Հայաստան. դրեյֆ աղետի ուղղությամբ Արտեմ Կիրպիչենկոյի ակնարկը

Այս շաբաթ, Երեւանի «Զվարթնոց» օդանավակայանում կայացել է՝ մինչև այժմ այդ երկրի սահմանային վերահսկողության ապահովմանը մասնակցած ռուս սահմանապահների դուրսբերմանը նվիրված հանդիսավոր արարողություն։ Համագործակցությունը դադարեցնելու նախաձեռնությունը պատկանում է հայկական կողմին, որն այդ մասին 2024 թվականի մարտի 6-ին տեղեկացրել էր ռուսական կողմին։ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կարծիքով, այս «հարցը կրում է աշխատանքային, այլ ոչ թե քաղաքական կամ աշխարհաքաղաքական բնույթ», բայց դիտորդներն այլ կարծիքի են։ Այնուամենայնիվ, և՛ ռուս, և՛ հայ, և՛ օտարերկրյա դիտորդները համարում են, որ ռուս սահմանապահների դուրսբերումը՝ Ռուսաստանից հեռանալու Հայաստանի ներկայիս իշխանության ևս մեկ քայլն է:

Սենատի արտաքին հարաբերությունների կոմիտեի լսումների ժամանակ, Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով պետքարտուղարի օգնական Ջեյմս Օ'Բրայենի հաղորդագրությամբ՝ Միացյալ Նահանգներն աշխատում են, որպեսզի նախադրյալներ ստեղծել հայ-ռուսական ավանդական ամուր հարաբերությունների խզման համար և ողջունում են Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից այդ ուղղությամբ ձեռնարկված «համարձակ քայլերը»։ Այս քաղաքականության շրջանակներում ԱՄՆ-ի հատկացումների հարցերով Կոնգրեսն արդեն հաստատել է 2025 թվականի ֆինանսական տարվա օրինագիծը, որը նախատեսում է Հայաստանին 65 միլիոն դոլարի օգնություն՝ «բարեփոխումների» և «եվրաատլանտյան ինտեգրման» համար։ Մինչդեռ, կասկած չկա, որ այդ միջոցները կուղղվեն հայկական բանակի վերազինմանը։

Կարնեգիի կենտրոնի փորձագետների կարծիքով, Ռուսաստանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների քայքայման գործընթացի սկիզբը դրվել է 2018 թվականին, իսկ 2022 թվականին այն ստացել է լրացուցիչ արագացում։ Ֆորմալ առումով երկրները շարունակում են բարձր մակարդակի շփումները, իսկ տնտեսական հարաբերություններն էլ ավելի են ամրապնդվել այն բանից հետո, երբ Երևանը դարձավ Ռուսաստանն և Արևմուտքը միացնող կարևոր տարանցիկ հանգույց: Երկու երկրների բարձրաստիճան պաշտոնյաները ձեռնպահ են մնում միմյանց հրապարակայնորեն քննադատելուց, և մամուլի հաղորդագրություններում կողմերը դեռ խոսում են գործընկերության լեզվով։ Բայց երկրորդ էշելոնի քաղաքագետներն ու փորձագետները շատ ավելի շիտակ են և հայտարարում են «ոչ բարեկամական քայլերի» մասին։

2019 թվականից մինչև 2023 թվականն ընկած ժամանակահատվածում Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները «լավ» որակած հայերի թիվը 93%-ից նվազել է 31%-ի։ Հիմա, որպես երկրի հիմնական արտաքին քաղաքական գործընկեր է դիտարկվում Ֆրանսիան, իսկ երկրորդ տեղը գրավում է ԱՄՆ-ը։ Փաշինյանի կառավարությունը անում է ամեն ինչ, որպեսզի խզել Ռուսաստանի հետ գոյություն ունեցող կապերը։ Այսպես, ռուսական վիճակագրության համաձայն՝ 2020 թվականին Ռուսաստանի Դաշնությունում բնակվում էր 946 հազար հայ, իսկ հաշվի առնելով աշխատանքային միգրանտները՝ նրանց թիվը կարող է հասնել 2,5 միլիոն մարդու։ Հայաստանի ներկայիս իշխանությունները ձգտում են հայ արտագնա աշխտողների և ուսանողների հոսքն ուղղել դեպի Արևմուտք։ 2023 թվականին Փաշինյանը ստեղծեց Արտաքին հետախուզության ծառայությունը, քանի որ Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցների մեծ մասը վերապատրաստվել էր ռուսական ԱԴԾ-ի ակադեմիաներում։ Միջոցներ են ձեռնարկվում Հայաստանի զինված ուժերում ռուսական ազդեցությունը նվազեցնելու ուղղությամբ։

