Խաղ առանց սահմանների, կամ արդեն ուշ է «Բորժոմի»-ի խմելու համար Էմին Գալալիի մտորումները

Կա այսպիսի մի խաղ՝ խաղ առանց սահմանների։ Game without frontiers։ Դրանում չկան արգելված գործելաձևեր, այսինքն ամեն ինչ թույլատրելի է։ Նրանում խաղում են աշխարհի տարբեր ծայրերում տարբեր մակարդակներով և տարբեր մասշտաբներով: Եվ հաճախ ստիպված ես դա խաղալ՝ անկախ նրանից դու դա ուզում ես, թե ոչ։

Մեր խաղը սկսվեց 80-ականների վերջին՝ առանց մեր իմացության։ Հայտնվելով պայմանական սեղանի մոտ՝ մենք հասկացանք՝ այն էլ ոչ անմիջապես, որ հարևանները բաժանել են խաղաթղթերը և որոշել են զույգերը: Առավել ևս, որոշել են, թե ինչի վրա ենք խաղում։ Խաղադրույքները փոքր չէին: Ոչ պարզապես մեր հողի մի մասի։ Մեր պատմության, մեր ազգային հպարտության մի մասի։ Որպես ազգ գոյատևելու մեր իրավունքի։

Հայերը 30 տարի խաղեր էին խաղում մեր սահմանների հետ՝ լկտիաբար արհամարհելով բոլոր երևակայելի ու աներևակայելի օրենքները։ Նրանք վերաձևեցին կոպտության, ամենաթողության և անտեսման սահմանները։ Հետո եղավ 2020 թվականը։ Իրականության դաժան շրջանակներին վերադարձած հայերը, կարծես թե, ուշքի եկան։ Բայց հենց որ Ադրբեջանը հայտարարեց՝ իր տարածքը իր վերահսկողության տակ վերադարձը խաղաղ ճանապարհով ավարտելու իր ցանկության մասին, նրանք որոշեցին, որ կարող են կրկին փորձարկել սահմանները։ Այս անգամ մեր համբերության։

Տարօրինակ տղաներ են չէ՞, մեր հարևանները: «Լկտիորեն» թռցրին մեր հողի մի կտորը։ Փոխզիջման գալու բոլոր հորդորները պատասխանում էին. «կորիր այստեղից, թուրք ավազա՜կ»: Իսկ երբ մենք եղաններ խրեցինք անօրենների կողերի արանքը, նրանք, հուսահատ քերելով իրենց միջանցիկ խոցած կոթը՝ սկսեցին փոխզիջում խնդրել։ Ուշ է։ Եվ նույնիսկ դրանից հետո էլ առաջարկեցինք նստել փլատակների վրա ու զրուցել։ Բայց դրա հստակ հասկացողությամբ, թե որտեղ ում հողն է: Եվ նորից դեժավյու. «ոչ մի դեպքու՜մ»: Հիմա նորից են աղաչում։ Իսկ մինչև հիմա որտե՞ղ էիք։ Ասենք երեկ չէ մյուս օ՞րը։ Ստացվում է՝ «Բայրաքթար» համակարգի բաձրախոսներով չուժեղացված և անձամբ ադրբեջանական հատուկ ջոկատայինների կողմից չհանձնված պաշտոնական Բաքվի հաղորդագրությունները դուք չե՞ք լսում։

Բայց չէ որ մենք համբերում էինք։ Հաղթահարելով նվնվացող լակոտից նորից ահեղ գայլախեղդին վերածվելու հայկական «միացումի» ռեցիդիվները՝ չարագացնելով շունչը փչող, բայց կյանքից կառչվող «արցախի» հոգեվարքը: Նա հուսահատորեն փորձում էր և նույնիսկ այսօր էլ փորձում է իր հետևից քարշ տալ անմեղ ադրբեջանցիների և այն հայերի կյանքը, ովքեր հոգնել են անիմաստ թշնամությունից։ Մենք համբերել և համբերում ենք պարող ռամիկի «տխրությունից մինչև ուրախություն» անցումները, ով ամեն օր հակասում էր և շարունակում է հակասել ինքն իրեն։ Մենք ուժ գտանք անօդաչու թռչող սարքով վերջ դնել վտարանդի Ռուբիկի անհեթեթությանը, ով լկտիություն գտավ Ադրբեջանին մատնանշել, թե ինչպես վարվել։ Մենք համբերեցինք իրենց սննդակարգը ընտրող և պարենամթերքով բեռնատարների ճանապարհին բետոնե բլոկներ դնող «սովյալների» խեղկատակությունը: Մենք, ատամները սեղմելով մասնակցեցինք հայկական ականներից զոհված մեր անմեղ համաքաղաքացիների թաղումներին։ Եվ մասնակցում ենք: Ինչպես երեկ։

Հայերը համարում էին, որ թելադրելու են այդ նույն՝ առանց սահմանների սկզբունքով խաղի կանոնները։ Որ փոքր, բայց հպարտ, «նավթային կայսրության» հետ առճակատմանը դիմացած ժողովրդի մասին կեղծ առասպելում խնամքով փաթաթված «միացում» վիժվածքը հնարավոր կլինի 30-40 տարի հետո տաքացնել միկրոալիքային վառարարնում: Միգուցե, 100, կամ շատ ավելի շուտ տարիներ հետո: Կամ տալ, օրինակ, սուռոգատային մայր-քրոջը: Բայց մենք խաղում ենք մեր կանոններով։

Ադրբեջանի ԶՈւ-ի՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանում տեղական հակաահաբեկչական միջոցներ ձեռնարկելու որոշումը խիզախություն էր պահանջում։ Մենք արդեն լսում ենք բարի կամեցողների համընդհանուր ոռնոցը, ովքեր լի են՝ Ադրբեջանի կողմից խաղաղ ահաբեկիչների ոչնչացումը թույլ չտալու վճռականությամբ։ Դե հետո ի՞նչ, որ նրանք արգելափակում են հարցի խաղաղ լուծումը: Եվ միթե՞ խնդիր է, որ նրանց ձեռքով անմեղ ադրբեջանցիներ են զոհվում, գրեթե ամեն օր։ Դե, ականների պայթյունից 6 ադրբեջանցի է զոհվել, ինչ չտեսնված մի բան է։ Տղաները պարզապես չարաճճիություն են անում, բայց ընդհանուր առմամբ լավն են։ Խոսեք «Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի հետ», խորհուրդ են տալիս «փորձագետները»։ Լավ կլիներ իմանալ, այդ ով է։ Կան Ադրբեջանի տարածքում ապրող հայեր։ Կան մեր երկրում ապրող այլ ազգություններ։ Կան ադրբեջանցիներ։ Լեռնային ղարաբաղցիներ բնության մեջ չկան։ Եվ չի լինի:

«Ուժի կիրառումը խնդրի լուծումը չէ»։ Իսկապե՞ս։ Թող այդ մասին պատմեն իրաքցիներն ու աֆղանները։ Իմ կարծիքով, մեր «խորհրդատուները» արագ կհասկանան նրանց։ Եվ նաև՝որտե՞ղ մենք՝ այսինքն՝ Ադրբեջանը, այսօր կլինեինք առանց 2020 թվականին ուժի կիրառման։ Հաստատ ոչ Աղդամում։ Ոչ Ֆիզուլիում: Ոչ Շուշայում։ Շարունակե՞մ։ Մեր հողերի ցանկը, որտեղ մենք երբեք չէինք գնա առանց ուժի կիրառման՝ երկար է։

