Երևանը դեմ չէ զբաղեցնել Ուագադուգուի տեղը Իսկ Փարիզը դեմ չէ նոր գաղութ ստանալ

Աֆրիկյան խոշոր մայրցամաքում Ֆրանսիայի նեոգաղութատիրական քաղաքականությունը, ըստ ամենայնի, մոտենում է ավարտին։ Համենայն դեպս դա են մատնանշում՝ պաշտոնական Փարիզի շահերի մեջ ոչ մի կերպ չներգծվող վերջին իրադարձությունները։

Օրինակ, Բուրկինա Ֆասոյի կառավարության նախօրեին որոշել է չեղյալ հայտարարել Ֆրանսիայի հետ հեռու 1961 թվականին կնքված ռազմական օգնության մասին համաձայնագիրը։ Իսկ փետրվարի կեսերին ֆրանսիացի զինվորականները պաշտոնապես ավարտել են «Saber» առաքելության շրջանակներում գործողությունները։

60-ամյա ռազմական պայմանագիրը չեղարկելու մասին Բուրկինա Ֆասոյի իշխանությունների որոշումը միանգամայն տհաճ անակնկալ է Փարիզի համար, և աֆրիկյան պետության կողմից սեփական առաջնահերթությունների ցուցադրմանը զուգընթաց այն դարձել է նաև՝ Սև աշխարհամասի կողմից բացահայտ մարտահրավեր Ֆրանսիային։

Պայմանագիրը վերջնականապես իր ուժը կկորցնի մեկ ամիս հետո, և այդ ժամանակ երկրի մայրաքաղաք՝ Ուագադուգուի մոտակայքում գտնվող ճամբարում տեղակայված մոտ 400 ֆրանսիացի հատուկ ջոկատայինները կլքեն Բուրկինա Ֆասոն։ Երկրի տարածքից ֆրանսիական զորքերի դուրսբերման մասին պահանջը՝ Բուրկինա Ֆասոյի հեռուստատեսության կողմից հնչեցվել է դեռ ընթացիկ տարվա հունվարի վերջին։

Ավելի վաղ նմանատիպ որոշում էր կայացրել նաև Մալիի կառավարությունը, որի արդյունքում, 2022 թվականի օգոստոսին ֆրանսիացի զինվորականները լքեցին երկիրը, և իշխանությունները խզեցին երկկողմ համաձայնագիրը պաշտպանական ոլորտում։

Ո՞վ է հաջորդը, ֆրանսիական նախկին գաղութը՝ աֆրիկյան ևս ո՞ր երկիրը կհետևի Մալիի և Բուրկինա Ֆասոյի օրինակին։ Սենեգա՞լը, Գաբո՞նը։ Արդյո՞ք աֆրիկյան որոշ երկրների նախկին մետրոպոլիայի հետ լիակատար ընդմիջման անհանգստության պատճառով է Մակրոնը ձեռնարկել մեկշաբաթյա շրջագայություն Սև մայրցամաքում: Առավել ևս, որ այն սկսվել է բառացիորեն անմիջապես Բուրկինա Ֆասոյից ֆրանսիացի զինվորականներին վտարելուց և ռազմական պայմանագրի չեղարկումից անմիջապես հետո, որը, ըստ էության, ֆրանսիական ստորաբաժանումներին թույլ տվեց հակաահաբեկչական գործողություններ անցկացնելու քողի տակ համակենտրոնանալ Արևմտյան Աֆրիկայի երկրում։

Այնպես որ Մակրոնը այժմ ունի ակնհայտ խնդիր՝ փորձել պահպանել Փարիզի գոնե որոշակի ազդեցությունը Աֆրիկայի երկրների վրա։ Բայց նրա մոտ շանսերը, ըստ երևույթի, քիչ են:

Հայտնի է, որ Մակրոնը այցելելու է Կոնգոյի ավազանի շուրջ չորս երկրներ՝ Գաբոն, Անգոլա, Կոնգո և Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, որոնք գտնվում են ֆրանսիական նախկին գաղութներից բավականին հեռու, որտեղ այսօր առավել ցայտուն է դրսևորվում հակամետրոպոլիայի միտումը։ Ընդ որում, շրջագայության մեկնարկից առաջ Ֆրանսիայի նախագահը խոստացել էր զգալիորեն կրճատել իր զորքերի թիվը Աֆրիկայում։ Ճիշտ է, քչերն են հավատում դրան՝ լինի դա Աֆրիկայում, թե Փարիզում: Ինչ-որ կասկածելի է, որ ֆրանսիացիները հրաժարվեն մայրցամաքում իրենց ռազմական ներկայությունից և կհանեն իրենց բազաները՝ օրինակ, Սենեգալից, Կոտ դ'Իվուարից, Գաբոնից և Չադից:

