Լաչինի բլիցկրիգը Իսկ երրորդ հրավեր կարող է և չլինել

2022 թվականի հուլիսի վերջին օրերը։ Ճանապարհաշինարարական խմբի աշխատաողները գոհ նայում են կատարված աշխատանքին. հողի հարթեցմանը, ավազի շերտի դասավորմանը, մանրախճի և մանրացված քարի շերտին, բարձրորակ ասֆալտին՝ ամեն ինչ կարգին է։ Լաչինի այլընտրանքային ճանապարհը, որի շինարարությունը նախատեսվում էր ավարտել երեք տարվա ընթացքում, ավարտվեց մեկ տարի 8 ամիս ռեկորդային ժամկետում։ Շինարարության համար պատասխանատու պաշտոնյաները հանգիստ շունչ քաշեցին. կարելի է Բաքվին զեկուցել կատարված աշխատանքի մասին։ Արդեն օգոստոսի 2-ին ադրբեջանական կողմը պաշտոնապես տեղեկացնում է, որ քանզի Լաչինը շրջանցող այլընտրանքային ճանապարհը պատրաստ է, օգոստոսի 5-ին քաղաք կմտնեն Ադրբեջանի ԶՈւ-ի ստորաբաժանումները։

Բնականաբար, Լաչինում և նրա հարակից գյուղերում անօրինական վերաբնակեցված հայերը հայտնվեցին ոչ պատրաս վիճակում, նրանք չէ՞ որ շարունակում էին հավատալ, որ հավերժ ապրելու են այս հողերի վրա։ Դա դեռ ինչ է՝ նրանց մտքով անգամ չէր կարող անցնել, որ այն, ինչ նրանք չկարողացան անել 30 տարվա օկուպացիայի ընթացքում, արվել է ընդամենը 20 ամսվա ընթացքում։ Եվ հետևաբար խնդրեցին. մեզ մինչև օգոստոսի 25-ը լրացուցիչ ժամանակ տվեք։ Համոզված եմ, որ Ադրբեջանի փոխարեն ցանկացած այլ պետություն, հատկապես այն բոլոր վայրագություններից հետո, որոնք կատարել են հայերը՝ կպատասխանեին կտրական մերժումով։ Շրջանցիկ ճանապարհ էիք ուզու՞մ։ Դուք այն ստացել եք: Բարի եղեք ազատել տարածքը։ Սակայն Բաքուն կրկին հումանիզմ դրսևորեց՝ հայերին ընձեռնելով նման հնարավորություն։ Մինչդեռ, ինչպես ցույց տվեցին հետագա իրադարձությունները, ադրբեջանական կողմի բարությունը ապօրինի վերաբնակիչները չգնահատեցին։ Լաչինը, Զաբուխը և Սուսը լքելու փոխարեն սիրիացի և լիբանանի հայերը սկսեցին կրակին ու սրի տալ տները, անտառներն ու ենթակառուցվածքները: Նույն բանը մենք նկատեցինք 2020 թվականի նոյեմբերին, երբ հայերը հապճեպ փախան Քելբեջարից։

Դա ադրբեջանական հողը լքող օտար, այլասեռ տարրի հոգեվարք էր, որը ոչ մի կերպ չէր կարող խանգարել Լաչինը Ադրբեջանի կազմ վերադարձին։ Ինչը և տեղի ունեցավ օգոսոսի 26-ին, ինչի մասին Ադրբեջանի ժողովրդին հայտնել է նախագահ Իլհամ Ալիևը։ «Այսօր՝օգոստոսի 26-ին, մենք՝ ադրբեջանցիներս, վերադարձանք Լաչին քաղաք։ Ադրբեջանական բանակը տեղակայված է Լաչին քաղաքում։ Զաբուխ և Սուս գյուղերը վերցվել են վերահսկողության տակ։ Բոլոր լաչինցիներին և ադրբեջանական ժողովրդին շնորհավորում եմ այս կապակցությամբ։ Կեցցե՜ Լաչինը։ Կեցցե՜ Ադրբեջանը»,- Թվիթերում գրել է Իլհամ Ալիեւը։ Իսկ սեպտեմբերի 21-ին նախագահ Ալիեւը Լաչին քաղաքում բարձրացրեց Ադրբեջանի դրոշը։

Լաչին քաղաքի, Սուս և Զաբուխ գյուղերի առանց արյուն թափելու վերահսկողության տակ վերցնելը՝ հիանալի ռազմաքաղաքական գործողություն էր, որը, այնուամենայնիվ, պետք է Հայաստանին ստիպեր արագացնել իր 12 կիլոմետրանոց նոր ճանապարհի (Կոռնիձոր գյուղի միջով) շինարարությունը: Սակայն մինչև հիմա այդ ճանապարհը շահագործման չի հանձնվել (հերթական անգամ խոստանում են գործարկել ապրիլի 1-ին), քանի որ Երևանը և Խանքենդիում ավազակախմբերի մնացորդները 2022 թվականի օգոստոսից մինչև 2023 թվականի մարտ ամիսը ընկարծ ժամանակահատվածը ծախսել են Ադրբեջանի ԶՈւ-ի դեմ բազմաթիվ սադրանքների, ռուս խաղաղապահների ուղեկցությամբ և իմացությամբ գրունտային ճանապարհով Ղարաբաղ անձնակազմի և զինամթերքի տեղափոխման վրա, որի ժամանակ մարտի 5-ին սպանվեց երկու ադրբեջանցի զինծառայող։ Այս բոլոր խախտումները արձանագրող Բաքվի բազմաթիվ բողոքների ու նախազգուշացումների վրա ուշադրություն չի դարձվել։

