Ժողովուրդն դեմ է… Հայ ազգի լուռ խռովությունը

Վարչապետ Փաշինյանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչմամբ հայ-ադրբեջանական բանակցային գործընթացի ներկայիս ակտիվացումը՝ ակնհայտ կեղծաբուռն արձագանք է առաջացրել հայ հասարակության մեջ։ Այո, ընդդիմադիր լրատվամիջոցները թուք են շաղ տալիս, նախկինների թվից տարբեր գործիչները ժողովրդին համախմբվելու կոչեր են անում, բայց գործը դրանից այն կողմ չի գնում։ Ոչ մի ընդդիմության առաջնորդ, ներառյալ Քոչարյանի ու Սարգսյանի, չեն փորձել ժողովրդին հավաքել բողոքի ակցիաների։

Դրա համար կա երկու պատճառ։ Առաջինը, ինչպես արդեն մեկ անգամ չէ, որ գրել ենք, Հայաստանի իշխանությունները հիմա հիշեցնում են շիկացած սալաքար՝ խարույկի միջից, որը ոչ ոք չի ուզում բռնել։ Զարմանալի չէ, չէ որ Ադրբեջանի աննկուն կամքը՝ անկախ խաղաղության պայմանագրի ստորագրումից, քայլ առ քայլ մոտեցնում է Ղարաբաղի լիարժեք վերաինտեգրման պահը։ Եվ քաղաքական գործիչներից ոչ ոք չի ցանկանում հայկական տրամաբանության տեսանկյունից այս խայտառակ պահին հայտնվել իշխանության ղեկին։

Երկրորդ պատճառն էլ այն է, որ այս բոլոր առաջնորդները գիտեն, որ լայն զանգվածները, այնուամենայնիվ, պատրաստ չեն բողոքի ցույցերի։ Հայ ժողովուրդը հասկանում է, որ Փաշինյանի տապալումը նշանակում է խաղաղ գործընթացի դադարեցում, ինչը նշանակում է այս կամ այն չափով առճակատում Ադրբեջանի հետ։ Բայց հասարակ հայ բնակչությունը հոգնել է, չի ուզում այդ առճակատումը։

Նախ՝ մարդիկ հոգնել են պատերազմից։ Ադրբեջանական բանակի վճռական նետումը կտոր-կտոր արեց անորոշության գորդյան հանգույցը, և շատ հայերը (իհարկե, վախենալով դրանում խոստովանել) հանգիստ շունչ քաշեցին։ Մինչդեռ, չի կարելի նաև թերագնահատել այն սարսափը, որը պատել է հայ հասարակությանը ադրբեջանական զինված ուժերի հզորության տեսքից։ Եվ բանը ոչ միայն պատերազմի մղձավանջն իր սկզբնական տեսքով ապրած զինվորների վախի մեջ է, այլ նաև ողջ հայ հասարակության շոկը այն բանից, թե ինչպես, պարզվում է, այժմ տեղի են ունենում ռազմական գործողություններ, և ինչպես է հայկական բանակը անհույս հետ մնացել ռազմական առաջընթացից։

Այս շոկը հիմա շատ ցավալի կերպով դրված է հայերի միշտ գոյություն ունեցող մենթալային կետերի մի ամբողջ կույտի վրա, որը, եթե նրանց նոսրացնել մինչև հասարակ երկճյուղավորման, կարելի է անվանել՝ հակամարտություն հպարտության և խոնարհության միջև, ներդաշնակության բացակայություն ազգային գերակայության գերագաղափարի և հարևանների հետ խաղաղ ապրելու բնական ցանկության միջև։

Պատմական իրադարձությունները տարբեր աստիճանի ուժով մեկ այս, մեկ այն ուղղությամբ ցնցեցին հայերի գիտակցությունը։ Իննսուննական թվականների սկզբին ռազմական հաջողությունները դարձան հայկական ինքնագիտակցության վերելքի գագաթնակետը։ Հայկական նախագծի ալգորիթմում՝ սա երրորդ հաջողությունն էր. առաջինը 1918 թվականին Ադրբեջանի հողերի վրա «Հայաստան» իրավական սուբյեկտի ստեղծումն էր; երկրորդը՝ Հայկական ԽՍՀ-ին Զանգեզուրի տարածքի կպցնելը՝ կրկին պոկելով Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից։

