Ժամանակն է հասունանալ... Եվ փոխել սահմանադրությունը

Ինչպես փոխանցում են հայկական լրատվական գործակալությունները, 2024 թվականի օգոստոսի 12-ին, «Տավուշը հանուն հայրենիքի» շարժումը Երևանում երիտասարդական երթ է անցկացրել։ Մասնակիցները վանկարկել են շարժման կարգախոսը՝ «Հայ, Հայաստան, Հայրենիք և Աստված»: Այս շարժումը մեզ ծանոթ շարժում է, այս տարվա մայիսից Հայաստանով մեկ շարժվում են, դես ու դեն են վազվզում, անհնազանդության ակցիաներ են անցկացնում ինչպես մայրաքաղաքում, այնպես էլ ողջ հանրապետությունում, և բարձրաձայն, բայց անհաջող պահանջում են՝ «ամեն ինչ հետ վերադարձնել, ինչպես եղել է Հայաստանի պարտվելուց առաջ», ինչպես նաև Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը։

Թե ով է նրանց թիկունքում կանգնած՝ հասկանալի է, դրանք, առաջին հերթին, Հայաստանի նախկին իշխանության՝ այսպես կոչված «ղարաբաղյան կլանի» ներկայացուցիչներն են, որոնց հետ Փաշինյանի կառավարությունը վարվեց մեծահասակների պես, համենայն դեպս, փակեց նրանց ֆինանսական հոսքը, և ամենամոտ ժամանակում կսկսեն վերաբաշխել իրենց ունեցվածքը, իսկ «գույքի վերաբաշխման» այդ գործընթացը աներևակայելիորեն ցավալի է, և, ինքներդ էլ հասկանում եք, որ ցավալի է հատկապես նրանց համար, ում ունեցվածքն է վերաբաշխվելու։

Երթի կազմակերպիչներն իրենք, իհարկե, ստվերում են, դե, մարտավարությունը հասկանալի է, ամեն ինչ «երիտասարդներին ամենուր բարի գալուստ» ոգով է, ի դեպ, խմբագրությունը գրեթե համոզված է, որ այդ կազմակերպության երիտասարդական թևի (այո և ոչ միայն երիտասարդական թեւի) թիկունքում կանգնած են և՛ հայկական սփյուռքը, և՛ օտարերկրյա ուժային կենտրոնները։ Նման խաղերը բոլորն էլ սիրում են խաղալ, իսկ երիտասարդները՝ դրա համար հիանալի գործիք են, այսինքն՝ մի իրավիճակում, երբ Բագրատ Սրբազանը կարող է սահմանափակվել Փաշինյանի և նրա համախոհների դեմ բավական հուզական քարոզով (հարգանքի տուրք եմ մատուցում նրա պերճախոսությանը. «հակաքրիստոսն է նրանց խրախուսում», գնահատեցիք։ Տես ես էլ), երիտասարդները կարող են և գրոհելով վարչապետի նստավայր, կամ խորհրդարան գնալ։ Առավել ևս, որ նախադեպեր արդեն եղել են։

Ամեն դեպքում, քաղաքացիական դիմակայության մթնոլորտը Հայաստանում, մեզ համար, սկզբունքորեն, ձեռնտու է, որքան շատ ռեսուրսներ ծախսեն փոխադարձ գզվռտոցի և խառնակչության վրա, այնքան քիչ ռեսուրսներ կմնան Ադրբեջանի դեմ սադրանքների համար, և, հետևաբար, այս դեպքում (համենայնդեպս, առայժմ) պետք է պարզապես մի կողմ քաշվել և հիանալ բեմադրությամբ։ Սա միայն «առայժմ», քանի որ կախված նրանից, թե իրադարձությունները հետագայում ինչպես կզարգանան, չեմ բացառում նաև կողմերից մեկին օգնություն ցուցաբերելու հնարավորությունը։ Մի զարմացեք, դա կարելի է անել ոչ թե անմիջականորեն, այլ ուրիշի ձեռքով, «երրորդ կողմի» միջոցով։ Ընդ որում, այս դիմակայությունում պետք է օգնել այն կողմին՝ նորից խնդրում եմ չզարմանաք՝ որը կլինի թույլ։ Ինչի՞ համար։ Իսկ նրա համար, որ թույլ կողմն ամեն դեպքում իր ստացածը կծախսի էսկալացիայի վրա ու չի ուժեղանա։ Իսկ ավելի ուժեղ կողմը՝ կթուլանա, և արդյունքում թշնամին ավելի կթուլանա։ Սա, ընկերներ, դիալեկտիկա է։

Այնուամենայնիվ, ևս մեկ անգամ ընդգծեմ, որ սա ապագայի խնդիր է, և տեղի կունենա ոչ հաջորդ շաբաթվա մեջ, թեև... Գիտեք, աշխարհն այնքան արագ է փոխվում, որ ոչ ոք ի վիճակի չէ երաշխավորել վաղվա օրը։ Այդ իսկ պատճառով և՛ Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունների, և՛ հասարակական տրամադրությունների մշտական մոնիտորինգը շատ կարևոր է թվում, հավասարապես ինչպես տրամադրությունների, այնպես էլ իրադարձությունների վրա ազդեցություն գործելու հնարավորության գնահատումը։ Մենք պետք է ինքներս ֆորմատավորենք իրականությունը, այլ ոչ թե արձագանքենք այն ամենին, ինչ արդեն կատարվել է։