Հասկանալի է, որ նման հեռանկարը չի բխում ժամանակակից Ֆրանսիայի շահերից, որը, եթե իրերը անվանել իրենց անուններով, հանդիսանում է գաղութատիրական հայացքների հետևորդը, իսկ ավելի ճիշտ՝իրավահաջորդը, ինչը, փաստորեն, միանգամայն պարզ հասկանում են Աֆրիկայի երկրներում։ Համենայնդեպս, դրա մասին են վկայում բողոքի բազմաթիվ ակցիաները Ֆրանսիայի քաղաքականության դեմ, որոնք դեռ այս տարվա սկզբին Բուրկինա Ֆասոյի մայրաքաղաք Ուագադուգուում տեղի ունեցան իրենց տնտեսական, քաղաքական և մշակութային անկախությունը վերականգնելու պահանջներով։

Ֆրանսիայի համար սա չափազանց վտանգավոր միտում է, որը կարող է շարունակվել ամբողջ աֆրիկյան մայրցամաքում։ Այնպես որ, Մակրոնի շրջագայությունը՝ հարկադրված քայլ է, այնտեղ Ֆրանսիայի նկատմամբ ծավալվող հակաարդյունավետ գործընթացները չեզոքացնելու հուսահատ փորձ։ Զանգվածային ցույցը, որը տեղի ունեցավ մարտի 3-4-ին՝ Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն Մակրոնի կատարելիք այցի կապակցությամբ, ավելորդ անգամ ցույց տվեց, որ ներկայիս աֆրիկյան շրջագայությունը Ֆրանսիայի նախագահի համար կդառնա ձախողված, թեև հիպոթետիկորեն այն նախատեսվում է. նպաստել աֆրիկյան պետությունների հետ Փարիզի հարաբերությունների վերագործարկմանը։

Դե, իսկ եթե հիշենք Աֆրիկայի երկրների նկատմամբ կիրառված Ֆրանսիայի նախկին ղեկավարների քաղաքականությունը, ապա դժվար չէ համոզվել, որ նախկին մետրոպոլիան այնտեղ երբեք չի դադարել ռազմաքաղաքական գերիշխողի դեր խաղալ։ Օրինակ, 2007 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ Ֆրանսիայի նախագահի թեկնածու Նիկոլա Սարկոզին խոստացավ վերանայել Փարիզի քաղաքականությունը Սև մայրցամաքում, հայտարարելով, որ «Ֆրանսիան այլևս չի խաղա ժանդարմի դեր Աֆրիկայում»։ Սակայն, ինչպես ցույց տվեցին 2008 թվականի հետագա իրադարձությունները, Սարկոզիի խոստումներից հետո հաջորդեցին ռմբակոծությունները Լիբիայում: Նմանատիպ հավաստիացումներ են հնչել նաև նախագահ Ֆրանսուա Օլանդի շուրթերից։ 2012 թվականի հոկտեմբերին ելույթ ունենալով Դակարում, նա հայտարարել է, որ այսուհետ Փարիզը աֆրիկյան պետությունների հետ բանավիճելու է հավասար հիմունքներով, և նեոգաղութատիրության պրակտիկան կգնա անցյալի գիրկը։

Բայց Ֆրանսիայի նախկին ղեկավարների բոլոր հավաստիացումները մնացին դեկլարատիվ հայտարարությունների մակարդակին՝ չստանալով ոչ մի գործնական իրականացում։ Նախ, դրան նպաստել է այն, որ Ֆրանսիան դեռևս պահպանում էր իր սահմաններից հազարավոր կիլոմետրեր հեռու անդրծովյան տարածքներ, ինչը, ընդհանուր առմամբ, դուրս է գալիս միջազգային իրավունքի շրջանակից: Երկրորդը, Փարիզը մինչ օրս գաղտնի կառավարում է Աֆրիկայի մի մասը և հաստատակամորեն պահպանում է գաղութային համակարգի քաղաքականությունը, որը նույնպես մեծ խաչ է դնում Հին աշխարհի ժողովրդավարական սկզբունքների վրա, որոնց մասին բոլորից շատ հայտարարում են հատկապես Ֆրանսիայում։

