«Իրանի նոր նախագահն էլ կշարունակի մերձենալ Ռուսաստանի, Չինաստանի, Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ» Լանա Ռավանդի-Ֆադաին՝ Caliber.Az-կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ պատմական գիտությունների թեկնածու, Արևելյան մշակութային կենտրոնի ղեկավար, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի արևելագիտության ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող, Ռուսաստանի պետական հումանիտար համալսարանի ժամանակակից Արևելքի և Աֆրիկայի ամբիոնի դոցենտ Լանա Ռավանդի-Ֆադաիի հետ։

- Իրանի նախագահ Էբրահիմ Ռաիսիի և նրան ուղեկցող անձանց մահվան հանգեցրած սարսափելի ողբերգություն է տեղի ունեցել։ Երկրում սուգ է հայտարարվել, որից հետո, ակնհայտ է, կսկսվեն նախագահական ընտրությունների նախապատրաստություն։ Արդյո՞ք Իրանի սահմանադրությամբ նախատեսված է որևէ մեխանիզմ նման դեպքերի համար։

- Աղետը տեղի ունեցավ բոլորովին անսպասելի և ցնցեց ինչպես իրանցիներին, այնպես էլ ողջ աշխարհը։ Սա նաև անձնական ցնցում է ինձ համար, որովհետև ես Հոսեյն Ամիր Աբդոլլահիանի հետ վաղուց անձամբ ծանոթ էի, և նույնիսկ այս տարվա գարնան սկզբին շնորհավորանքներ փոխանակեցինք Նովրուզ Բայրամի կապակցությամբ։ Շատ դժվար է զգալ, որ նա և Իրանի մտավոր, քաղաքական վերնախավի այլ նշանավոր գործիչներ, այդ թվում նաև նախագահ Ռաիսին, այլևս մեզ հետ չեն։ Ես չէ սկսի մինչ հետաքննության պաշտոնական արդյունքների հրապարակումը՝ աղետի մասին որևէ վարկած առաջ քաշել։

Իրանի սահմանադրության մեջ նախատեսված է զոհված նախագահին փոխարինելու ընթացակարգը. նրա պաշտոնում ժամանակավորապես նշանակվում է առաջին փոխնախագահը, այս դեպքում՝ Մոհամմադ Մոհբերը, ով արդեն սկսել է կատարել այդ պարտականությունները։ Սահմանադրության համաձայն՝ Մոհբերը նախագահի գործունեությունը կիրականացնի երկու ամսվա ընթացքում, որից հետո հատուկ խորհուրդը պետք է կազմակերպի նախագահական ընտրություններ։ Համապատասխանաբար, այնուհետև նորընտիր նախագահը կձևավորի Իրանի նոր կառավարություն։

- Ինչպե՞ս կփոխվի Իրանում ներքաղաքական իրավիճակը Ռաիսիի մահից հետո։ Կարծիք կա, որ այժմ կարող է կոշտ պայքար սկսվել լիբերալների և պահպանողականների միջև...

- Իրոք, Ռաիսիին շատերն էին տեսնում որպես Գերագույն առաջնորդի պաշտոնի վառ ֆավորիտներից մեկը՝ Իրանում հենց Գերագույն առաջնորդն է տիրապետում լիակատար իշխանության, այլ ոչ թե նախագահը, մինչդեռ նախագահը՝ ավելի շուտ ներկայացուցչական պաշտոն է: Այժմ ամենաակնհայտ ֆավորիտ է դարձել ներկայիս առաջնորդի որդի՝ Մոջթաբա Խամենեին։

