Ինչպե՞ս հաշտվել հայերի հետ։ Էմին Գալալիի մտորումները

Ես լսում եմ վրդովված ձայներ և դժգոհ բացականչություններ։ Անմիջապես մոտակայքում թռչող հոտած ձուն ստիպում է կասկածել թեմայի ընտրությունում, իսկ փտած լոլիկից ստիպված ես արագ թեքվելով շրջանցել։ Կարծես սրընթաց ճեղքելու ժամանակն է...

Հայերի հետ հաշտվելու ուղիներ գտնելը ամենատարածված թեման չէ։ Ավելի շուտ, ամենաքիչ տարածված է։ Բայց հոդված գրելը շահավետ տարբերվում է ձվից և լոլիկից անվտանգության երաշխիքներով: Այնպես որ կշարունակեմ: Հայերի մի մասը ադրբեջանցիների համար՝ բացարձակ թշնամի է։ Ընդ որում թշնամու անձնական հատկանիշների, նրա քաջության ու վեհանձնության, ինչպես նաև դրանց բացակայության մասին խոսք չի գնում։ Թողնենք զգացմունքները, որքանով դա հնարավոր է: Եկեք խոսենք փաստերով։

80-ականների վերջին հայերի գործողությունները անվանում են դավաճանական։ Ամեն ինչ այդպես է, բայց խոստովանում ենք, որ հայկական կողմը իր տնային առաջադրանքը կատարել է «հինգի»։ Գնահատելով պերեստրոյկական «նախախառնաշփոթի» խմորումները՝ խառնաշփոթը կսկսվի ավելի ուշ՝ և թաքնվելով դրա ամպագոռգոռ լոզունգների հետևում, նախապես ստանալով ամենակարող թվացող հայկական լոբբիի աջակցությունը, տնտղելով «Գորբի»-ի (Գորբաչովի մականունը) շրջապատի տրամադրությունները, ներառյալ նրա օրոք «ղեկավարող» հայերի, համոզվելով Կրեմլի այն ժամանակվա տերերի կողմից Հեյդար Ալիևի վրա սաստկացող հալածանքներում, հայերը անցան գործի։

Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը եռուզեռի մեջ է, այնպես որ համեմատությունները մինչև անկարելին տեղին է: Առաջին խաղակեսում հայերը միանշանակ հաղթեցին: Նրանք ավելի լավ էին կազմակերպված, ավելի ակտիվ էին, մարզչական շտաբն ու խաղացողները (անջատողականների վերնախավն ու նրանց հովանավորները) ավելի արդյունավետ էին աշխատում երկրպագուների հետ (խոսքս հասարակ մարդկանց մասին է)։ Նրանք օգտագործեցին խաղային շարվածքներ, որոնց մասին Ադրբեջանում դեռ չէին լսել։ Տեղեկատվական պատերազմը, ահաբեկչությունը, դրսից լեգեոներները, հանդերձավորման (զենք և կապի միջոցներ) լավագույն որակը հսկայական առավելություն տվեցին։ Էլ չասած կողմնակալ դատավարության մասին, երբ միջնորդ դատավորները՝ սկզբում ռուս, իսկ հետո նաև մնացածը՝ համառորեն չէին նկատում հայերի աղաղակող խախտումները, այլ սուլում էին Ադրբեջանի ցանկացած ակտիվության դեպքում։ Կարմիր ու դեղին քարտերի մասին չեմ խոսում։ Հայերը վատագույն դեպքում ստանում էին բանավոր նախազգուշացումներ։ VAR (արբիտրի տեսագրական օգնության) համակարգը գոյություն չուներ, բայց նույնիսկ դա էլ Ադրբեջանին չէր փրկի։ Դատավորները եղածը չէին տեսնի, իսկ չեղածը կնկատեին։

Ընդմիջմանը մենք ամեն ինչ արեցինք, որպեսզի խուսափել երկրորդ խաղակեսից։ «Տեսուչներին» բացատրեցինք, որ կանոնները ոտնահարվել են հակառակորդի կողմից։ Որ սա լավ չի ավարտվի, որ մենք ինքներս կարող ենք կոպիտ «ֆուտբոլ» խաղալ։ Իզուր։ 2020 թվականի սեպտեմբերին հաջորդեց երկրորդ խաղակեսը։ Արդյունքները հայտնի են։ Հայկական «թիմը» հապճեպ հեռացավ խաղադաշտից՝ իր ետևից թողնելով դիակներ, ավերակներ ու ականներ։ Մենք հաղթեցինք։ Մենք վերականգնում ենք ազատագրված տարածքները, և սա նույնպես հայերի հանդեպ ադրբեջանցիների հակակրանքի դրայվերներից մեկն է։ Մեկ բան է իմանալ, որ մեր հողերը ամայացել են, մեկ այլ բան է տեսնել բարբարոսական ատելության արդյունքները։ Բայց ի՞նչ կհրամայեք անել Ղարաբաղում մնացած հայերի հետ։ Եվ ինչպե՞ս հարևանություն անել Հայաստանի հետ։

Մեզ «հրամայել» ոչ ոք չի կարող։ Ճշտված վճռականության քաղաքականությունը, որով առաջնորդվում է Ադրբեջանը 1990-ականների կեսերից, դրա համար ոչ մի շանս չի թողնում։ Բայց նաև առանց դրսից ճնշում գործադրելու փորձերի, հայերի հետ հարաբերություններում հարցեր են մնում, որոնց պատասխանը մեզ հարկավոր է։ Ինձ մղում է մի երկու ջերմ, նույնիսկ թեժ տող գրել այն մասին, թե Ադրբեջանը ինչ պետք է անի հայերի հետ։ Բայց մենք պայմանավորվել ենք թողնել էմոցիաները։

Կա այսպիսի գիտություն՝ կոնֆլիկտաբանություն։ Չնայած նրան, որ հակամարտության ցանկացած մասնակցի համար նրա թշնամությունը՝ ամենաճշմարիտն և առանձնահատուկ է, կան օրինաչափություններ։ Դրանք ընդգրկում են տարբեր մակարդակներում հակամարտությունների ծագումն ու զարգացումը` մակրո և միկրո, և ոչ ստանդարտ մեզո: Հակամարտությունները լինում են մարդու մասնակցությամբ՝ ներանձնային և սոցիալական։ Կենդանիների մոտ՝ զոոկոնֆլիկտներ: Ձգում է ենթադրել, որ Ղարաբաղում տեղի է ունեցել հակամարտության նոր տեսակ, որը ներգրավել է 30 տարի առաջ իր հողի վրա ապրած մարդուն և այդ հողերը նրանից խլել որոշած կենդանիներին: Բայց ես արդեն խոստացել եմ առանց էմոցիաների։

Կոնֆլիկտաբանության անբաժանելի մաս է հանդիսանում հակամարտությունների և՛ կարգավորումը, և՛ ավարտը: Մտածելով խաղաղության մասին՝ մենք փորձում ենք հասկանալ, թե ինչի մասին են մտածում հայերը։ Խոսքս ռևանշի մասին երազող շակալների մասին չէ, որոնց անհրաժեշտ է չեզոքացնել։ Խոսքս արյունից ու ատելությունից հոգնած հայ հասարակության ադեկվատ հատվածի մասին է։ Նրանք գիտեն, որ դա է հայերին բերել ամեն ինչի՝ հույսերի, երազանքների, պլանների փլուզման։ Բայց արդյո՞ք հայ հասարակության համեմատաբար սթափ մտածող հատվածը փորձում է հասկանալ, թե ինչպես են ադրբեջանցիները տեսնում ստեղծված իրավիճակը։ Պարտվածների համար միշտ ծանր է, պարտված հայերի համար՝ եռակի անգամ։ Չէ որ նրանք «անպարտելի» են։ Բայց այնուամենայնիվ։ Ի՞նչ են մեզանից սպասում։ Ինչի՞ վրա են հույս դնում։

Գլոբալ աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների՞։ Ռուսաստանի՞։ Նա հիմա զբաղված է Ուկրաինայով: Իսկ Ուկրաինան իր հերթին՝ Ռուսաստանով։ Աշխարհում ամեն ինչ հոսում ու փոխվում է, բայց եթե հայերը սպասում են Կրեմլում «հնագույներին» պաշտողին, ապա որտե՞ղ են երաշխիքները, որ Վլադիմիր Վլադիմիրովիչից հետո (նա մահկանացու է, ինչպես բոլորը) չի մտնի նրանց նկատմամբ ամենևին էլ համակրանք չզգացող մարդ։ Ընտրությունններին Էրդողանի հնարավոր պարտությա՞նը։ Թուրք առաջնորդն ու Ադրբեջանի բարեկամը հանրաճանաչ է, և նրա հմտությունը պետք է ապահովի վարկանիշի հետագա բարձրացում ընտրությունների մոտենալուն զուգահեռ։ Այո, և Թուրքիայի քաղաքական սպեկտրի այլ ներկայացուցիչները միաձայն հայտարարում են Ադրբեջանին աջակցելու մասին։ Ոմանք նույնիսկ կշտամբում են Էրդողանին դրա անբավարար ծավալների համար: Ադրբեջանական նավթային դիկտատուրայի մասին մաշված սկավառակները կսկսեն ֆրանսիացիների թեթեւ ձեռքով նվաճել եվրոպական հիթ շքերթնե՞րը։ Օյ, միթե: Իրանը կորոշի ջախջախել Ադրբեջանի՞ն։ Ձեռքերը կարճ են, իսկ դրանք ավելի կարճ կկտրի հենց այդ նույն Արևմուտքը, որի Բաքվի նկատմամաբ անբարյացակամ վերաբերմունքի վրա այդպես հույս է դնում Երևանը։ Եվ Իսրայելը, որին Երևանում համառորեն չեն սիրում։ Սփյուռքի՞։ Նա խոստովանել է իր անկարողության մեջ: Եվ սխալվել է (սա փաստի արձանագրումն է):

