Մեղմ զրույց Բեռլինում Խաչատրյանի թերասությունն ու երկիմաստությունը

Անցած շաբաթվա վերջին Հատուկ օլիմպիական խաղերի բացման կապակցությամբ Բեռլինում գտնվող՝ Հայաստանի նախագահ Վահագն Խաչատրյանի իր գերմանացի գործընկեր Ֆրանկ-Վալտեր Շտայնմայերի հետ հանդիպմանը ուշագրավ հայտարարություն է արել։ Ըստ Հայաստանի նախագահի մամուլի ծառայության հաղորդագրության՝ Խաչատրյանն ընդգծել է, որ «Երևանը հաստատակամ է Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում կայուն և երկարաժամկետ խաղաղության հասնելու իր դիրքորոշման մեջ և պատրաստ է առանց նախապայմանների բարիդրացիական և կարգավորված հարաբերություններ հաստատել իր հարևանների հետ»։

Հիշեցնենք, որ բանակցային գործընթացում վերջին նշանակալից առաջընթացը եղել է մայիսին՝ Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը։ Եվ նույն ամսվա վերջին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը կարևոր քայլ է արել խաղաղության հաստատման ուղղությամբ՝ բարձրաձայն հաստատելով, որ Ղարաբաղը Ադրբեջան է։ «Ադրբեջանի 86,6 հազ. քառ. կմ. մակերեսով տարածքը իր մեջ ներառում է Լեռնային Ղարաբաղը»,- ընդգծել է նա։ Սակայն անելով այս հայտարարությունը՝ Հայաստանի վարչապետը անմիջապես առաջ է քաշել մեկ նախապայման. «Լեռնային Ղարաբաղի հայերի իրավունքների և անվտանգության հարցերը պետք է քննարկվեն Ստեփանակերտի (Խանքենդի – խմբ.) և Բաքվի միջև, դրանով հանդերձ անհրաժեշտ են միջազգային երաշխիքներ»։

Հայտնի է, որ նման հնարքով Երևանը և, ինչը ոչ պակաս կարևոր է՝ նրա հովանավորները փորձում են Ղարաբաղի հայերի վերաինտեգրումը դուրս մղել գործնական հարթությունից՝ նորից Ղարաբաղի հայ համայնքի հետ Բաքվի երկխոսության գործընթացին տալով ոչ այնքան անշահախնդիր միջազգային կառույցներին, այդ թվում նաև զինված խաղաղապահներին, ինչը երկար ժամանակ կհետաձգի վերաինտեգրումը։ Պայմանական սահմանին և բուն Ղարաբաղում, որտեղ ներգրավված են հայկական ավազակախմբերը՝ Երևանի կրկնվող սադրանքները առաջվա պես նպատակաուղղված են տեղում իրականության փոփոխմանը, որպեսզի ստիպեն Բաքվին թուլացնել իր ճիրանները: Հայաստանը իր ծրագրերին «հասավ» միայն մասամբ՝ իրականությունը տեղում իսկապես փոխվել է, միայն թե ոչ Երեւանի, այլ Բաքվի օգտին՝ ստիպելով Հայաստանի իշխանություններին խոնարհված ընդունել Ադրբեջանի դիրքորոշումը։ Պատահական չէ, որ հատկապես «Լաչին» սահմանային անցակետի տեղադրումից հետո է սկսվել կոնկրետ առաջընթացը բանակցային գործընթացում, մասնավորապես Վաշինգտոնում և Բրյուսելում հանդիպումներին։ Այնպես որ, Խանքենդիի հետ Բաքվի՝ միջազգային մասնակցությամբ երկխոսության նախապայմանը՝ գործնականում վերջին ծղոտիկն է, որից կառչում է Երևանը:

Իսկ տես հիմա էլ Խաչատրյանի հայտարարությունը։ Ի՞նչ է սա։ Միթե՞ ավելի վաղ հնչեցրած նախապայմանից պաշտոնական հրաժարվել է։ Միանգամայն հնարավոր է, հաշվի առնելով պայմանական սահմանին կրակել սիրողների համար մեր բանակի կազմակերպած շշպռանքը։