Ինչ վերաբերում է լիբերալների և պահպանողականների հնարավոր պայքարին. առաջինը, «լիբերալ» տերմինը մի փոքր սխալ է, քանի որ Իրանում դասական լիբերալներ չկան՝ խիստ քաղաքագիտական իմաստով: Իրանցի բոլոր այսպես կոչված «լիբերալները», օրինակ, հանդես են գալիս կրոնի և քաղաքականության անքակտելի կապի օգտին, ինչը հակասում է դասական լիբերալիզմի հիմքերին: Իսկ ըստ էության, կա բաժանում՝ ծայրահեղ պահպանողականների, կենտրոնամետ պահպանողականների և բարեփոխիչների: Վերջիններս՝ ամենաչափավոր ուժերն են, բայց նրանք նույնպես հանդես են գալիս իսլամական ռեժիմի հիմքերի պահպանման օգտին, բայց ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ լուրջ թուլացումներով։ Բացի այդ, բարեփոխիչները վերջին մեկուկես տասնամյակում շատ լրջորեն թուլացել են, և հետևաբար նրանք իրենց լուրջ չեն դրսևորի, այնպես որ ուլտրապահպանողականները փաստորեն կպայքարեն միմյանց հետ՝ առանց այլ քաղաքական ուժերի մրցակցության։

- Արդյո՞ք պետք է ակնկալել փոփոխություններ Թեհրանի արտաքին քաղաքականության մեջ, մասնավորապես՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի նկատմամբ։

- Անկեղծ ասած, չեմ կարծում։ Թուրքիան և Ադրբեջանը չափազանց կարևոր են Իրանի համար։ Հիշենք թեկուզ այն, որ նախագահական ուղղաթիռի որոնումներին օգնել է հենց Թուրքիան, որը փրկարարներ ուղարկեց այդ տարածք, և հատկապես թուրքական բարձր տեխնոլոգիական անօդաչու թռչող սարքն է օգնել հայտնաբերել կործանման վայրը։ Մենք գիտենք, որ Ադրբեջանն էլ է պատրաստակամություն հայտնել՝ անհրաժեշտ օգնություն ցուցաբերել։ Այնպես որ Թուրքիայի նկատմամբ Թեհրանի քաղաքականությունը, կարծում եմ, կմնա նույնը։

Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ես դրանում հաստատ կասկած չունեմ. վերջին շրջանում կողմերը բազմաթիվ քայլեր են արել միմյանց հանդեպ։ Հնարավոր է, մենք և կլսենք Ադրբեջանին և Թուրքիային ինչ-որ բանում մեղադրող առանձին ձայներ, բայց այդ հարձակումները չեն ազդի Թեհրանի պաշտոնական արտաքին քաղաքականության վրա։ Փաստորեն նման ռեակցիոն ուժեր միշտ էլ եղել են Իրանում։

- Իսկ ի՞նչ կասեք Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նկատմամբ Իրանի Իսլամական Հանրապետության քաղաքականության մասին։

- Հաշվի առնելով, ինչպես վերևում արդեն նշեցի, որ Իրանի ներքին և արտաքին քաղաքականության մեջ այսօր գերակշռում են ծայրահեղ պահպանողականները, ես Իրանում ոչ մի էական արտաքին քաղաքական փոփոխություն չէի ակնկալի: Հիշենք, որ նախագահ Ռաիսին ինքը հանդես էր գալիս երկրի համար մտածված բազմաբևեռ քաղաքականության, հարևանների և կարևոր ռազմավարական դերակատարների. բացի Ռուսաստանից, Հնդկաստանի և Չինաստանի հետ, Մերձավոր Արևելքում՝ Սաուդյան Արաբիայի և տարածաշրջանի այլ երկրների հետ հարաբերությունների բարելավման օգտին։

Հետևաբար ինձ թվում է, որ նոր նախագահը կտիրապետի նման տեսակետներով։ Իրանը կշարունակի մերձենալ Ռուսաստանի, Չինաստանի, Հնդկաստանի, Ադրբեջանի, Թուրքիայի հետ և դիմակայել՝ ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ Արևմուտքին։ Հնարավոր է, որ որոշ ժամանակով կվատթարանան Վաշինգտոնի հետ առանց այն էլ շատ լարված հարաբերությունները, եթե Թեհրանում համարեն, որ Ամերիկան ինչ-որ կերպ մասնակից է նախագահի զոհվելուն։