Սոցիալիստական շինարարության ողջ ժամանակաշրջանում ցամաքի մեկ վեցերորդ մասի տարածություններում Հայաստանը եղել է, ինչպես կասեին մարքսիստները՝ մանրբուրժուական ազգայնականության օջախ։ Ժողովուրդների բարեկամության գաղափարները հայերի համար գործում էին մեկ ուղղությամբ՝ նրանք թափանցեցին ամենուր, բոլոր միութենական հանրապետությունները, մինչդեռ Հայաստանը ինքը մնաց զուտ հայկական մշակույթի ժառանգակալվածք։ Ընդհուպ մինչև ԽՍՀՄ-ի փլուզումը, նույնիսկ պաշտոնական վիճակագրությամբ, այն եղել է երկրի ամենամոնոէթնիկ հանրապետություն։ Ստալինը, որին հայերն անհիմն մեղադրում են Ղարաբաղն Ադրբեջանին փոխանցելու մեջ, իրականում հայկական էքսպանսիոնիստական նախագծի համար արել է ավելի, քան որևէ մեկը՝ նա հավանություն է տվել մի քանի տասնյակ հազար ադրբեջանցիների արտաքսելուն և նրանց տները Մերձավոր Արևելքից հայրենադարձներով՝ տեսեք, հայկական սփյուռքի ամենաագրեսիվ հատվածով բնակեցնելուն։

Չորրորդ կետը պետք է լիներ Ղարաբաղը։ Մենք արդեն գրել ենք, թե ինչպես էր հայկական լոբբին Ղարաբաղը Հայաստանին փոխանցելու նպատակով լցնում Կրեմլի բուկը։ Չստացվեց։ Ինքնին այն փաստը, որ գաղափարը երկար ժամանակ հանդիպել է խորհրդային ղեկավարների դիմադրությանը, խոսում է կարմիր գծերի նրանց ճիշտ ըմբռնման մասին։ Այսպես թե այնպես, ԽՍՀՄ փլուզումը հայերին մեծ հնարավորություն տվեց վերջնականապես կծել մի կտոր, որի վրա նրանք տասնամյակներ շարունակ բերանը լայն բաց էին արել: Արդեն «անկախ» Ռուսաստանի մայրաքաղաք Մոսկվան՝ աջակցեց Հայաստանի կողմից Ղարաբաղի բռնազավթելուն՝ դրա համար նրան, հակամարտությունների կառավարման տրամաբանությանը համապատասխան նշանակելով բարձր գին՝ ինքնիշխանություն։ Իրավիճակի տարօրինակությունը նրանում է, որ հայկական ազգային ինքնագիտակցության, ազգային հպարտության գագաթնակետը, ըստ էության, ինքնիշխանության կորստի, ավելի ճիշտ՝ դրա ձեռքբերման հույսի կորստի դեֆորմացված արտացոլումն էր։

Հաջորդ երեսուն տարիները եղել են, ինչպես սեփական գերազանցության զգացումը խնամելու, այնպես էլ գիտակցության խորքերում հիասթափության ճիճվի աստիճանաբար ծնվելու ժամանակահատված: Ղարաբաղի զավթումը, Հայաստանը Ռուսաստանի գավառ դարձնելու հետ մեկտեղ, նրան գցեց ղարաբաղյան կլանի անօրինականության հորձանքի մեջ։ Երեկվա հերոսները, պարզվեց, որ մեծ մասշտաբով կողոպտիչներ են։ Հայաստանցիների և ղարաբաղցիների մենթալային անջրպետը նկատելիորեն մեծացավ, իսկ ղարաբաղյան հաղթանակը, ինչ-որ տեղ գիտակցության մեջ, դարձավ մեծացված մկանի ձևով նյարդայնացնող ուռուցք։