Միջազգային ասպարեզում Փաշինյանի ռեժիմը ձեռնարկում է հակառուսական դրեյֆ ցուցադրող նշանակային քայլեր։ Նա հանդիպում է Վլադիմիր Զելենսկու և Սվետլանա Տիխանովսկայայի հետ, սառեցնում է Հայաստանի մասնակցությունը ՀԱՊԿ-ին, ԵՄ-ի հովանու ներքո Հայաստանի տարածքում դեղադրում է ԵՄ-ի լրտեսական առաքելությունը։ Իր հերթին, Եվրախորհրդարանը 2024 թվականի մարտին ողջունել է՝ Եվրամիության թեկնածուի կարգավիճակին հասնելու Հայաստանի ձգտումները։ Հաջորդ ամիս ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը, ԵՄ-ի գերագույն հանձնակատար Ժոզեպ Բորելը ու Եվրահանձնաժողովի նախագահ Ուրսուլա ֆոն դեր Լեյնը Փաշինյանի հետ հանդիպմանը նրան փոխանցեցին միանշանակ ուղերձ ռազմաքաղաքական աջակցության մասին։ Արդեն վերը նշված ԱՄՆ պետքարտուղարի օգնական Ջեյմս Օ'Բրայենը այս տարվա հունիսին Երևան կատարած այցի ժամանակ Հայաստանին խոստացել է ռազմավարական հարաբերությունների ընդլայնում։ Եվրամիությունը ի լրումն առկա ենթակառուցվածքային ծրագրերի, Հայաստանին խոստացել է 270 միլիոն եվրո չորս տարվա ընթացքում:

Այստեղ, ճիշտ է, հարկ է ընդգծել տարբերությունը «հատկացրել են» և «խոստացել են» բառերի միջև։ Ինչպես հայտարարել է Ռուսաստանի արտաքին գործերի փոխնախարար Միխայիլ Գալուզինը. «Ոչ մի Արևմուտք չի կարող փոխարինել մեզ»։ Ներկա ժամանակ 3500 հայկական ընկերություն պատկանում են ռուս սեփականատերերին։ Դրանց թվում են Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը` Հայաստանի խոշորագույն կորպորատիվ հարկատուն, երկաթուղիները, գազատարները և հանքարդյունաբերական ընկերությունները: Հայաստանը նաև կախված է ռուսական ներմուծումից։ Համաշխարհային բանկի 2024 թվականի զեկույցներում ասվում է. «Ռուսաստանին բաժին է ընկել Հայաստանից ցորենի, ցորենի ալյուրի, արևածաղկի ձեթի և այլ հացահատիկի ներմուծման 98 տոկոսը; գյուղատնտեսական ապրանքների ամբողջ ներմուծման գրեթե 35%-ը; 2021 թվականին թռչնամսի 39 տոկոսը... Ռուսաստանին բաժին է ընկնում նաև հացի, մակարոնեղենի և հացաբուլկեղենի ներմուծման ավելի քան 50 տոկոսը։ Բացի դրանից, Ռուսաստանը հանդիսանում է Հայաստանի համար պարարտանյութերի հիմնական աղբյուր (38% 2021 թվականին), ինչը հանդիսանում է ավանդ տեղական պարենամթերքի արտադրության մեջ։ Այսպիսով, քաղաքականության ինքնաբուխ փոփոխությունները և Ռուսաստանից մատակարարումների խափանումները կարող են էական վտանգ ներկայացնել Հայաստանի պարենային անվտանգությանը»։

Հայաստանը Ռուսաստանից չափազանց կախված է նաև էներգակիրների մատակարարման հարցում։ 2022 թվականին Երեւանը Ռուսաստանից ներկրել է գազի 85%-ը, որն անհրաժեշտ է նաեւ ՋԷԿ-երի շահագործման համար։ Փորձագետները նշում են, որ «Հայաստանը իր էլեկտրաէներգիայի արտադրության գրեթե 70%-ի համար փաստորեն ապավինում է մեկ երկրից վառելիքի ներկրմանը, ինչը մտահոգություն է առաջացնում մատակարարումների դիվերսիֆիկացման առնչությամբ»:

Արդյունքում, Հայաստանի քաղաքական իրավիճակը գնահատելիս օտարերկրյա դիտորդները նշում են, որ, առանց Բաքվի և Անկարայի հետ հարաբերությունների կարգավորման, այս երկիրը գտնվում է ցուգցվանգ վիճակում՝ շախմատում այնպիսի իրավիճակ, երբ ցանկացած քայլ տանում է դեպի պարտություն։ Փաշինյանը երազում է Արևմուտքի հետ դաշինքի և ԵՄ-ին ինտեգրվելու մասին, բայց նրա դեմ են խաղում տնտեսությունն ու աշխարհաքաղաքականությունը։ Ռուսաստանի հետ առճակատման ճանապարհը տանում է դեպի անխուսափելի տնտեսական խնդիրների։ Արևմուտքի ռազմական և տնտեսական օգնությունը միայն կառաջացնի հարևան երկրների զայրույթը, խթանելով տարածաշրջանային սպառազինությունների մրցավազքը, որում Երևանն ի վիճակի չէ հաղթել:

Այսպիսով, Հայաստանի կառավարության ներկայիս կուրսը՝ ոչ թե փակուղուց ելք է, այլ հավասարակշռություն՝ պատերազմի ռիսկի, Ռուսաստանի հետ առճակատման և Կովկասում վերջնականապես «Ֆեյլ-սթեյթ»-ի վերածվելու միջև։

Հյուր սյունակագիրների կողմից իրենց հեղինակային հոդվածներում արտահայտված տեսակետներն ու կարծիքները կարող են տարբերվել խմբագրության դիրքորոշումից և միշտ չէ, որ արտացոլում են նրա հայացքները։