Նիկոլ Փաշինյանը՝ որպես հայկական սահմանագծման հայելի Էմին Գալալիի մտորումները

«Սա ո՞վ է, մայրիկ»: — պստիկը հարցնում է իր մայրիկին՝ նայելով Երևանի կենտրոնում բարձրացող՝ մտախոհ հայացքով հեռու նայող մորուքավոր տղամարդու հուշարձանին: «Սա, բալիկս, Նիկոլ Փաշինյանն է։ Շատ տարիներ առաջ նա պայմանավորվեց մեր հարեւանների հետ և կանխեց նոր պատերազմը»։ 2150 թվականն էր...

Ես արդեն գրել եմ Նիկոլի մասին։ Եվ նույնիսկ մեկից ավել անգամ: Պարզաբանել եմ, որ ես որպես նրա փաստաբան, առավել եւս՝ երկրպագու գրանցվել չեմ պատրաստվում: Չեմ կասկածում, որ եթե Նիկոլը հնարավորություն ունենար ատամներ ցույց տալ Բաքվին՝ մեր առաջ ուրիշ Փաշինյան կկանգներ։ Ինչպեսին նրան տեսել ենք Ջըդըր Դյուզի վրա՝ «արցախը՝ Հայաստան է, և վերջակետ» տխրահռչակ արտահայտության օրը։ Անբարտավան, անդրդվելի և «իմ համար ամեն ինչ միևնույն է»:

Բայց մենք գիտենք, որ պատմությունը ստորադասական եղանակներ չի հանդուրժում։ Գիտենք նաև այն ամենի մասին, ինչ տեղի է ունեցել դրանից հետո։ Չկա «արցախ», ինչպես եթե չլիներ տարօրինակ սարսափելի արյունալի արկածախնդրությունը։ Գիտենք Հայաստանի ճակատագրի հետ կապված բազմաթիվ բազմակետերի ու հարցականների մասին։ Հարևան երկիրը ամբողջությամբ գիտակցում է «ինչ ցանես, այն էլ կհնձես» բանաձևի դառը անխուսափելիությունը։ Եվ կետադրության ու առոգանության այս խելագարության մեջ դես ու դեն է ընկնում մեր ժամանակի ամենաբևեռային (չշփոթել «հանրաճանաչի» հետ) քաղաքական գործիչներից մեկը՝ Հայաստանի վարչապետը։ Նիկոլ Փաշինյանը իշխանության եկավ ժողովրդական աննախադեպ աջակցության ալիքով՝ համախմբելով հայ հասարակությանը։ Դա 2018 թվականի մայիսին էր։ Այսօրվա Փաշինյանը՝ Հայաստանի բաժնեհատման, նույնիսկ ներքին խզման խորհրդանիշն է։

Սահմանագծումը տեղի է ունենում առաջին հերթին ոչ թե Ադրբեջանի հետ սահմանին, այն տեղի է ունենում, ինչպես իրենք են իրենց անվանում՝ «հայության» ներսում: Հայաստանը ինքն է իրեն անկյուն քշել, ավելի ճիշտ հրել է սարսափելի հորձանուտի մեջ։ Զգացմունքների պալիտրան կայուն հակասական է՝ ատելությունից մինչև պաշտամունքին, սպանելու պատրաստակամությունից մինչև նույն անձին սրբերի աստիճանի բարձրացմանը հասնելու վճռականությանը: Նիկոլին։

Մենք այնքան էլ ուշադիր չենք հետևում նրա հայտարարություններին, թեև որոշ մասը նման են հոգու ճիչին։ Միգուցե, ընդամենը նման են, և սա նուրբ խաղ է, բայց Փաշինյանը ենթարկվում է նզովքի՝ բառի ուղիղ և փոխաբերական իմաստով։ Նա մեղադրված է բոլոր մահկանացու և անմահ մեղքերի մեջ, նրա անունը դարձել է դավաճանության և ուխտադըրժության հոմանիշ: Հայոյում են և՛ նրան, և՛ նրա ընտանիքին: Նա և նրա համախոհները ոտնձգություն են արել անձեռնմխելիի վրա, բացել են տաբու սենյակի կողպեքները, որտեղ ոչ ոք երբեք չէր մտել։ Վիճարկվում է եկեղեցու աքսիոմային հավերժական ճշտությունը, կասկածներ են հայտնվում «ցեղասպանության» մասին պատմությունների անսխալականության մեջ։ Պարզամիտ է, որ որոշ հայերի համար սա բավական է, որպեսզի բացականչել. «Նրան ցցի հանել»։ Բայց նրանք էլ, ում համար Նիկոլը՝ միակ հույսն է, փարոսն ու փրկիչը՝ նույնպես հայեր են։ Եվ նրանք ոչ թե հազարավոր, այլ հարյուր հազարավոր են։

Քննարկելով ազգի հույզերը՝ դժվար է հաշվի առնել բոլոր գույներն ու երանգները։ Բայց եթե հիմք ընդունենք չոր մնացորդը, ապա գործ ունենք, առաջին հերթին, հասարակության ագրեսիվ ու ռազմատենչ, ռեւանշ տենչող մասի հետ։ Նրանց բացատրելու փորձերը, որ մի շարք պատճառներով ռևանշը անհնար է՝ անիմաստ են։ Միակ բանը, որ այդ մարդիկ ( ԱՀԱԿ-ների (Ամերիկայի հայկական ազգային կոմիտե) և որոշ եվրոպացի «բարի կամեցողների» կողմից ակտիվորեն աջակցվող) կարող են ընդունել որպես խաղաղությանը ստիպելու փաստարկ՝ դա Ադրբեջանի հատուկ նշանակության ստորաբաժանումներ են Երևանի փողոցներում։ Ես նկատի չունեմ, որ դա մեզ պետք է, այլ այն իմաստով, որ նրանք այլ կերպ չեն հասկանում։ Թեև չեմ բացառում, որ նույնիսկ այս դեպքում էլ հասարակության այս հատվածը հավերժական ճիչով, վախկոտների ու սրիկաների՝ «մեզ դավաճանել են» ճիչով կշտապեն բողոքել արդեն ինչ-որ տեղ Եվրոպայում կամ Հյուսիսային Ամերիկայում։ Չնայած կասկածում եմ, որ այդ նույն Լյուքսեմբուրգը իր գիրկը կբացի մոլեգնող ամբոխի առաջ։ «Լյուքսերի» քանակը սահմանափակ է։

Կան այդ խմբի լրիվ հակոտնյաներ նրանցից, ովքեր ռեւանշիստներին ատում են գրեթե այնպես, ինչպես ատում են մեզ ձեզ (թուրքերի) հետ միասին: Այս խումբը հատկապես «մոլեգիններին» է մեղադրում հայ ժողովրդի դժբախտությունների մեջ՝ դրանով իսկ մերժելով «սուրբ պոստուլատը»՝ այն ամեն վատ բաների մեջ, ինչ տեղի են ունենում հայերի հետ՝ մեղավոր են միայն թուրքերն ու ադրբեջանցիները։ Նրանց համար Սերժիկի ու Ռոբիկի կողմից թալանված ու ծնկի բերված երկրի իրենց ապրած իրականությունն ավելի վատ է, քան մարդկային գլխով ֆուտբոլ խաղացող թուրքերի մասին հեքիաթների ուրվական ցավը։ Նրանք չեն ցանկանում գնալ իրենց երեխաների շիրիմներին՝ մանավանդ հեռվից հիանալ ադրբեջանական շրջանների տեսարաններով, որոնց համար հայկական տարօրինակ անուններ էին հորինվել։ Եվ այնպես նաև չեն ուզում իրենք բնակեցնելն Եռաբլուրը։ Իսկ կա նաև հայերի լուռ մեծամասնություն։ Այն ուղղակի հոգնել է անպտուղ ատելությունից, որի պատրանքային պտուղները 2020 թվականին արմատախիլ արեց Ադրբեջանը և թողեց փտելու մոռացության եզրին։ 2023 թվականին արցախության քիմերայի համառող մնացորդներին հասցված հարվածը ավելացրեց էքստրա անզգայացում, այս խմբին սահուն քնի մեջ սուզելով՝ «արցախը վերադարձնելու» մտադրություն ունեցող առանց սրերի երազողների աղաղակներին զուգահեռ։ Ինչպե՞ս: Ինչ հարց է, վերադարձնել, և վերջ: Ի՞նչ։ Ի՞նչ է նշանակում անհնար է։ Եթե այդպիսի հարցեր ես տալիս, դու հայի թշնամին ես!! Դու հայ չես։ Դու Փաշինյան ես։ Բայց որքան էլ ավետաբերները ոռնան ու ոռնան՝ ժողովուրդը լռում է։