Պատահական չէ, որ այս հարցը Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը շոշափել է Բաքվում Չմիավորման շարժման կոնտակտային խմբի գագաթնաժողովում։ Նախ և առաջ նշվել է, որ Շարժումը միշտ վճռականորեն աջակցել է Կոմորյան Կղզիների Միության անվիճելի ինքնիշխանությանը Մայոտ կղզու նկատմամբ, որը դեռևս գտնվում է ֆրանսիական գաղութատիրական կառավարման ներքո։

«Ինչպես դա արտացոլված է Չմիավորման շարժման (ՉՇ) հիմնադիր փաստաթղթերում, մենք Ֆրանսիայի կառավարությանը կոչ ենք անում հարգել Նոր Կալեդոնիայի ժողովրդի և այլ ժողովուրդների իրավունքները՝ ֆրանսիական անդրծովյան համայնքներում և տարածքներում: Ֆրանսիայի կողմից Եվրոպայի սահմաններից դուրս կառավարվող տարածքները հանդիսանում են ֆրանսիական գաղութային կայսրության տգեղ մնացորդներ: Մենք նաև Ֆրանսիային կոչ ենք անում ներողություն խնդրել և ընդունել պատասխանատվություն իր գաղութային անցյալի, Աֆրիկայում, Հարավարևելյան Ասիայում և այլուր ՉՇ-ի անդամ երկրների դեմ արյունալի գաղութային հանցագործությունների և ցեղասպանության համար»,- հայտարարել է պետության ղեկավարը, նշելով աշխարհում աճող նեոգաղութատիրության միտումը։

Նախագահ Ալիևի հիմնավորված քննադատությունը՝ չափազանց հստակ ուղերձ է Ֆրանսիայի հասցեին, թեև այն վերաբերում է այդ թվում նաև նվաճողական և պատերազմական քաղաքականություն քարոզող երկրներին, մասնավորապես Հայաստանին։ Առավել ևս, որ երկու երկրներն էլ իրենց համար ամուր ապահովել են օկուպանտի կարգավիճակը։ Պարադոքսը, սակայն նրանում է, որ եթե Աֆրիկայի երկրներն ամեն կերպ դրսևորում են Ֆրանսիայի գաղութատիրական քաղաքականության ճնշումից ազատվելու իրենց վճռականությունը, ապա Հայաստանը՝ ինքը լինելով օկուպանտ, ամբողջովին պատրաստ է դառնալ Ֆրանսիայի նոր գաղութը։ Սակայն, սա նույնպես ունի տրամաբանական բացատրություն՝ հաշվի առնելով այս, կարգավիճակի առումով առավելագույնս տարբեր երկրների կողմից նեոֆաշիզմի քաղաքականության նկատմամբ փոխադարձ ձգտումները։

Եվ միանգամայն տեղին է զուգահեռներ անցկացնել Ալժիրում Ֆրանսիայի թշնամական քաղաքականության և Ղարաբաղում հայերի կողմից իրականացված ցեղասպանության միջև։ Մյուս կողմից, հատկապես Ֆրանսիան և Հայաստանն են ձգտում ներկայիս հետկոնֆլիկտային շրջանում նորից ապակայունացնել տարածաշրջանը, երբ լիովին սպառվել է ղարաբաղյան խնդիրը։ Միևնույն ժամանակ, արժե ընդունել, որ Հայաստան եվրոպական առաքելության ժամանման մեջ կա Ֆրանսիայի մեծ վաստակը, որի վրա Երևանը ապարդյուն փորձում է տեղափոխել «քարերի երկրի» ապագայի համար պատասխանատվությունը։ Սակայն, թե Փարիզը որքան սեղմ կզբաղվի հայկական խնդիրներով այն պայմաններում, երբ աշխարհում և հատկապես Աֆրիկայում Ֆրանսիայի վարկանիշը ընկնում է, հռետորական հարց է...