Թե չէ այնպես է թվում, կարծես թե իմաստուն, մարդասեր Արևմուտքը ցույց է տալիս արյունահեղությունից խուսափելու ճանապարհը։ Եվ ամեն ինչ լուծում է խաղաղ ճանապարհով։ Իսկ Ադրբեջանը արյան «արյունախմության ծարավի» պոռթքմամբ որոշել է կռվել։ Եվ 2020 թվականին, և հիմա։ Չնայած ես բորբոքվեցի։ Չէ որ մատնանշել էր։ Խորհուրդ տալով մոռանալ Ղարաբաղի մասին։ Այդպես էր մինչև 2020 թվականի սեպտեմբերը։

Ինձ մոտ միտք ծագեց։ Ճշգրտությունը չեմ կարող երաշխավորել, բայց ի՞նչ կլիներ, եթե Հայաստանի ղեկավարության որոշ մարդիկ հասկանային, որ «արցախի բանակի» տեսքով զինված ավազակներին ճնշելու համար Բաքվի ուժ կիրառելու որոշումը անխուսափելի է։ Ի՞նչ, եթե Երեւանը ամեն ինչ միտումնավոր է արել, որպեսզի մեզ խրախուսի գնալ ռազմական տարբերակի։ Ջախջախիչ պատժամիջոցների այնպիսի տեսքի երազանքով, որի մասին երազում է Հայաստանը, դրանք չեն լինի։ Եվ, առավել ևս, չհաշվարկելով հաղթանակի վրա։ Այլ, որպեսզի իր տատանվող «և ուզում ես, և տատանվում ես» ընտրազանգվածին ասի «գագա՛շ, բունու իստիիրդին» (դուք դրան էիք փորձում հասնե՞լ): Այն բանից հետո, երբ Ադրբեջանը ցույց տվեց, թե ինչ է տեղի ունենում, երբ նրա համբերությունը սպառվում է (ես այդ մասին ինչ-որ կերպ գրել եմ), Փաշինյանի և Երևանում այլ տխրալի իրատես քաղաքական գործիչների համար շատ ավելի հեշտ կլինի ձեռքերը բարձրացնել և ասել. իրենց մոտ է (մեզ մոտ) ուժը, գումարած օրենքի տեսակետից նրանք ճի՜շտ են։ Բայց սա ընդամենը հիպոթենուզա է: Թու՝ հիպոթեզ է։

Առհասարակ այս ամենը շատ տխրալի է։ Նորից մարդիկ են զոհվում։ Մենք ՈՉ ՈՔԻ մահ չենք ցանկանում։ Բայց մեր համբերությունն անսահման չէ։ Մենք հարցը լուծելու ենք, որպեսզի դրա բեռը չտեղափոխենք գալիք սերունդների ուսերին։

Նախաբանում օգտագործած արտահայտության մեջ կա ևս մեկ տարր։ The game without frontiers is not without tears. «Խաղն առանց սահմանների՝ վերածվում է թարթիչներից արցունքների»: Մենք մեր լացուկոծն արել ենք։ Այժմ հերթը ողջ կյանքի ընթացքում լացողներինն է, ովքեր զվարճանում են անհաշիվ տառապանքների հիմնականում հորինված պատմություններով: Նրանք պետք է հասկանան, որ գոյություն ունեն սահմաններ։ Եվ պետական, և իրավական, և բարոյական: Դրանք տեղաշարժել արդեն չի ստացվի։

Վերջերս մի քիչ ավելի հազվադեպ ենք լսում այս արտահայտությունը՝ «բազմաչարչար հայ ժողովուրդ»։ Միգուցե արդեն «տառապել պրծե՞լ եք»: «Բորժոմիկ» խմեք: Թեև ոչ, ձեզ «Բորջոմը» արդեն չի օգնի... Դուք առանց այդ էլ ուռել եք։ Ոչ բոլորը, իհարկե: Միգուցե, գոնե հիմա խելքի գա՞ք։ Կյանքը հրաշալի է, և չարժե այն կորցնել վաղուց շունչը փչած գարշելի ցնորքի պատճառով: Այնուամենայնիվ, ընտրությունը ձերն է։