Հայերը վախենու՞մ են ադրբեջանցիների ատելությունից։ Եվ ճիշտ էլ անում են: Կատուն գիտի, թե ում միսն է կերել։ Ի տարբերություն մեր հանդեպ ցեղասպանական հեքիաթների և թուրքաֆոբական սարսափ պատմությունների ջերմոցներում խնամքով աճեցրած հայերի ատելությանը, ագրեսորի նկատմամբ մեր ատելությունը տիպիկ օրգանական-վայրաճ է։ Առաջին ձեռքից։ Եվ դրանից շատ ավելի անտանելի և գործունյա: Բայց մեր երկրի պետական մոտեցումը հբավականացնում է դրա համար, որպեսզի դրսևորել բարի կամք՝ Ղարաբաղի հայերին առաջարկելով միանալ տարածաշրջանի զարգացման գործընթացներին։ Մենք պատրաստ ենք երաշխավորել նրանց սահմանադրական իրավունքները մեր երկրում, բացառությամբ այն աձանց, ովքեր իրենց արատավորել են պատերազմական հանցագործություններով։ Պարտադիր նարատիվի հետ մեկտեղ, մենք առաջարկում ենք հակամարտությունների վերջ տրման և կարգավորման մեջ չափազանց արդյունավետ տնտեսական խթաններ: Ընտրությունը պարզ է։ Շարունակել երազել «արցախի» մասին, հավաքել ունեցվածքը և սլանալ կամ աղքատ Հայաստան, կամ մեկ այլ տեղ։ Սա տարբերակ 1-ինը։ Ընդունել իրականությունը, դեն նետել արցախյան պատրանքի 30 տարվա բեռը և խորհել ապագայի մասին՝ տարբերակ 2-րդ է։ Երրորդը տրված չէ։

Հիմա լոլիկի և ձու նետողների մասին: Օյ, ինչպես եմ ուզում կանգնել քո կողքին և շպրտել՝ կարելի է նույնիսկ վարունգ, կամ էլ փոքրիկ քարերով՝ խաղաղության աղավնիներին: Մենք արդեն անցել ենք դրա միջով, իսկ փորձված ճնճղուկին մղեղով չես խաբի։ Մանավանդ, երբ ճնճղուկը նաև տանջված է, բնից քշված է, Խոջալիում սառած է, 30 տարի ճշմարտությունը գտնելու համար այս ու այն կողմ թռած է, տարբեր թռչուններից արդարություն աղերսած է։ Ուրեմն այսպես, ճնճղուկը ծլվլեց, ծլվլեց ու հետզհետե վերածվեց հայի ականջի համար ատելի անունով երկաթե թռչունի։ Կովկասյան դրոշակակրի։ Չե՞ք լսել այդպիսի թռչունի մասին: Նա ոչինչ չի մոռացել և չի մոռանա: Բայց նա ունի ևս մեկ առավելություն։ Այդ թռչունը տարբերվում է խելքով և հնարամտությամբ։ Դե մոտավորապես հայտնի մուլտֆիլմից Գովորունի պես:

Կա այսպիսի բանաձև no justice, no peace։ Այն դեռ 80-ականների վերջում հորինել են աֆրոամերիկացիները ԱՄՆ-ում։ Առանց արդարության խաղաղություն չի լինում։ Խաղաղությունը Հայաստանի պատկերացմամբ՝ մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը իրենց հողի կորստի հետ հաշտված հնազանդ ադրբեջանցիներ են։ Խաղաղությունը 2022 թվականի վերջին Ադրբեջանի պատկերացմամբ՝ մարդկային կյանքին վերադարձած Ղարաբաղի հայերն են և Հայաստանի հետ փոխադարձ տնտեսական շահերի վրա կառուցված խաղաղ գոյակցությունը։ Եվ ամբողջ տարածաշրջանի զարգացումն ամբողջությամբ։

Զգացեք տարբերությունը: Ո՞ր տարբերակումն է ավելի շատ արդարությունը։