Զանգեզուրի միջանցքը որպես նոր անդրեվրասիական ճարտարապետության տարր Մուսաբեկովը և Ցուկերմանը՝ Caliber.Az կայքում

ԱՄՆ-ը առաջարկել է ստանձնել 32 կիլոմետրանոց Զանգեզուրի միջանցքի կառավարումը 100 տարվա վարձակալության պայմաններով։ Այդ մասին, ինչպես հաղորդում են մի շարք լրատվամիջոցներ՝ հղում անելով Middle East Eye-ին՝ Նյու Յորքում լրագրողներին հայտարարել է Թուրքիայում ԱՄՆ-ի դեսպան Թոմ Բարաքը,
 
«Այսպիսով, երկու կողմերն էլ կկարողանան օգտագործել այս միջանցքը», - ընդգծել է դեսպանը՝ դրանով հանդերձ նշելով, որ այս առաջարկի հիմնական նպատակը՝ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև դիվանագիտական բանակցությունների խթանումն է։
 
Դեսպանի մեկնաբանությունները դարձան նրա առաջին պաշտոնական հաստատումը, որ ԱՄՆ-ի նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը առաջարկել է միջանցքը կառավարել ամերիկյան մասնավոր առևտրային օպերատորի միջոցով, որը կարող է հանդես գալ որպես չեզոք երաշխավոր։
 
Մաինգամայն ակնհայտ է, որ այս հայտարարությունը որոշակի իրարանցում է առաջացրել Հայաստանում, Ռուսաստանում և այլ երկրներում։ Բացի այդ, դժվար է այն չկապել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի խոսքերի հետ՝ Զանգեզուրի միջանցքի իրականացման կարևորության մասին, որոնք հնչել են հուլիսի սկզբին՝ Խանքենդիում Տնտեսական համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովից վերադառնալուց հետո։
 
Իրենց հերթին, այս տեղեկատվությունը մանիպուլյացիայի ենթարկելու հնարավորությունը բաց չեն թողել տարբեր բնույթի քաղաքական գործիչներ, օրինակ՝ Պետդումայի ԱՊՀ հարցերով հանձնաժողովի ղեկավարի առաջին տեղակալ, ոչ անհայտ Կոնստանտին Զատուլինը։ Նրա կարծիքով, ամերիկացի դեսպանի խոսքերի հետևում «կա այսօրվա Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարության համաձայնությունը այս տարբերակի վերաբերյալ», և «ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Հայաստանի կողմից լարվածությունը  արհեստականորեն սրվում էր նրա համար, որպեսզի Մոսկվայից չհարցնել Զանգեզուրի միջանցքի առնչությամբ»։ 
 
Ի՞նչ են նշանակում Զանգեզուրի միջանցքի վերաբերյալ ԱՄՆ-ի այս նոր անսպասելի ծրագրերը։ Սա բլեֆ է, թե՞ ԱՄՆ-ն լրջորեն նպատակադրված է առաջ մղել այս նախագծի իրականացումը։ Այս հարցերով Caliber.Az-ը դիմել է ադրբեջանցի և ամերիկացի քաղաքագետներին։
 
Այսպես, Միլլի Մեջլիսի պատգամավոր, քաղաքագետ Ռասիմ Մուսաբեկովի կարծիքով, Զանգեզուրի միջանցքը վարձակալելու ամերիկյան գաղափարը հեռու է գործնական իրականացումից պարզապես այն պատճառով, որ 32 կիլոմետրանոց ճանապարհի հետ միասին նրանք պետք է վարձակալեն նաև ամբողջ հայ-իրանական սահմանը։
 
«Պետք է հաշվի առնել նաև Իրանի արձագանքը նման բնույթի հնարավորությանը։ Ամեն դեպքում, Հայաստանի կառավարության պաշտոնական ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ Հայաստանը նման բնույթի ոչ մի բան թույլ չի տա, ինչը սկզբունքորեն հասկանալի է։
 
Ընդհանուր առմամբ, տեղեկատվությունն այն մասին, որ ԱՄՆ-ի ինչ-որ  առևտրային ընկերություն պլանավորում է այնտեղ որոշակի գործողություններ իրականացնել, մեղմ ասած, տարօրինակ է թվում։ Նա չէ որ չի կարողանա ապահովել անվտանգությունն ու անարգելությունը ողջ ճանապարհի երկայնքով։ Ոչ մի առևտրային ընկերություն ի վիճակի չէ դա անել», - ընդգծել է քաղաքագետը։
 
Հետևաբար, նրա կարծիքով, բոլոր խոսակցությունները այն մասին, որ ամերիկյան ընկերությունը կամ ինքնին Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները հարյուր տարով վարձակալելու են Իրանի հետ Հայաստանի սահմանը՝  դուրս են իրական քաղաքականությունից։ Հարցը կայանում է ավելի իրական բաների մեջ՝ եթե միջանցքի տարանցման անվտանգությունը և անարգելությունը ապահովում է Հայաստանը, ապա ի՞նչ ձևով։ Նա արդյո՞ք կկարողանա մշակել Ադրբեջանին և Թուրքիային բավարարող մեխանիզմներ։ Լուրջ բանակցությունները պետք է անցկացվեն այս հարթությունում։ 
 
«Եվ երկրորդը։ Մեխանիզմները պետք է ցրեն՝ Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի քաղաքացիների և բեռների նկատմամբ պարտավորությունների բարեխիղճ կատարման վերաբերյալ Ադրբեջանի կասկածները։ Չնայած մեխանիզմը կա, և այն բավականին իրագործելի է. օրինակ, ինչպես այսօր բեռները անարգել անցնում են Լիտվայով դեպի Ռուսաստանի Կալինինգրադ», - ասել է Ռասիմ Մուսաբեկովը։
 
Նրա կարծիքով, կարևոր է, որպեսզի ոչ ոք չհետաձգի կամ չկանգնեցնի միջանցքով երթևեկող գնացքները։
 
«Գնացքը այս հեռավորությունը հաղթահարում է ընդամենը 40 րոպեում, և կարելի է վերականգնել նաև ավտոմոբիլային հաղորդակցությունը։ Դա այնքան էլ դժվար չէ։ Գլխավորը՝ բոլոր կետերի շուրջ համաձայնության գալն է, և որպեսզի այնուհետև Հայաստանը վերջապես կսկսի երկաթուղու վերականգնումը և այս ուղղությամբ մայրուղու կառուցումը։ Առայժմ ո՛չ մեկը, ո՛չ էլ մյուսը չկան, և չի երևում, որ Հայաստանը գործնականում պատրաստ է վերականգնան աշխատանքներին», - եզրափակել է Ռ. Մուսաբեկովը։
 
Միևնույն ժամանակ, ամերիկացի վերլուծաբան, աշխարհաքաղաքական և անվտանգության հարցերով փորձագետ, «The Washington Outsider»-ի գլխավոր խմբագիր Իրինա Ցուկերմանը ենթադրում է, որ հայ-ադրբեջանական հակամարտության կարգավորման վերաբերյալ ամերիկյան հռետորաբանության ակտիվացումը և Զանգեզուրի միջանցքի հնարավոր կառավարման մասին հայտարարությունները իրենից ներկայացնում են զգալի տեղաշարժ՝ Թրամփի վարչակազմի Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի նկատմամբ ռազմավարական մոտեցման մեջ։
 
Նրա կարծիքով, այս ակտիվացումը պատահական չէ և արտացոլում է անմիջապես մի քանի փոխկապակցված քաղաքական, տնտեսական և աշխարհառազմավարական նպատակներ։ Դրանով հանդերձ, ԱՄՆ-ը և Ադրբեջանը պահպանում են կայուն և դրական հարաբերություններ, ինչը բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում համագործակցության խորացման համար, ներառյալ նույնիսկ այնպիսի հավակնոտ նախաձեռնություններ, ինչպիսին է միջանցքի 100 տարով վարձակալությունը։
 
«Անհրաժեշտ է հաշվի առնել, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտությունը դուրս է եկել երկկողմանի խնդրի շրջանակներից և դարձել է եվրասիական ենթակառուցվածքների և էներգետիկ նախագծերի ավելի լայն ճարտարապետության մաս: Զանգեզուրի միջանցքը Վաշինգտոնի կողմից դիտարկվում է ոչ միայն որպես լոգիստիկ զարկերակ, այլ որպես Կենտրոնական Ասիան, Կասպից ծովը և Կովկասը թուրքական, ապա նաև եվրոպական շուկաներին վերամիացնելու ռազմավարական գործիք: Այն պայմաններում, երբ  Ռուսաստանը թուլացել է Ուկրաինայի պատերազմից, իսկ Չինաստանը իր «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» նախաձեռնությունը առաջ է մղում ավելի հարավային երթուղիներով, ԱՄՆ-ն ձգտում է ամրապնդվել տարածաշրջանում որպես կառուցողական այլընտրանքային միջնորդ: Թրամփի հայտարարությունը արտացոլում է այն հասկացողությունը, որ ակտիվ դիվանագիտության պահն այժմ ավելի բարենպաստ է, քան երբևէ. Մոսկվան անկազմակերպ է, ԵՄ-ն բարոյալքված է, իսկ Վաշինգտոնը նորից իրեն դիրքավորվում է որպես նոր անվտանգության և լոգիստիկայի ճարտարապետությունների նախաձեռնող», - հայտարարել է նա:
 