Միևնույն ժամանակ, Հայաստանի խորհրդարանի պատգամավոր Տիգրան Աբրահամյանը ունի իր իրականությունը։ Ես սկզբունքորեն ինչ-որ տեղ նույնիսկ համաձայն եմ այդ իրականության հետ, բայց համբերեք, հիմա ամեն ինչ կբացատրեմ։ Տիգրան Աբրահամյանը հայտարարել է հետևյալը, և թույլ տվեք ամբողջությամբ մեջբերել նրա հայտարարությունը, սա դատարկախոսություն չէ, սա պետք է գործի համար. «Կառավարության քարոզչության հիմքում դրված է ընտրական տրամաբանություն, որտեղ առաջնահրթային է հանդիսանում մարդկանց համոզել նրանում, որ նրանք խաղաղություն կբերեն։ Երբ ասում են, որ ընտրությունների տրամաբանությունը էական չէ՝ լինեն դրանք հերթական կամ արտահերթ։ Ինչքան էլ «Քաղաքացիական պայմանագրի» վերնախավը ակտիվորեն վարի ասֆալտային քաղաքականություն-քարոզչությունը՝ հիմնական խաղադրույքը դրված է կեղծ խաղաղության կամ դրա իմիտացիայի վրա։ Սրան հասնելու համար իշխանությունները բլեֆ կանեն, կգործեն տակնահան և մարդկանց կմոլորեցնեն, միայն թե կարողանան այդ կեղծիքը ժամանակավորապես տեղավորել որոշ մարդկանց գլուխներում։ Ներկայիս իշխանությունների օրոք երբեք խաղաղություն չի լինի»։

Հայաստանում հերթական կամ արտահերթ ընտրությունները՝ անշուշտ, Հայաստանի ներքին գործն է, մեր գործը՝ մի կողմ է, բայց ամեն ինչին ուշադիր հետեւող կողմ։ Իսկ ահա պարոն Աբրահամյանը երբեմն ասում է գործնական, խելամիտ ու ճիշտ բաներ, թեև, խմբագրության կարծիքով, սա բավականին մասնատված. «այստեղ հասկանում եմ, բայց այստեղ չեմ ուզում» ոգով պայծառացում է։ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև կլինի թե ոչ խաղաղ պայմանագիրը՝ դա բացարձակապես կախված չէ Հայաստանի իշխանություններից։ Խաղաղ պայմանագիրը կախված է Հայաստանի սահմանադրության մեջ փոփոխություններ մտցնելուց։ Հարևան երկրի հիմնարար օրենքից պետք է ընդմիշտ հեռացվեն հարևան պետությունների նկատմամբ տարածքային պահանջների մասին թեզերը, առավել ևս՝ Հայաստանի քրեական օրենսգրքում պետք է՝ սահմանակից պետությունների տարածքները բռնագրավելու կոչերի քրեականացման մասին փոփոխություններ մտցվեն։ «Մենք կանգնած ենք սրա վրա և չենք կարող այլ կերպ անել», իսկ այնտեղ Հայաստանում ով կլինի իշխանության ղեկին՝ մեզ համար տարբերություն չկա, թեկուզ Գանդին, թեկուզ Հիմլերը, միայն թե մեզ չվնասեն՝ թե չէ կլինի անցյալ անգամվա պես։ Այնպես որ խորհուրդ եմ տալիս կենտրոնանալ սահմանադրական բարեփոխումների աշխատանքի, այլ ոչ թե իշխանությունը բաժանելու վրա, հետո կբաժանեք, հիմնական օրենքում փոփոխություններից հետո:

Դե նաև վերջում, իմ կարծիքով ամենազավեշտալին. համեմատաբար վերջերս, եթե չեմ սխալվում, օգոստոսի 9-ին Եվրոպական հանձնաժողովի արտաքին գործերի և անվտանգության քաղաքականության մամուլի քարտուղար Փիթեր Ստանոն հայտարարել է, որ «Հայաստանի և ԵՄ-ի միջև բանակցությունները ոչ մի կապ չունեն հնարավոր անդամակցության թեկնածության հետ», որից հետո որոշ ցինիզմով հավելել է, որ «բանակցությունները ոչ մի ընդհանուր բան չունեն անդամակցության հավանական թեկնածության հնարավորության հետ, դրանք երկու տարբեր բաներ են։ Ես կրկին ընդգծում եմ, որ սա կապ չունի ԵՄ-ի հնարավոր անդամակցության կամ թեկնածության հետ, քանի որ այն հիմնված է առկա, ընթացող հարաբերությունների վրա»: Իմ կարծիքով, սա այնքանով ծիծաղելի է, որ ես նույնիսկ չեմ ուզում մեկնաբանել: Ազնիվ խոսք, այս հայտարարությունը շատ ավելի զավեշտալի է, քան երիտասարդական երթը, և, հաստատ, շատ ավելի նշանակալից: