Հայերի հակաադրբեջանական սադրանքը Սամցխե-Ջավախեթիում Թբիլիսին առայժմ լռում է

Վրաստանի Սամցխե-Ջավախեթի մարզը, որը գտնվում է Վրաստանի հարավում, և որտեղ բնակչության մոտ կեսը կազմում են էթնիկ հայեր, միշտ եղել է անհանգիստ: Վերածվելով միանգամից մի քանի պետությունների, մասնավորապես՝ Ռուսաստանի և Հայաստանի հատուկ ծառայությունների քաղաքական խաղերի խաղահրապարակի՝ Սամցխե-Ջավախեթին (ավելի ճիշտ ոչ թե բուն մարզը, այլ նրա հայ բնակչությունը) հաճախ դրսից հրահրվող անջատողականությամբ լրացուցիչ գլխացավանք էր պատճառում Թբիլիսիին։ Մոսկվայի կողմից ստեղծված «Ռուսաստանի ջավախական սփյուռքը», Ռուսաստանի Դաշնության և Հայաստանի անձնագրերը, տեղական դպրոցների համար հայերեն դասագրքերը, Վահագն Չախալյանը, ինքնավարության կամ նույնիսկ Հայաստանին միանալու մասին «Ջավախեթիի հայերի դարավոր սպասումներ»-ը՝ այս ամենը տեղ են գտել այս անհանգիստ տարածաշրջանում (ի տարբերություն, ի դեպ, ադրբեջանաբնակ Բորչալուի (Քվեմո-Քարթլի), որտեղ երբեք անջատողականության անգամ նշույլ չի եղել): Բայց եթե Սամցխե-Ջավախեթիում կենտրոնախույս տրամադրությունները բորբոքվել ու մարել են, ապա ադրբեջանցիների և թուրքերի նկատմամբ տարածաշրջանի հայ բնակչության չափից ավել ատելությունը ոչ մի պահ չի դադարել։

Հիշենք, օրինակ, 2019 թվականի հունվարի 20-ին Ախալքալաքի քաղաքապետարանի Բուգաշեն գյուղում Խոջալուի խաղաղ ադրբեջանցի բնակիչների դահիճ Միխաիլ Ավագյանի հուշարձանի տեղադրումը։ Չնայած ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ տեղի ադրբեջանական համայնքի կողմից բողոքներին՝ պաշտոնական Թբիլիսին այն ժամանակ չկարողացավ (կամ չցանկացավ) հարվածել Վրաստանում որոշ հայամետ ուժերից այդ սադրանքի նախաձեռնողների ձեռքերին։ Ի դեպ, ևս մեկ հետաքրքիր պահ։ Հիշում եմ, որ վրացի ազգայնականները կատաղի դեմ հանդես եկան Նարիման Նարիմանովի հուշարձանին, իսկ տես Ավագյանի հուշարձանի նկատմամբ՝ լռություն է։ Թեեւ, որքանով մեզ հայտնի է, նա կռվել է ոչ միայն Ղարաբաղում ադրբեջանցիների դեմ, այլ նաև Աբխազիայում վրացիների դեմ։

Ջավախեթիի հայերը, չնայած իրենց վրացական քաղաքացիությանը, միշտ ակտիվորեն նպաստել են Երևանի օկուպացիոն քաղաքականությանը։ Այս համատեքստում հարկ է հիշեցնել ամենաթարմ օրինակներից մեկը։ Արդեն 2020 թվականի աշնանը՝ Երկրորդ ղարաբաղյան պատերազմի առաջին օրերին, Երևանը սկսեց Ջավախեթիի հայերին ակտիվորեն իր կողմը քաշել որպես «կամավորներ», ամենևին չանհանգստանալով այն մասին, որ նման գործողությունները կարող են հանգեցնել ազգամիջյան բախումների բուն Վրաստանում։ Այսպիսով, 2020 թվականի սեպտեմբերի 28-ին՝ Նինոծմինդայի Վլադիմիր և Գայոս Գարսլյան եղբայրների անվան մարզադաշտում սկսվեց հայերի գրանցում Ղարաբաղ ուղարկելու համար։ Ըստ որոշ տեղեկությունների, գրանցվել էին Ջավախեթիի 3-ից մինչև 5 հազար հայ։ Զինյալների գրանցում է անցկացվում նաև Ախալքալաքի մարզադաշտում։ Հայաստանի տարածք ժամանող Ջավախեթիի հայերին արդեն սպասում էին Հայաստանի Հանրապետության Պնախարարության ավտոբուսները՝ անմիջապես Ղարաբաղ տեղափոխելու համար։ Այդ օրերին, ի դեպ, Ղարաբաղում հայտնվեց Ջավախեթիից տխրահռչակ անջատական Չախալյանը իր 50 սվիններից բաղկացած ջոկատով, ով կռվել էր ադրբեջանական բանակի կողմից հետագայում հաջողությամբ ոչնչացված հայ պատգամավոր Ռուստամ Գասպարյանի հրամանատարության ներքո։

Սակայն այսօր էլ Ջավախեթիի հայերը շարունակում են կազմակերպել իրենց սադրանքները Ադրբեջանի դեմ։ Այսպես, Ախալքալաքում նախօրեին «Զորի Զորյան» և «Ջավախք» երիտասարդական միությունների անդամները երթ են անցկացրել ի պաշտպանություն Ղարաբաղի հայերի։ Այնպես նաև «Զորի Զորյան» միության անդամները նամակ են հղել՝ Վրաստանի խորհրդարանի մեծամասնության կողմից Ջավախեթիից մածամասնական պատգամավոր Սամվել Մանուկյանին։

«Ախալքալաքում երթի մասնակիցները հայկական և վրացական դրոշներով, հայերեն և վրացերեն մակագրությամբ՝ «Բացեք դեպի Արցախ կյանքի ճանապարհը», «Արցախ, մենք քեզ հետ ենք», «Արցախը 100 օր շրջափակման մեջ է», «Արցախի շրջափակումը հանգեցնում է ցեղասպանության» պաստառներով դուրս են եկել երիտասարդական կենտրոնից և շարժվել նախ քաղաքապետարան, այնուհետև Սուրբ Խաչ եկեղեցու բակ, որտեղ վանկարկել են՝ «Արցախը երբեք չի լինի Ադրբեջանի կազմում», - հայտնում են հայկական լրատվամիջոցները։

Տարօրինակ է, որ Վրաստանի իրավապահ մարմինները չեն փորձել կասեցնել Ադրբեջանի հետ բարիդրացիական հարաբերությունները խաթարմանն ուղղված այդ ակցիան։ Այո և ընդհանրապես, զարմանք է առաջացնում Վրաստանի տարածքում Զորի Զորյանի անունը կրող հայերի «երիտասարդական միության» առկայությունը։ Ովքեր տեղյակ չեն՝ նրանց համար նշեմ, որ Զորի Զորյանը «Դաշնակցություն» կուսակցության երեք համահիմնադիրներից մեկի՝ Ստեփան Զորյանի հորեղբոր որդին էր։ Զորի Զորյանը ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ադրբեջանցիների և թուրքերի սպանություններին, և նույնիսկ երկու անգամ ձերբակալվել է 1918 թվականի հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ։ Այսինքն՝ լինելով «Դաշնակցությունից» Վրաստանի խորհրդարանի պատգամավոր՝ Զորյանը դրանով հանդերձ հանդես է եկել Ջավախեթին Հայաստանին միացնելու օգտին...

Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը անվերապահորեն ճանաչող (ինչպես, ի դեպ նաև Բաքուն էլ անվերապահորեն ճանաչում է Վրաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը) Վրաստանի համապատասխան կառույցները պետք է ուշադրություն դարձնեին Ախալքալաքում հակաադրբեջանական այս ակցիային, քանի որ տեղի հայերի այս հնարքը ստվեր է գցում Բաքվի և Թբիլիսիի հարաբերությունների վրա։ Բացի այդ, Ղարաբաղի հարցում Ջավախեթիի հայերի ցանկացած սադրիչ գործողություն կարող է լուրջ հակազդեցություն առաջացնել Քվեմո Քարթլիի ադրբեջանցիների կողմից։ Այո, ինչպես և վերը նշվել է, ադրբեջանցիներն այս տարածաշրջանում, ի տարբերություն հայերի, երբեք տարածքային պահանջներ չեն ներկայացրել Թբիլիսիի նկատմամբ, այլ ընդհակառակը, պայքարել են դրա համար, մասնավորապես՝ անցյալ դարի 90-ականների սկզբի և 2008 թվականի պատերազմներում։ Սակայն դա չի նշանակում, որ նրանք լուռ հետեւելու են Ջավախեթիի հայերի սադրանքներին։ Վրաստանում հայերի ապակառուցողական գործողությունները կարող են հանգեցնել Վրաստանում լուրջ ազգամիջյան բախումների, ինչը անխուսափելիորեն ապակայունացնելու են ոչ միայն բուն երկիրը, այլ նաև ողջ տարածաշրջանը։ Արժե արդյո՞ք նման դեպքում Թբիլիսին աչք փակի Ջավախեթիի հայերի սադրանքների վրա, որոնք հակասում և վնասում են երկրի ազգային շահերին։

P.S. Վրաստանի խորհրդարանում, Ջավախեթիից մեծամասնական պատգամավոր Սամվել Մանուկյանից բացի, կան նաև ադրբեջանցի պատգամավորներ։ Այդ թվում նաև իշխող «Վրացական երազանք»-ից։ Հետաքրքիր է, իսկ նրանք տեղյա՞կ են այդ սադրանքների մասին և պատրաստ են արդյո՞ք դիմակայել դրանց։ Շատ կուզենայի հավատալ, որ տեղյակ են և պատրաստ են...