Նիկոլի մասին մենք ինչ-որ մոռացանք։ Վերջին տեսանյութերից մեկում Երևանում մի տիկին թեթև հարվածելով թե՛ անկյունից, թե՛ կենտրոնից, նրան անվանել է Էլչիբեյի ապօրինի որդի։ Սա ինձ հիշեցրեց լեյտենանտ Շմիդտի երեխաների հետ կապված պատմությունը։ Չգիտեմ, թե ինչպիսի կողմով են հայերը իրենց վարչապետին կապել Ադրբեջանի նախկին նախագահներից մեկի հետ, բայց Նիկոլին չես նախանձի։ Հայաստանը հորձանուտում է, և Նիկոլը՝ հենց այն զառիթափ է, որ շրջում է այս հորձանուտը։ Եվ պտտվում է դրա մեջ:

Ինքնաթիռի պտույտէջքի մեջ ընկած օդաչուի պես՝ Նիկոլը քաշում է ղեկը իր վրա՝ փորձելով Հայաստանը դուրս բերել մահաբեր սուզվելուց՝ միաժամանակ չբխվելով հարևան սարերին։ Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները նման են ականապատ դաշտում առավոտյան վազքին։ Ադրբեջանի հետ բանակցությունները իրենց մեջ կրում են 30 տարվա ընթացքում Հայաստանի անպատիժ լկտիության բեռը, երբ ինքնագոհ գեղջուկները, ուղղելով ակնոցները և այնքան էլ չթաքցնելով իրենց ծաղրական ժպիտները, մերժում էին Բաքվի կողմից փոխընդունելի լուծում գտնելու ցանկացած փորձ։ Հենց այդ եկեղեցու կողմից հավերժական չարի խորհրդանիշի վերածված Թուրքիան ոչինչ չի մոռացել, նույնիսկ եթե ամեն կերպ աջակցում է խաղաղության գործընթացին։ Իրանը, ինչպես միշտ, երկու ծայրով փայտ է։ Նիկոլը պայքարում է նաև հավերժական թշնամության զոհասեղանին հայի թարմ արյան ծարավով մոլեգնած սփյուռքի դեմ։ «Արցախյան» օպերետի մենակատարները, փորձելով վերակենդանանալ, ձգտում են ցատկել պատկերասրահի լուսանկարի մեջ։ Դժվար է։

Բայց Հայաստանի վարչապետը տեսնում ու լսում է Ադրբեջանի ղեկավարի հայտարարությունները և հասկանում, որ փրկության դուռը դեռևս բաց է։ Որ դեռ կարելի է իր երկիրը դուրս բերել «ատում ենք, որովհետև չենք սիրում, բոլորս կմեռնենք, բայց բոլորին կսպանենք» փակ ցիկլից և փորձել կառուցել նորմալ ապագա, որի հիմքը չի հանդիսանում Ագրթդաղի տեսարաններին «Արարատ...» կրքոտ շշուկով համառորեն ձեռնաշարժություն անող ալեհեր երազողների պատանեկան թաց երազները։

Ես շատ եմ ուզում հավատալ, որ Փաշինյանը ուժ ու իմաստություն կունենա անցնել իր ճանապարհը։ Եթե այդպես է, ապա նա իր ժողովրդի պատմության մեջ կմտնի որպես այն մարդը, ով սկսել է՝ հայերին ապաքինելու և հարևանների հետ նրանց նորմալ երկխոսության գործընթացը։ Եվ այդ ժամանակ մոր և որդու «Երևան 2150» երկխոսության մասին ֆանտազիաները կստացվեն միանգամայն իրատեսական... Գլխավորն այն է, որ ինքը՝ Նիկոլը, հաստատակամորեն իմանա, թե նա ով է ուզում դառնալ իր ժողովրդի համար։

Հյուր սյունակագիրների կողմից իրենց հեղինակային հոդվածներում արտահայտված տեսակետներն ու կարծիքները կարող են տարբերվել խմբագրության դիրքորոշումից և միշտ չէ, որ արտացոլում են նրա տեսակետները: