մեջ ամենացածր կետում, և երկար ժամանակ կպահանջվեր սպասել մոսկովյան փուլին: Մինչդեռ, Բաքուն շահագրգռված էխաղաղության շուտուփույթ ստորագրման մեջ։ Այդ պատճառով էլ Հիքմեթ Հաջիևը մեկնեց Բրյուսել։ Ինչպես տեսնում ենք, սա բրեց իր պտուղները։

Ինչ վերաբերում է բանակցային օրակարգին, ապա ղարաբաղյան կեյսի ավարտից հետո, կարծես թե, ուշադրությունը փոխվել է Զանգեզուրի միջանցքի հարցի վրա։ Դեռ երկու շաբաթ առաջ Ջեյհուն Բայրամովն հայտարարել էր, որ Բաքուն ունի երթուղու հետ կապված պլան Բ։ Իսկ բառացիորեն օրերս Ալիևն ու Էրդողանը հայտարարեցին, որ Երևանի հրաժարվելու դեպքում, մայրցամաքային Ադրբեջանից դեպի Նախչըվան, իսկ հետո դեպի Թուրքիա ճանապարհը կկառուցվի Իրանի տարածքով։ Նման բնույթով, Երևանին հղվել է հստակ ուղերձ այն մասին, որ Հայաստանը կարող է հերթական անգամ բաց թողնել համաշխարհային առևտրին և ներդրումային նախագծերին ինտեգրվելու թանկարժեք հնարավորությունը։ Միջանցքի բացումից հրաժարվելու հայության համառությանը մեծապես նպաստում է նաև Ֆրանսիայի, և հետևաբար՝ միացյալ Եվրոպայի դիրքորոշումը։ Այս առումով վաղաժամ կլիներ ակնկալել արագ առաջընթաց տարածաշրջանում հայերի մասնակցությամբ հաղորդակցությունների բացման հարցում։