Ինչպես քաղաքագետն է ենթադրում, երբ Թրամփը խոսում է ադրբեջանա-հայաստանյան բանակցությունները առաջ մղելու ԱՄՆ-ի «ջանքերի» մասին, նա նկատի ունի ակտիվ կուլիսային աշխատանք Թուրքիայի, Ադրբեջանի և անուղղակիորեն Իրանի և Հայաստանի հետ: Այս ջանքերը ներառում են ԱՄՆ-ի Ազգային անվտանգության խորհրդի միջոցով դիվանագիտական խորհրդակցություններ, թուրքական կողմի հետ բանակցություններ տրանսպորտային հոսքերի մոնիթորինգի համատեղ ճարտարապետության շուրջ, ինչպես նաև միջանցքի միջազգային օրինականացման մեխանիզմի քննարկումներ, որպեսզի նվազեցնել հայկական մտահոգությունները և արգելափակել Ռուսաստանի հնարավոր առարկությունները։
 
«Վաշինգտոնը, հավանաբար, նաև մեղմ ձևով ճնշում կգործադրի Երևանի վրա՝ ԵՄ-ի միջնորդների և հայկական սփյուռքի հետ երկխոսության միջոցով, հատկապես Կալիֆոռնիայում և Արևելյան ափին։ Նպատակը՝ Հայաստանի ղեկավարությանը մղել խաղաղ պայմանագիր  ստորագրելուն, որը կվերացնի տարածքային պահանջները և կստեղծի պայմաններ տարանցիկ երթուղու աշխատանքի համար», - կանխատեսել է Իրինա Ցուկերմանը։
 
Ինչ վերաբերում է Զանգեզուրի միջանցքի 100-ամյա վարձակալությանը՝ դա, նրա կարծիքով, դիվանագիտական ձևակերպում է, որը արտացոլում է կայուն, թափանցիկ և ամենակարևորը՝ չեզոք (ոչ Ռուսաստանի վերահսկողության տակ) կառավարման մեխանիզմ ապահովելու ԱՄՆ-ի ձգտումները։
 
«Վաշինգտոնը հասկանում է, որ Ադրբեջանի ուղղակի վերահսկողությունը այս տարածքի նկատմամբ կարող է Հայաստանում ընկալվել որպես սպառնալիք, և ուստի առաջարկում է ստեղծել արտաքին «թաղանթ», կառավարման կառուցվածք միջազգային մասնակցությամբ, որտեղ ԱՄՆ-ն հանդիսանում է որպես տարանցման, ներդրումների և, անհրաժեշտության դեպքում, մարդասիրական անվտանգության երաշխավոր։ Նման մոդելը՝ ո՛չ օկուպացիա է, ո՛չ գաղութացում, այլ ավելի շուտ քաղաքական և տնտեսական հովանավորչություն՝ առանց հակամարտությանը միջանցք գործարկելու նպատակով։ Թուրքիան, որպես ԱՄՆ-ի և Ադրբեջանի մերձավոր գործընկեր, հավանաբար աջակցում է նման մոտեցմանը։
 
Կարևոր է նաև հասկանալ, որ ԱՄՆ-ն չի պլանավորում ֆիզիկական ռազմական ներկայություն միջանցքում։ Ավելի շուտ խոսքը թվային կառավարման, լոգիստիկ հոսքերի համակարգման մասին է, հնարավոր է՝ միջազգային մասնակցությամբ մասնավոր կապալառուների միջոցով։ Սա ստեղծում է չեզոքության պատկեր և միաժամանակ ապահովում է Արևմուտքի կողմից առավելագույն վերահսկողություն՝ առանց բանակների անմիջական մասնակցության։
 
Այսպիսով, Հարավային Կովկասի վերաբերյալ ԱՄՆ հռետորաբանության ակտիվացումը՝ ոչ թե արձագանք է, այլ համակարգային նախապատրաստության արդյունք։ Այն արտացոլում է Թրամփի վարչակազմի ցանկությունը՝ Բաքվի և Երևանի միջև կայուն խաղաղության հասնելու՝ միաժամանակ ամրապնդելով ԱՄՆ աշխարհատնտեսական ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Սա Ադրբեջանի համար զգալի հնարավորություններ է բացում. Զանգեզուրի միջանցքի  միջազգային օրինականացում, ներդրումների ներգրավում, հակամարտության վերսկսման ռիսկի նվազեցում, Վաշինգտոնի հետ ռազմավարական մերձեցում՝ Մոսկվայի թուլացման և Բրյուսելի անվճռականության ֆոնին», - ամփոփել է Ի. Ցուկերմանը։