Իրականության նոր կետ Անջատողական համերաշխությունը ճաք է տալիս

«Ղարաբաղյան ընդդիմության մի մասը դժգոհ է մարդկանց տեղաշարժի աննախադեպ ակտիվացումից», այսպես բազմախոս է, ըստ երեւույթին, որպեսզի թեմայի վրա ուշադրություն հրավիրել՝ «Epress.am»-ի, ի դեպ ԵՄ-ի աջակցությամբ գործող հայերեն հրապարակությունում հոդվածի վերնագիրը։

Այս վերնագիրը անմիջապես տրամադրում է շատ արժեքավոր տեղեկություններ: Մասնավորապես՝ վիճակագրական. նրա շնորհիվ մենք իմացանք, որ, նախ ղարաբաղյան հայերի միայն մի մասն է դժգոհ, որ «Լաչին» սահմանային անցակետով դեռ շարժվում են և՛ մարդիկ, և՛ բեռներ։ Իսկ երկրորդը, այդ դժգոհ մասը՝ բացառապես «ընդդիմությունն» է, և այն էլ, ներողություն նույնաբանության համար՝ միայն դրա մի մասը։ Հետաքրքիր է, քանի՞ հոգուց է այն բաղկացած՝ 20, 12, իսկ միգուցե 5:

Մնացածը, կարծես թե գոհ են։ Ակնհայտորեն այո։ Դա երևում է առնվազն այդ նույն «մարդկանց տեղաշարժի աննախադեպ ակտիվացումից», ինչից գանգատվում են «ընդդիմադիրները»։ Սահմանային անցակետի առջև շարվել է կանանց, երեխաների և լավ սնված տղամարդկանց հերթը։ Բայց ասել, որ նրանք գոհ են ամեն ինչից, թերևս, կլիներ հոգու դեմ մեղանչել։ Սահմանը հատող մարդիկ մի փոքր մռայլ են, դեմքերին նյարդային լարվածության նշաններ։ Միևնույն ժամանակ, ղարաբաղյան լիցքի պնդակազմ գյուղացիները հանգիստ և վայելուչ ձգվում են, իսկ մյուսները գործիմաց կանթում են ձեռքերը՝ սպասելով իրենց հերթին և դրսևորելով լիակատար անվրդովություն: Դե, միգուցե իրականում մի քիչ վախենում են, բայց դրա համար էլ տղամարդ են, որ ցույց չտան։

Կանայք, ինչպես սովորաբար, ավելի շատ են անհանգստություն և կասկածամտություն ցուցաբերում, ավելի հաճախ են նայում շուրջը, բայց ընդհանուր առմամբ մթնոլորտը սրընթաց մոտենում է առօրեականությանը։ Շատերը առայժմ չեն կարողանում հավատալ տեղի ունեցածին։ Բայց դա անսովորությունից է։ Այլ կերպ չէր էլ կարող լինել։ Նախ, ղարաբաղցի հայերը հասկանում են, որ ապրել են դեռ երեք տարի առաջ Հայաստանի օգնությամբ ադրբեջանական բանակին դիմակայել փորձած անջատողական տարածաշրջանում, և զգուշանում են, որ կռված զինյալների և նրանց ղեկավարների նկատմամբ թշնամանքը կուղվի նրանց՝ խաղաղ բնակչության վրա։ Երկրորդը, նրանց, ինչպես նաև երկրագնդի բոլոր հայերին, մանկուց ներշնչել են հայերի և թուրքերի էկզիստենցիալային անհամատեղելիության մասին գաղափարով։ Դե և երրորդը, որը, թերևս ամենագլխավորն է, (այստեղ ադրբեջանցիները պետք է դրսևորեն առավել համակրանք և նրբանկատություն), այս շփոթված մարդիկ չեն կարող հավատալ, որ գրեթե մանկական կլինիկայում իրենց մեջ ներարկված «միացում» չիպը անհետացել է՝ վառվել է, անջատվել է տեխնիկական պատճառներով։

Ժամանակը մաղել է ամեն անբնականը և սահմանի երկու կողմի հայերին ներկայացրել է Ղարաբաղի համար նրանց պայքարի միակ հնարավոր արդյունքը՝ սահմանային անցակետը։ Ահա և նրանք նայում են մեր քաղաքավարի, բայց անդրդվելի սահմանապահ ծառայության աշխատակիցներին և սկսում են դանդաղորեն շոշափել նոր իրականությունը։