Սակայն այստեղ էլ ամեն ինչ կարող է ոչ այդպես հասարակ լինել։ Խաչատրյանի հայտարարությունը, ինչպես երևում է, վերաբերում է ինչպես Ադրբեջանին, այնպես էլ Թուրքիային։ Եթե առաջ Երևանը Անկարային ազդանշան էր տալիս, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման համար նախադրյալների բացակայության մասին, ապա այժմ այդ մոտեցումը կիրառվում է համապարփակ՝ երկու թուրքական պետությունների նկատմամբ։ Թե՞ դա մեզ միայն թվում է:

Չէ որ իմանալով հայ վերնախավի առանձնահատուկ կիրքը ցածր աստիճանի սոփեստության հանդեպ, այդպես էլ մղում է կասկածել, որ ինչ-որ բան այն չէ: Օրինակ՝ վաղը Փաշինյանը կարող է հայտարարել, որ խոսքը իրականում Ադրբեջանի մասին է, որը նախապայմաններ է դնում, կամ էլ Խաչատրյանը խոսել է միայն Թուրքիայի նկատմամբ նախապայմանների բացակայության մասին, և նույնիսկ ակնարկել արտահայտությունը երկու մասի բաժանող ստորակետը՝ առաջինը, երկարաժամկետ խաղաղություն, և երկրորդը՝ հարաբերությունների նորմալացման մասին (չնայած նույնիսկ այս հատվածում է հարևանների մասին խոսվում հոգնակի թվով)։ Կա նաև հավանականություն, որ Փաշինյանը հրաժարվի Խաչատրյանի խոսքերից՝ հայտարարելով, որ նա իրեն չի լիազորել որևէ բան ասել հիպոթետիկ խաղաղության պայմանների մասին։

Այնուամենայնիվ, արտահայտության ընդհանուր ենթատեքստն ավելի շատ մատնանշում է խաղաղությունը առանց նախապայմանների քննարկելու պատրաստակամության մասին։ Իսկ ինչ վերաբերում է Հայաստանի նախագահի պաշտոնին, ապա թեև այն իսկապես ավելի արարողակարգային է (ինչպես նաև Գերմանիայում), բայց այնուամենայնիվ, նրա խոսքը, անկասկած, որոշակի կշիռ ունի։

Այս ամենը տալիս է որոշակի առաջընթացի զգացում։ Առավել ևս հետաքրքիր է, որ դեպքը տեղի է ունեցել Բեռլինում. Գերմանիան հայ-ադրբեջանական կարգավորման համատեքստում հասարակ երկիր չէ։ Մի կողմից, գերմանական իսթեբլիշմենթը միանշանակ չի կարելի անվանել լիովին օբյեկտիվ Բաքվի նկատմամբ՝ նրա քաղաքական գործիչները, ինչպես լիբերալ, այնպես էլ քրիստոնյա, դեռ հակված են Հայաստանը տեսնել, որպես Եվրոպայի մի տեսակ ֆորպոստ Կովկասում։

Մյուս կողմից, Գերմանիայում չկա հզոր հայկական սփյուռք, և ընդհանրապես նա ներգրավված չէ այդ երկարամյա մշակութային ու գաղափարախոսական, չեմ վախենում այս բառից, շեղումից, որը վերապրում են Ֆրանսիան և Հայաստանը։ Բացի այդ, Գերմանիան Ադրբեջանի հետ կապված է ամուր գործարար հարաբերություններով։ Եվ վերջապես, Բեռլինը Փարիզի հետ ունի հակասությունների մի ամբողջ փունջ։ Խնդիրներ են ծագում ինչպես ԵՄ-ում առաջնորդության ցավոտ հարցի և կազմակերպության ներսում Բեռլինի միանձնյա տնտեսական գործողությունների համար Փարիզի նախանձի, ինչպես նաև ռազմական համագործակցության տեսլականի շուրջ։ Գերմանիան բացահայտորեն չի ցանկանում համատեղ նախագծեր իրականացնել Ֆրանսիայի հետ՝ նախընտրելով ամրապնդել կապերը ԱՄՆ-ի հետ։