2018-ի պայթյունը պատահական չէ։ Մենք արդեն ասել ենք այն մասին, որ ղարաբաղյան կլանը, ակնհայտորեն, շտապել է անխուսափելի ռազմական պարտության նախօրեին թողնել իշխանությունը։ Սակայն այս փաստը չի բացառում հայ ժողովրդի լայն զանգվածների կողմից ղարաբաղյան մաֆիայի նկատմամբ անկեղծ տհաճությունը։ Եթե թույլ տանք որոշակի չափազանցություն, ապա հայ ազգը նոր սկսել էր նորից ծնվել՝ իրեն կտրել ռուսական հովանավորչության մայրական պորտալարից (բոլորովին այլ հարց է, որ Ռուսաստանի փոխարեն Փաշինյանը ցանկանում է Հայաստանը տեղափոխել Եվրոպայի պրոտեկտորատի տակ)։

Պատահական չէ, որ Փաշինյանը չսկսեց գնալ Մոսկվայի կողմից` Ղարաբաղի հետաձգված «կարգավիճակի» տեսքով խոստացած քաղցրաբլիթի հետևից։ Պետք է խոստովանել, որ դա ճիշտ քայլ էր ցանկացած առաջնահերթությունների դեպքում, քանի որ քաղցրաբլիթը պատրանքային, զուտ մանիպուլյացիա էր՝ վարչապետին ավելի զիջող դարձնելու համար։ Իրադարձությունների ողջ տրամաբանությունը հուշում է, որ Ադրբեջանը ամեն դեպքում կավարտի Ղարաբաղի նկատմամբ իր ինքնիշխանության վերականգնումը։ Վտանգի տակ է՝ Հայաստանի ինքնիշխանությունը, և դրա համար նրա ներկայիս իշխանությունները արդարացիորեն պատրաստ են հրաժարվել Ղարաբաղի քիմերից։ Փաշինյանը, անկասկած, լավ է հասկանում, որ համաձայնվելով ռուսական հովանավորչության շարունակությանը՝ Հայաստանը կկորցնի ինչպես ինքնիշխանությունը, այնպես էլ Ղարաբաղի հետ կապված հույսերը։

Մենք Հայաստանին առաջարկում ենք ոչ ամենավատ տարբերակը՝ ինքնիշխանություն՝ թյուրքական աշխարհի ինտեգրացիոն նախագծերի վրա շեշտադրումով հանդերձ։ Այն, ինչ հայերին թվում էր սարսափելի երազ, իրականում նրանց համար վերածվելու է բարգավաճման։ Սակայն մարդկային էությունը այդպես արագ չի փոխվում, աշխարհում հրաշքներ չեն լինում, և դժվար թե հայերն ընտրեն այս ճանապարհը։

Չենք մոռանա, որ նրանք 44-օրյա պատերազմում պարտությունը տարան որպես ազգային նվաստացում։ Եվ զգացմունքների այս խառնակույտը՝ հոգնածություն, վախ, նվաստացում, գրգռվածություն, գաղափարների և իրականության տարաձայնությունը հայության ներկա սերնդի համար դարձել է իսկական դժոխք` արտահայտված երկար ու խորը հոգեկան անտարբերության մեջ: Ողջ վերոնշյալը՝ բնական արգելք են «միացումի» վերադարձի պահանջով ինքնաբուխ փողոց դուրս գալու ցանկության համար։ Այժմ հայ էքսպանսիոնիստ հրեշը ի վիճակի չէ հասցնել թունավոր խայթոց, բայց մեծ հավանականությամբ փայփայելու է այս հույսը։

Մենք էլ չենք կորցնի մեր զգոնությունը։ Մոտ ապագայի ծրագիրն է՝ Ղարաբաղի վերաինտեգրումը, ադրբեջանցիների վերադարձը Արևմտյան Ադրբեջան։ Երկարաժամկետ ծրագիրը՝ հայկական ռեւանշիզմի զսպելն է։ Իսկ այնտեղ, մեկ էլ տեսար, հայերի ծրագիրը փոխվի։ Գիտակցության մեջ։ Երբևիցե…