Իրականությունը ընդհանրապես հետաքրքիր բան է։ Դու կարող ես դրանից երկար պարսպապատվել՝ այն ընկալելով որպես իր մտածածին այդպիսի մի աշխարհ։ Սկզբում նա քաղաքավարի կերպով կխնդրի հյուր գալ՝ մեկ անգամ կթակի, երկրորդ անգամ (հակամարտության համատեքստում իրականությունը շատ նուրբ է թակել հայերին՝ գրեթե երեսուն տարի ինքնավարության ամենաբարձր կարգավիճակի առաջարկով): Դու քշում ես անկոչ հյուրին՝ քո փոքրիկ աշխարհի ամրոցը ընդունելով աշխարհի ամենահուսալի պատերի տեղ: Իսկ հետո իրականությունը հոգնում է թակելուց և ամբողջ կուտակված կատաղությամբ, փոթորկի մղումով, տապալում է քո դուռը, գլխիվայր է անում քո տունը և քեզ ցավոտ սեղմում պատին (իսկ սա արդեն 2020 թվականի աշունն է):

Հետո ընդմիշտ տիրում է խաղաղություն: Խաղաղությունը ոչ թե պարզապես պատերազմի բացակայություն է, խաղաղությունը, որպես հաշտություն է իր և իրականության հետ, իսկ նշանակում է նաև իր ուժերի և հնարավորությունների գիտակցում: Միայն նման հաշտեցումից հետո կարելի է ապագայի պլաններ կազմել և ստեղծել այն։ Ելնելով դրանից՝ հայերի մոտ միայն հիմա է հայտնվել ապագան։ Այո, դժվար է հավատալ, բայց հատկապես ղարաբաղցի տղամարդկանց ու կանանց այս տարակուսած աչքերում է առաջին անգամ հայտնվել ապագան, և հենց այս ապագան է, որ անջատողական ռեժիմի, կամ ինչ-որ ընդդիմության պարագլուխները չեն կարող ներել իրենց ժողովրդին։ Որովհետև նրանք, ովքեր ուժասպառ են լինում անցակետի դեմ անզոր կատաղությունից, այդ նույն հրոսակախումբը, «ղարաբաղյան ընդդիմության մասը», ըստ էության, ապագա չունեն։ Նրանք շատ հեռու են գնացել:

Epress-ը գրում է, որ սկզբում, ադրբեջանական սահմանային անցակետի տեղադրումից անմիջապես հետո, «ղարաբաղյան ոստիկանությունը» սկսեց վերահսկողության տակ վերցրել ճանապարհը։ Որպեսզի մարդիկ «չհայտնվեն ադրբեջանական քարոզչության թակարդում, ոստիկանությունը կանխեց միջանցքից, իսկ հետևաբար՝ և անցակետից օգտվելու փորձերը»։

Մենք չգիտենք ժողովրդի հետ ինքնահռչակ ոստիկանության բոլոր հանկարծափոխությունները, սակայն շատ հնարավոր է, որ կեղծ իշխանությունները ժամանակին հասկացել են, որ խուլ դժգոհությունը կարող է վերածվել անկանխատեսելի հետևանքների, և որոշել են բաց թողնել ժողովրդին։

«Ինչու՞ տեղական իշխանությունները խախտեցին կարմիր գիծը, որն իրենք էին և նշել, և որոշում են ընդունել այն մասին, որ ղարաբաղցիները պետք է օգտվեն Լաչինի միջանցքում տեղադրված ադրբեջանական անցակետից։ Այս հարցի պատասխանը այս օրերին կայացած հանդիպման ընթացքում փորձել են Հարությունյանից ստանալ «Արցախի անվտանգության և զարգացման ճակատ» շարժման անդամները, պատմում է այդ տեղատվական ռեսուրսը։

Ինչպես երևում է, հայ փորձագետները հետ չեն մնում միտումից։ «Կարմիր գիծ» արտահայտությունը աճող հակամարտությունների և ուժային կենտրոնների ֆոնին ամուր մտել է համաշխարհային քաղաքական լեքսիկոնբ Ահա և անջատողականների մնացորդները, պարզվում է, ունեն «կարմիր գծեր»։ Հարությունյանը, ուրեմն, հայտարարել է, որ անցակետը և հենց այն կարմիր գիծն է, որից հետո կհետևի… Իսկ հետո, քանի որ ոչ ոք չէր հասկանում, թե կոնկրետ ինչ է հետևելու, նա ստիպված եղավ այդ ողջ գործերը արգելակել։ Մտածում ես, որ խորամանկ Արայիկը պարզապես փորձում է արտաքին հանդարտության տակ քողարկել իր անհաջողությունները. նախ որոշեց ստուգել, թե արգելքից ինչ դուրս կգա, իսկ տեսնելով, որ ժողովուրդը սկսել է քաշվել դեպի անցակետ, շտապեց հրապարակել թույլտվությունը, որպեսզի գործին «հսկողության» երանգ տա։ Դե, նա չէ որ չէր կարող ճիշտ խոստովանել. «Ինձ ընդհանրապես ոչ ոք չի հարցրել, ժողովուրդը թքած ունի իմ թույլտվության վրա, ինչպես նաև իմ սուրճի գավաթի մեջ»:

Կարծես թե, Ղարաբաղի հայերը պարզապես հասկացել են, թե ով է տան տերը և փորձում են ապրել նոր կանոններով։ Դե հնագույն խաչքարեր փորագրողը (այդ գործունեությունը, ի դեպ, պետք է խստորեն կարգավորվի Ադրբեջանում) Սամվելի համար, ով որոշել է Գյորուսում այցելել իր սիրելի մորաքրոջըը, ինչ իմաստ ունի թույլտվություն խնդրել իրադարձությունների շարանից խենթացած սրիկա Արայիկից, ով միայն երազում է վերածվել խլուրդի և թունել փորել դեպի Արգենտինա։ Շատ ավելի խելամիտ է պարզապես վերցնել և գնալ՝ պատասխանելով ապակու հետևում գտնվող աղջկա քաղաքավարի հարցերին, և բարև, մորաքու՜յր:

Ի դեպ, «Արցախի անվտանգության և զարգացման ճակատը» Ռուբեն Վարդանյանի մտահղացումն է։ Այս ծիծաղելի մարդուկը վերջին մեկ ամսվա ընթացքում ոչինչ չի անում, միայն սեղմում է բռունցքները և փնթփնթում այն մասին, որ հայերն այնտեղ ինչ-որ բան չեն ընդունի և թույլ չեն տա, իսկ երբ փորձում է բողոքի ցույց հրավիրել, ապա նույնիսկ հարյուրավոր մարդկանց չի կարողանում հավաքել։

Եվ հիմա արդեն լիովին անհեթեթ է դարձել շրջափակման մեջ մեղադրանքը։ Մեզ մեղադրելով շրջափակման մեջ՝ հայերն անկեղծ տարակուսանք են առաջացնում համաշխարհային հանրության մոտ։ Այս համայնքի համար հեշտ էր կույր ու խուլ ձևանալը, երբ տեղեկատվության տարածման արագությունը այնքան էլ բարձր չէր: Բայց հիմա, երբ սահմանով այս ու այն կողմ ճանապարհորդող էթնիկ հայերի կադրերն արդեն հասցրել են հարյուր անգամ պտտվել աշխարհով մեկ, նույնիսկ հայկական նախագծի հովանավորները ստիպված են հասկացնել տալ խնդրանքի ողջ անհեթեթությունը: Բոլորի համար արդեն պարզ է՝ անցակետը՝ շրջափակման հակականուն ու հակամարտիկ է։ Անցակետ՝ ինչը նշանակում է, որ նրա միջով բաց են թողնում: Տես եթե այն կոչվեր անանցակետ, այսինքն՝ սահմանային անանցակետ, այդ դեպքում մտահոգվելու պատճառ միանշանակ կլիներ։

Դե ինչ, ստիպված ենք ևս մեկ անգամ գոհունակությամբ արձանագրել, որ ղարաբաղցի հայերը հոգնել են անջատողական հրոսախմբից։ Եվ անջատողականության մոլեռանդ կողմնակիցները պետք է հասկանան, որ վերաինտեգրման հետագա խոչընդոտումը անհեռանկարային է: Ստանիսլավ Եժի Լեցի կծու արտահայտության համաձայն՝ մենք անելանելի ենք անվանում այն իրավիճակը, որից ելքը մեզ դուր չի գալիս։ Դե ինչ, անջատողական ավազակախմբի պարագլուխի վիճակը, ի տարբերություն խաղաղ բնակիչների՝ ավելի բարդ է՝ առանց ադրբեջանական արդարադատության ձեռքին հանձնվելու, չի ստացվի։ Իսկ դա նշանակում է որ, նրանք ամեն ինչ կանեն իրենց վերջը հետաձգելու համար։ Բայց դա նրանց արդեն չի հաջողվի։

Եվ վերջապես, եկեք մեզ թույլ տանք ղարաբաղցի խաղաղ հայերի համար ուրախանալու ևս մեկ առիթ։ Նրանք երկար ժամանակի ընթացքում առաջին անգամ, վերջապես ձեռք են բերում այն զգացումը, որ ապրում են լիարժեք պետությունում։