Ընդհանրապես գերմանացիները, առանց ֆրանսիացիներին առանձնացնող չափազանց հպարտության, ավելի հակված են շարժվել ամերիկյան արտաքին քաղաքականության ազդեցության ոլորտում: Եվ սա ևս մեկ փաստարկ է հարավկովկասյան կարգավորման գերմանական ջութակի, եթե ոչ առաջին, ապա հատուկ մասի օգտին՝ չէ որ հենց Վաշինգտոնն է շատ ակտիվորեն առաջ քաշում խաղաղությունը Կովկասում։ Այնպես որ, խաղալով ամերիկացիների հետ՝ գերմանացիներն իրենց համար էլ են միավորներ վաստակում՝ դառնալով խաղաղ գործընթացի լոկոմոտիվը ԵՄ-ի ներսում Բեռլինը ոչ միայն կբարձրացնի իր միջազգային հեղինակությունը, այլ նաև, ինչը ոչ պակաս կարևոր է, նորից իրենց մասին կհայտարարեն որպես Եվրոպայի խորհրդանշանային առաջնորդ։ Եվ այստեղ, բացի երկրի ոչ պաշտոնական կարգավիճակից, դեր է խաղում նաև Գերմանիայի կանցլեր Օլաֆ Շոլցի հավակնությունները, ով կարծես թե առանձնանում է գրեթե էկզիստենցիալ, ինչպես հայերը կասեին, Մակրոնի չընդունելը։

«Մակրոնը սիրում է երկար ելույթներ և ճոռոմ արտահայտություններ, իսկ Շոլցը, ինչպես և նրանից առաջ՝ Մերկելը, նախընտրում է առարկայական քննարկումներ՝ առանց ավելորդ վանկարկումների։ Սակայն Ֆրանսիայի ղեկավարը միշտ կարող էր փողզիջում գտնել Մերկելի հետ։ Շոլցի մոտ, դա կարծես, ավելի դժվար է դարձել»,- ինչ որ կերպ, երկու եվրոպացի առաջնորդների հարաբերությունների մասին գրել է «Bloomberg» գործակալությունը:

Եվ այսպես, Եվրամիության ներսում գործնական ոլորտում Օլաֆ Շոլցն արդեն բավականաչափ հեռացել է Մակրոնից: Հիմա, հավանաբար, Գերմանիային հարկավոր է մեծ հաջողություն միջազգային ասպարեզում։ Եվ Հարավային Կովկասում խաղաղությունը՝ դրա համար հիանալի շանս է։ Եվ կարծես թե Բեռլինը որոշել է օգտվել դրանից։ Առավել ևս, թեև Գերմանիան Հայաստանի քույրը չէ, սակայն, երևի ունի իր ազդեցության լծակները Երևանում։

Շտայնմայերը նշել է, որ Բեռլինը գնահատում է՝ տարածաշրջանում խաղաղության հասնելու Երևանի ջանքերը, ինչպես նաև կարևորում է Հայաստանի հայտարարությունը Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին, որը «հանդիսանում է էական քայլ հարաբերությունների հետագա կարգավորման համար»։ Նա նույնիսկ նշել է, որ Գերմանիան նպաստում է Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունների կարգավորմանը։

Դե ինչ, այս ամենը ներշնչում է, ինչպես դիվանագետներն են ասում, զգուշավոր լավատեսություն։

Բեռլինում երկու մեղմ մարդկանց զրույցը հայ հասարակության մեջ բարձր արձագանք չառաջացրեց։ Կա՛մ նա այն թերագնահատել է, կա՛մ մտել է անխուսափելին ընդունելու փուլը։