Հայերը մշուշի մեջ են Էմին Գալալիի մտորումները

Դուք երբևէ խորհել եք այն մասին, թե ինչպիսի տեսք կունենար կյանքը Ադրբեջանում, այո և ողջ Ադրբեջանը, եթե Ամենաբարձրյալը չորոշեր մեր համար հարևաններ նշանակել մի հրաշալի ժողովրդի։ Այդ նույնին, որին բոլորը պետք է պաշտեն։ Եթե հավատալ Խաչատուր Աբովյանին (հայ գրող-լուսավորիչ), ապա «համր պետք է լինեն շուրթերը, որպեսզի լռել և չփառաբանել ձեզ, չպաշտել... քարից պետք է լինի սիրտը, որպեսզի ձեզ չսիրել, որպեսզի ձեզ համար հոգի չտա՜լ»։

Մենք Խաչատուր Ավետիքովիչի հետ չենք կարող համաձայնվել։ Չափազանց շատ պատճառներ կան չմիանալու Հայաստանին ու նրա բնակիչներին ուղղված խանդավառ ձոնին, որոնք, ի դեպ, գրեթե 100%-ով հայեր են՝ այլ ժողովուրդների սուղ ներկայացվածությամբ։ Չնայած Աբովյանին արժե լսել։ Նրա որոշ արտահայտությունները ուշագրավ են։ Օրինակ, հայերեն լեզվում թուրքական բառերի առկայության ճանաչումը. «Խոսակցական լեզվում մեր ժողովուրդը օգտագործում է ոչ միայն ադրբեջաներեն առանձին բառեր, այլ նաև ամբողջ նախադասություններ», կամ «մեր լեզուն առնվազն 50%-ով բաղկացած է թուրքական բառերից»։ Սա «Վերք Հայաստանի»-ց է։ Հենց այստեղ էլ նա բացականչում է. «Անիծյալ լինի թուրքերենը, բայց այս լեզուն ստացել է Աստծու օրհնությունը… ամենուր տոնակատարություններին կամ հարսանեկան արարողություններին մենք թուրքերեն ենք երգում»: «Love and hate relationship»-ը հայկական ներդաշնակությամբ։ Չնայած, դե նրանց, իրենց love-ով։ Իսկ նրանց hate-ի հետ մենք արդեն ջոկել ենք։ Անհրաժեշտության դեպքում նաև կկրկնենք։

Թեև պատմությունը ստորադասական շեղումներ չի հանդուրժում, կարելի է պնդել, որ ինչպես մեր երկիրը, այնպես էլ ընդհանրապես Կովկասը բոլորովին այլ տեսք կունենային, եթե երկու հարեւան պետությունները կենտրոնանային փոխշահավետ տնտեսական կապերի վրա: Ե՛վ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը երաշխավորված կխուսափեին անկախության առաջին տարիների շատ դժվարություններից։ Դե ոչ միայն առաջին տարիները՝ նույնիսկ այսօր հայկական անջատողականության հետևանքները Ադրբեջանին ստիպում են զգալի միջոցներ հատկացնել պաշտպանական կարիքների համար։ Այո, և 2020 թվականին ադրբեջանական «բռունցքը» ճաշակած հայերը տենդագին փորձում են ինչ-որ կերպ կրճատել ռազմական ներուժի հետամնացությունը։ Դրոշը նրանց ձեռքում։ Միայն թե զոռ տալով իրենց չվնասեն։

Հայերը ապրում են ջլատված ռիթմով սողացող ողբերգություն, որն այսօր չէ, որ սկսվել է: Եվ ոչ էլ երեկ: Պարադոքսալ կհնչի, բայց հայկական հոռետեսական ողբերգության սկիզբը դրվել է Առաջին ղարաբաղյան պատերազմի վերջում, երբ անպարտելի բացառիկության մեջ համոզված ֆիդայիները հովհարի պես մատները տարածեցին ու սկսեցին արհամարհանքով թքել Ադրբեջանի կողմը։

Մենք նման սխալները կրկնելու մտադրություն չունենք։ Եթե Հայաստանը պաշտպանության վրա ծախսի մեկ դոլար (չնայած նրանց դեպքում ավելի ճիշտ է «հարձակման» վրա՝ այնուամենայնիվ ագրեսոր, օկուպանտ երկիր է) մենք կծախսենք 10։ Ծախսի 10 000 դոլար՝ մենք կծախսենք 100 000 դոլար։ Քերի ամբարների հատակը և սփյուռքից մուրա 100 000 000 դոլար՝ Ադրբեջանը կծախսի միլիարդ։ Այո, այդ միջոցները կարելի է օգտագործել այլ նպատակներով՝ սոցիալ-տնտեսական զարգացման, բնապահպանական խնդիրների լուծման և շատ այլ բաների վրա։ Խնդիրները բավական են։ Ե՛վ Ադրբեջանում, և՛ Հայաստանում։ Թեև երկու երկրները այցելած ցանկացած մարդ առանց վարանելու կասի, թե դրանցից որն է ավելի զարգացած և որտեղ է ավելի շատ միջոցներ հատկացվում բնակչության կարիքների համար։

Ինչ վերաբերում է մարտական ոգուն ու պատերազմին պատրաստվածությանը, ապա ռուսական «համարձակ առա՜ջ» նախապատմվածք անալոգի վերջին բառի շեշտադրմամբ հայկական հայտնի «դուխով»-ը վաղուց արդեն հոգին փչել է։ Օծանելիքի փոխարեն հայերըը ստիպված են բավարարվել հառաչանքի, բողոքի ու օգնության աղաղակի էժան օծանելիքի բույրով։ Նրանց համար վատ չէր լինի հասկանալ, որ հակառակ Ղարաբաղի նկատմամբ ադրբեջանցիների անտարբերության մասին բազմիցս պատմած հեքիաթների, մեր երկրի քաղաքացիները բոլորովին այլ կերպ են մտածում։

Հատկապես «օկուպացիա-զավթիչի անպատժելիություն-անպտուղ բանակցություններ-օկուպացիա» փակ շրջանակը ճեղքելու ճակատագրական որոշումը ընդունած և իր բանակն ու ժողովրդին 2020 թվականի հաղթանակին բերած նախագահ Ալիևը այսօր, ինչպես նաև մինչև 2020 թվականը 30 տարի առաջ՝ Հայաստանին շանս էր տալիս։ Մինչդեռ, մեր պետության ղեկավարը ստիպված է այս փուլում հովացնել որոշ տաք գլուխներին, ովքեր համարում են, որ ավելի քան երկու տարին՝ երկար ժամանակ է և արդեն ժամանակն է պատառ պատառ անել 90-ական թվականներին Ադրբեջանի մարմնի վրա առաջացած չարորակ կազմավորումների մնացորդները։ Իր բոլոր վարդանյանների, հարությունյանների, փաշինյանների և նրանց արտասահմանյան դայակների հետ միասին։ Բայց նախագահի համբերությունը, ինչպես նաև Ադրբեջանի ժողովրդի համբերությունը, հեռու անսահմանափակ չէ։ Եվ մենք դա չենք թաքցնում։

Ադրբեջանը այսօր Ղարաբաղի հայերին դիմել է վերաինտեգրման ուղիների քննարկումը շարունակելու կոչով։ Մեր երկիրը հետևողական է՝ «գլխուղեղի արցախով» երբեք չհիվանդացած, կամ 2020 թվականին հաջողությամբ բուժված ադեկվատ հայերին Ադրբեջանի հողում որպես մեր երկրի քաղաքացիներ ապրելու հնարավորություն տալու ձգտումների մեջ։ Դուռը դեռ բաց է։ Բայց եթե հայերի՝ սպիտակը սևի տեղ և հակառակը ներկայացնելու փորձերը շարունակվեն, ապա այն կփակվի, ընդ որում ամուր և ճայթյունով, իր ճանապարհին ջնջելով թշվառ անջատողական տականքը։ Մակրոշան չի փրկի: Կալիֆորնիայի սփյուռքը նույնպես: Նրանք այնտեղ են, հեռու: Իսկ այստեղ դաժան, չար ադրբեջանցիներ են, ում պապերին, հայրերին ու մայրերին, այս նույն հայերը սպանել ու վտարել են ոչ վաղ անցյալում, պատմական չափանիշներով, 90-ականների սկզբին: Եվ ինչպես մեր երեք հազար որդիներն են ցույց տվել իրենց սխրանքով, մենք չենք վախենում մեռնել՝ մեզ գոյության իրավունքը ժխտողներին ոչնչացնելու հնարավորության համար:

Հայկական գաղափարի փլուզումը նման է քաղցկեղով հիվանդի պատմությանը, ով չի կարողացել, իսկ մասամբ և պարզապես չի ցանկացել հասկանալ, որ իր մարմնում ինչ-որ բան այն չէ։ Դա շարունակվում է։ Պարտված Հայաստանը փորձում է իրեն այնպես պահել, կարծես ոչ մի բան տեղի չի ունեցել։ Հիշում եմ «թքիր նրա աչքերին, իսկ նա ի պատասխան՝ աստծո ցող է»։ Չենք թքելու, իսկ տես մեր հարևանների համար որոշ ցավալի իրողությունների վրա աչք բացել մեզ մոտ արդեն ստացվել է 2020-ին։ Նրանք ստիպված եղան տեսնել, որ չի կարելի 30 տարի օկուպացնել օտար հողերը և այն մեթոդաբար ոչնչացնել։ Իսկ նրանց համար, ովքեր կփորձեն դա անել, կլինի օրինակելի մտրակահարություն։ Եվ դա կարող են կրկնվել։

Վերադառնանք Աբովյանին։ Ավելի ճիշտ նրա կյանքի վերջին դրվագին։ 1848 թվականի վաղ առավոտյան նա անհետ կորել է։ Ես հակված չեմ սրբապծելուն։ Անկախ նրանից, թե կոնկրետ ինչ է տեղի ունեցել, տեղի է ունեցել ողբերգություն, որը հանգեցրել է մահվան։ Բայց եթե հայերը ուշքի չգան, կարող են արժանանալ իրենց հայտնի նախնիի ճակատագրին։ Նրանք կարող են անհետանալ:

Թեև ոչ անհետ։ Նրանց ազգային բնավորության որոշակի առանձնահատկությունները ադրբեջանցիները միշտ կհիշեն։ Բայց տես, մենք նրանց հաստատ չենք կարոտի։