Բայց ամեն մի համբերության վերջը գալիս է։ Մարտի 30-ին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հանդես եկավ հաղորդագրությամբ այն մասին, որ Լաչինի նոր ճանապարհի շահագործման հանձնելու կապակցությամբ վերահսկողության տակ են վերցվել հիմնական և օժանդակ ճանապարհների մի քանի գերիշխող բարձունքներ, ինչպես նաև Լաչինի շրջանի Ջագազուր և Զաբուխ գյուղերի միջև ընդարձակ սահմանամերձ տարածքը։ Եվ կրկին, ինչպես անցյալ տարվա օգոստոսին՝ առանց արյուն թափելու։

Այստեղ, չնայած հայկական կողմի աղաղակներին, կարևոր է նշել, որ առաջին հերթին Լաչինի շրջանը Ադրբեջանի ինքնիշխան տարածքն է։ Եվ Բաքուն իրավունք ունի իր տարածքում սահմանել սահմանադրական կարգ, ամեն հնարավոր միջոցներով ապահովել անվտանգությունը։ Այս համատեքստում հարկ է հիշել Իլհամ Ալիևի խոսքերը, որոնք նա Մասիմ Մամեդովին ասել է՝ նրան Լաչինի շրջանում նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ նշանակվելու կապակցությամբ։

«Այսուհետ մեզ համար գլխավոր խնդիրներից մեկն է հանդիսանում ինչպես Լաչինի շրջանի անվտանգության ապահովումը, այնպես էլ նախկին հարկադիր վերաբնակներին այնտեղ արագ վերադարձնելը։ Հայաստանի հետ սահմանի երկայնքով Լաչինի շրջանի բոլոր ինժեներական և ամրաշինական աշխատանքները, կարելի է ասել, գտնվում են ավարտական փուլում։ Անցկացվել են պատմության մեջ աննախադեպ ճանապարհներ՝ Լաչինի և Քելբեջարի շրջաններում միջգյուղական ճանապարհների երկարությունը հաշվվում է հարյուրավոր կիլոմետրերով, միաժամանակ անցկացվել են մարտական դիրքեր տանող ճանապարհներ։ Այսպիսով, այսօր մենք ադրբեջանա-հայկական սահմանի ուղղությամբ ունենք շատ շահավետ դիրքեր, մենք ամրապնդվում ենք այդ դիրքերում և այդ դիրքերում մնալու ենք։ Իհարկե, Լաչինի շրջանի անվտանգությունը ապահովելու համար ձեռնարկվում են նաև այլ քայլեր, միջոցներ են ձեռնարկվում, և այդ միջոցները այնտեղ վերադարձող մեր հայրենակիցներին թույլ կտան ապրել հարմարավետ և ապահով»,- հայտարարել է նախագահ Իլհամ Ալիևը։

Երկրորդը, ամեն ինչ արվում է Եռակողմ հայտարարությաններին լիովին համապատասխան, որի 6-րդ կետում նշված է, որ «Ադրբեջանի Հանրապետությունը երաշխավորում է Լաչինի միջանցքով երկու ուղղություններով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և ապրանքների տեղաշարժի անվտանգությունը»։ Ռազմական բեռների մասին այնտեղ ոչ մի խոսք չկա։ Եվ, ի դեպ, եթե Ադրբեջանը ապահովում է «Լաչինի միջանցքի» անվտանգությունը, ապա առանց այնտեղ անցնող բեռների վերահսկողության այդ խնդիրն անհնար է։ Այսինքն՝ դա Ադրբեջանի պարտքն է։

Երրորդը, Լաչինի նոր ճանապարհը (նույնը, Կոռնիձորի միջով) այսուհետև անցնելու է անմիջապես ադրբեջանական նոր դիրքերի մոտով։ Իսկ դա Հայաստանից Ղարաբաղ զենքի ու անձնակազմի տեղափոխումը դարձնում է ծայրահեղ դժվար։ Դա դեռ ինչ է՝ ցանկացած փորձ կանխվելու է ամենավճռական ձևով։

Եվ, վերջապես, վերջինը։ Հիմա ղարաբաղցի հայերի համար հենց ժամանակն է, որպեսզի ընդունեն՝ իրենց վերաինտեգրման հարցերը քննարկելու համար՝ Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի երկու հրավերների վերաբերյալ որոշումը։ Արդեն երկու հրավեր եղել է։ Երրորդը, , կարող է և չլինել...