«Ղարաբաղի վերականգնման ծրագիրը առաջ կմղի հայերի վերաինտեգրման գործընթացը» Շարիպ Իշմուհամեդովը՝ Caliber.Az-կայքում

Ազատագրված Ղարաբաղում վերաինտեգրման գործընթացի գործարկումը, անշուշտ, առաջ է մղում իրավասու պատասխաններ պահանջող բազմաթիվ հարցեր։ Սա և գրագետ մոտեցում է տեղի բնակչության հետ աշխատանքում, սա և անջատողական խունտայի ճնշման ներքո հապճեպ հեռացած, այժմ վերադառնալու հնարավորությունը չբացառող Ղարաբաղի հայերն են։

Ինչպես Caliber.Az-ի հետ զրույցում նշել է ղազախ քաղաքագետ, տնտեսագետ, քաղաքական գիտությունների թեկնածու Շարիպ Իշմուհամեդովը, վերաինտեգրման խնդիրները պետք է արագ լուծվեն, ինչի համար պետք է կիրառել առանձնահատուկ մեխանիզմներ։ Եթե այս գործընթացին մոտենալ խորը և մանրամասն, ապա պետք է հաշվի առնել, որ վերաինտեգրման սոցիալական, տնտեսական արդյունքներն անմիջապես չեն սկսի դրսևորվել՝ դրա համար ժամանակ է պետք։ Միայն որոշ ժամանակ անց հնարավոր կլինի դրական ազդեցություն տեսնել։

Իսկ եթե կիրառել այն, ինչը կաշխատի հիմա և անմիջապես, ապա, փորձագետի կարծիքով, պետք է ուշադրությունը կենտրոնացնել տեղեկատվական, քաղաքական միջոցների, օրինակ՝ տեղի բնակչության համար սոցիալական քարոզչության վրա։ Սա անհրաժեշտ է առաջին հերթին վստահության և բարիդրացիության մթնոլորտ ստեղծելու, լարվածությունը թուլացնելու համար, որը կարող է ներգրավել ինչպես արդեն Ղարաբաղը լքած հայերին, այնպես էլ տարածաշրջանում մնացածներին։

«Ես կնշեի, որ սոցիալ-հասարակական քարոզչական միջոցառումները, որոնք հեռարձակվում են լրատվամիջոցների միջոցով, կկարողանային օգնել վերաինտեգրման գործընթացն ավելի արդյունավետ դարձնելուն: Օրինակ, նման խորհրդանշական ժեստերը կարող են լինել եկեղեցիների, մշակութային վայրերի, թանգարանների պաշտպանության և խնամքի, գերեզմանների մասին հոգալու համար քաղաքացիների հավաքագրման մասին հայտարարությունները: Ո՞վ պետք է դրանով զբաղվի: Հասկանալի է, որ նման աշխատանքի լավագույն թեկնածուները՝ տեղի հայերն են։ Նման վերաբերմունքը անմիջականորեն վկայելու է հայ ժողովրդի ժառանգության և մշակութի օբյեկտների աջակցության և պահպանելու Ադրբեջանի քաղաքականության մասին, կցրի այս առնչությամբ առասպելները, կօգնի լուծել բնակչության որոշակի շերտերի զբաղվածության խնդիրները, կստեղծի վերադարձի միտում։

Եվս մեկ պայմանական տարբերակ է՝ վերաինտեգրման գործընթացի շրջանակներում հայտարարել՝ հայ երիտասարդներին Ադրբեջանի ազգային լեզու դասավանդելու համար ադրբեջաներեն և հայերեն լեզուների իմացությամբ մանկավարժներին աշխատանքի ընդունելու մասին։ Սա կարող է լավ ազդեցություն ունենալ ղարաբաղցի հայերի ավագ սերնդի համար, որոնցից շատերը գիտեն ադրբեջաներեն լեզուն: Պետական լեզվին տիրապետելու հնարավորությունը կարող է հետաքրքրել նաև այն հայերին, ովքեր հեռացել են անելանելիությունից և այժմ տրամադրված են վերադառնալ, եթե հայտնվեն աշխատանքի շահավետ առաջարկներ»,- առաջարկել է փորձագետը։

Նրա կարծիքով, որպես խորհրդանշական ժեստ հայ բնակչության նկատմամբ, կարելի է փորձել տարբեր գործունեության մեջ ներգրավել տեղի նախկին «պատգամավորներին» կամ «պաշտոնյաներին»։ Իհարկե, եթե նրանք ժամանակին չեն խախտել Ադրբեջանի օրենսդրությունը և տրամադրված են երկրի իշխանությունների հետ կառուցողական համագործակցության։

«Նույնիսկ եթե նման աշխատանքը ժամանակավոր է կամ փորձաշրջանով, այն կարող է օգտակար լինել որպես հասարակական-քաղաքական քարոզչության աշխատանքային տարր՝ տեղի բնակչության հետ առավել վստահելի կապեր հաստատելու համար։ Ի դեպ, հնարավոր է ևս մեկ այլ տարբերակ՝ ստեղծել վերաինտեգրման տեղեկատվական կետ հենց Հայաստանի հետ սահմանին, որպեսզի հայերը կարողանան ծանոթանան Ադրբեջանում ապրելու բոլոր առավելություններին ու հնարավորություններին՝ չմտնելով Ղարաբաղի տարածք»,- առաջարկել է փորձագետը։

Այնուամենայնիվ, ինչպես ընդգծում է Շ. Իշմուհամեդովը, ի սկզբանե արժե կենտրոնանալ վերաինտեգրման տնտեսական գործիքների վրա։ Դրանք վերաբնակեցման հետևանքով կորցրած բիզնեսի բարեկեցության, զարգացման կամ վերականգնման ասպեկտներ են:

«Այստեղ իմաստ ունի մտածել Ղարաբաղում ժամանակավոր կացության թույլտվության մասին։ Այսինքն՝ ինչ-որ մեկը անմիջապես քաղաքացիություն չի ստանում, այլ ստանում է ինչ-որ ժամանակավոր փաստաթուղթ»,- առաջարկում է ղազախ քաղաքագետը՝ հավելելով, որ նման մոտեցումը տարածաշրջանի բնակիչներին կօգնի կայացնել ճիշտ, ռացիոնալ, կանխամտածված որոշում, թե որտեղ պետք է ապրեն և ինչով զբաղվեն։

«Բաքվի կողմից արդեն իսկ հայտարարված հարկային արտոնությունները և Ղարաբաղի տարածաշրջանում հայ և ադրբեջանցի գործարարների համար ներդրումային երաշխիքները կարող են խթանել վերաինտեգրման գործընթացը: Նման մեթոդի գրավչությունը, ինչպես ասում են, ակնհայտ է։ Այնուամենայնիվ, արժե վերադառնալ նաև շատ հրատապ խնդրի՝ Ղարաբաղի հայ ընտանիքների համար նախկինում գործող դպրոցների և մանկապարտեզների ստեղծմանը կամ վերականգնմանը։ Իհարկե, առաջին դասարաններից կամ դեռ նախադպրոցական հաստատություններում ադրբեջաներենի պարտադիր ուսուցմամբ։ Նման կրթական հաստատությունների ի հայտ գալը շատ հարցեր կհեռացնի ադրբեջանական հասարակությանը վերաինտեգրվել ցանկացող հայ ընտանիքների համար, գործընթացը կընթանա շատ ավելի արագ»,- եզրափակում է Շ. Իշմուհամեդովը: