Ո՞վ է Հիքմեթ Հաջիևի վրա արձակել «տեղեկատվական պատերազմի թուլաներին». Ալիևի հարձակողական դիվանագիտության ուղեգլանի տակ վնգստոցներն ու ցայտերը

Օգոստոսի 27-ին Շուշայում օտարերկրյա դիվանագիտական կորպուսի և միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների համար տեղի ունեցած գլոբալ համաժողովի մասին շատ է գրվել ու ասվել, այդ թվում նաև մեր կայքում։ Այն օրերին, երբ ադրբեջանական բանակը մտավ Լաչին քաղաք՝ կտրելով Ղարաբաղում հայկական անջատողականության հիմնական զարկերակը՝ հարյուրից ավելի օտարերկրյա դիվանագետներ այցելեցին Ֆիզուլի և Շուշա։ Բաքվում, Անկարայում, Թեհրանում և Մոսկվայում հավատարմագրված օտարերկրյա դեսպաններն ու ռազմական կցորդները այս պատմական ժամանակներում եկել են ծանոթանալու Ադրբեջանի ազատագրված հողերի վերականգնման գործընթացին։ Սակայն նրանց թվում չկային դիվանագիտական ներկայացուցիչներ Ֆրանսիայից և ԱՄՆ-ից, որոնք ցուցադրաբար հրաժարվեցին մասնակցել այս միջոցառմանը։ Սա, իր հերթին առաջացրել է պաշտոնական Բաքվի արդարացի կոշտ արձագանքը։

Ոչ պակաս բացահայտ, քան ամերիկա-ֆրանսիացի դիվանագետները, իր պետության անզիջում դիրքորոշում արտահայտեց Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը։ Նա հիշեցրեց, որ «ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան շահագրգռված չէին ղարաբաղյան պրոբլեմի խաղաղ կարգավորմամբ», իսկ համաժողովին ամերիկացի և ֆրանսիացի դիվանագետների բացակայությունը բնութագրեց, որպես «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք»։ Հիշեցնենք, որ Վաշինգտոնի և Փարիզի «շուշայական» դիվանագիտական դեմարշին նախորդել են նաև այլ սադրանքներ։ Այսպես, օգոստոսի 24-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը դիվանագետ Ֆիլիպ Ռիկերին նշանակեց, որպես անգործունակ և Բաքվի կողմից բարձր մակարդակով հրապարակայնորեն թաղված ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի նոր համանախագահ։ Իսկ ԵԱՀԿ-ում Ֆրանսիայի մշտական առաքելությունը օգոստոսի 26-ին նշանավորվեց արտաքնապես ոչ մի բանով չհրահրված և ոչ մի բանի հետ չզուգադիպված՝ ամերիկա-ֆրանս-ռուսական համանախագահության ձևաչափի օգուտների և կարևորության մասին գարշելի «թվիթով», և սա Ուկրաինայում մոլեգնող պատերազմի ֆոնի՜ն։

2020-ի 44-օրյա պատերազմի արդյունքում տարածաշրջանային պրոբլեմատիկայից աննրբանկատ դուրս շպրտված ամերիկա-ֆրանսիական տանդեմի գործողությունները թող և չընդունել, բայց տրամաբանորեն հասկանալի կարելի է։ Հասկանալի է, որ Վաշինգտոնը ու Փարիզը ուզում են պահպանել տարածաշրջանային գործընթացների վրա ազդելու հնարավորությունը, ուստի շահագրգռված են պահպանել գոնե կայծակներ, որը կարող է ևս մեկ անգամ ուռճացնել ղարաբաղյան կրակարանը։ Տարածաշրջան «կամբէկի» միակ գոյություն ունեցող մեխանիզմը հանդիսանում է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, այդ իսկ պատճառով ֆրանսիացիներն ու ամերիկացիները նրան կառչել են մեռյալ երախակալումով: Սրան ավելացրեք հայկական սփյուռքի տարրը և նրա լոբբիստական կարողությունները: Ահա այսպես և կազմավորվել է այն զավեշտական իրավիճակը, երբ մենք դռնից դուրս ենք վռնդում համանախագահներին, իսկ նրանք, թափահարելով դիվանագիտական անձնագրերը, փորձում են խցկվել պատուհանից։ Զայրանալով արևմտյան գործընկերների անպարկեշտ պնդերեսությունից, երբեմն կոպտելով, շարունակում ենք գնալ դեպի ազգային նպատակը՝ Ղարաբաղի ամբողջական վերականգնմանը և ինտեգրմանը։

Ավելի հետաքրքիր է, սակայն, այլ բան։ Այն է, որ Շուշայում Հաջիևի ելույթից հետո ինչպես սկսել են ուժեղ ալեկոծվել հայրենական տեղեկատվական դաշտի որոշ հատվածները՝ իսկապես դարձել է անսպասելի հանգամանք։ Ադրբեջանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի քաղաքականության վերաբերյալ նախագահի օգնականի հայտարարությունը բառացիորեն հանգել է սոցիալական ցանցերում տեղական և օտարերկրյա ակտիվիստների համակարգված հարձակման համար ձգանի ազդեցություն, ինչպես անձամբ Հաջիևի, այնպես էլ ընդհանրապես Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության վրա: Հանկարծ ձայն է հանել ոչ միայն հասարակության, այլեւ սեփական ընտրազանգվածի կողմից մոռացված, առավելապես վիրտուալ տարածքում ապրող ընդդիմությունը։ Միաժամանակ ագրեսիվ արշավ են ծավալել կորդոնի հետևում հիմնավորված այսպես կոչված, «բլոգեր»-հայհոյողները։ Վերջիններիս գործունեությունը կայանում է պետական պաշտոնյաների կանանց, քույրերի և երեխաների հասցեին կեղտոտ, անիմաստ հայհոյանքներով, ինչպես նաև իրենց ապաստան տված երկրների հատուկ ծառայությունների, այնպես ն էլ հենց Ադրբեջանի ներսում գտնվող տարբեր խմբերի պատվերով միեկօրյա կեղծ «ինսայդների» դրոշմամբ։ Մի տեսակ տեղեկատվական ահաբեկիչներ, բայց դրանով հանդերձ՝ բարեբախտաբար իշխանությունների համար՝ պաթոլոգ հիմարներ: Երբեմն այնքան, որ նույնիսկ չեն կարողանում ճիշտ անվանել այն պաշտոնյայի անունը կամ պաշտոնը, ում հայհոյելու պատվեր են ստացել։

Այսպիսով, ի՞նչն է հանդիսացել պետության ղեկավարի արտաքին քաղաքականության հարցերով խորհրդականի վրա հարձակման պատճառը։ Ինչպես պարզվեց, արտաքին քաղաքականության հարցերով նորաթուխ փորձագետներին «վրդովել» է Հաջիևի խոսքերը այն մասին, որ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ ադրբեջանական զորքերը կարող էին, բայց չեն մտել Խանքենդի։ «Պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանը շատ մոտ էր Խանքենդի մտնելուն, բայց մենք դա չենք արել։ Իհարկե, ռազմական տեսանկյունից դա շատ բարդ որոշում էր, բայց մեզ համար դա նաև բարոյական խնդիր էր։ Մենք չէինք ուզում տեսնել Խանքենդիում խաղաղ բնակիչների շրջանում զոհեր։ Դա մարդկայնության հարց էր», - հայտարարել է Հաջիևը ազատ և վեհաշուք Շուշայի բարձունքներից իր ինտեգրմանը սպասող Խանքենդիի տեսարանները զննող օտարերկրյա դիվանագետների բանակի առջև: Սա եղել է իր «արտադրամասի գործընկերների» առջև ելույթ ունեցած կարիերային դիվանագետի մի գեղեցիկ փաթաթված հայտարարություն: Ուղերձի էությունը պարզ է. մենք կարող էինք բիրտ ուժով վերցնել Խանքենդին, բայց այնքան խաղաղ ու մարդասեր ենք, որ ընտրեցինք դիվանագիտության ճանապարհը, որպեսզի չվտանգել մարդկանց կյանքը, չէ որ նրանք մեր քաղաքացիներն են և մենք նրանց գնահատում ենք։ Եվ դա միանգամայն նորմալ է, քանի որ նման միջոցառումների օրակարգում միշտ կա ցայտուն ընդգծված մարդասիրական բաղադրիչ՝ ավերված տարածքների վերականգնում, ականազերծում, Առաջին ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ անհետ կորած քաղաքացիների ճակատագրի և թաղման վայրերի պարզում, բնապահպանական վնասի քննարկում, տարածաշրջանի մարդկանց միջև վստահության վերականգնում։ Մենք իսկապես կսկսեինք անհանգստանալ պարոն Հիքմեթ համար, եթե նա հանկարծ սկսեր զենք ճոճեր օտարերկրյա դեսպանների առջև, երգել մեր «կոմանդոսների» հզորության մասին և սպառնալով ապաազգայնականացնել (դենացիֆիկացիա) շրջապատված Խանքենդիին, ինչպես բալը տորթի վրա խնդրելով զինվորականներին հրետանուց կրակ արձակել Արայիկի գրասենյակի ուղղությամբ։ Սա, եթե և երբ անհրաժեշտ լինի՝ մեր մյուս կառույցների ներկայացուցիչների կողմից արագ և արդյունավետ կիրականացվի, ընդ որում առանց որևէ մեկին զգուշացնելով։ «Հատուցում» գործողությունը դեռ թարմ է մեր հիշողության մեջ: Թե կոնկրետ երբ հարկ կլինի կրկնել, և արդյոք դա ընդհանրապես անհրաժեշտ կլինի, իրավասու է որոշել, ընդ որում, դրա համար անխափան քաղաքական բնազդին տիրապետող միայի մեկ անձը։ Այդ անձը հանդիսանում է, ինչպես Ադրբեջանի գերագույն դիվանագետ, աինչպես նաև Գերագույն գլխավոր հրամանատարը։

Բայց անսպասելիորեն, Խանքենդիի վերաբերյալ Հաջիևի հայտարարությունները դարձան երկրի արտաքին քաղաքականությունն ամբողջությամբ վարկաբեկելուն ուղղված արշավը մեկնարկելու համար պատրվակ։ Օրինակ, ազատագրված Ֆիզուլիի շրջանի ծնունդ Գուբադ Բայրամովը (Իբադօղլու), ով տարօրինակ զուգադիպությամբ հադիսանում է Միլլի Մեջլիսի իշխանամետ պատգամավոր Վուգար Բայրամովի եղբայրը՝ իր ֆեյսբուքյան էջում կատարել է զայրացած գրառում. «Իսկ դուք ասում էիք, որ այս իշխանության արտաքին քաղաքականությունը լավն է, իսկ ներքինը՝ վատը։ Տեսեք, մենք կռիվ ենք սկսել Իրանի հետ, մարտահրավեր ենք նետում ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային, չնայած այն բանին, որ Ղարաբաղում և Լաչինում իշխում են ռուսական զորքերը։ Սա՞ է հաջողակ արտաքին քաղաքականությունը»։ Բայց երբվանի՞ց է հստակ հիշեցումը այն մասին, որ Շուշան ադրբեջանական քաղաք է (և բացականչական նշան) հանդիսանում է մարտահրավեր ԱՄՆ-ին և Ֆրանսիային: Իսկ մենք ինչպե՞ս ենք պաշտպանելու մեր ազգային շահերը, եթե ի շահ ամերիկացիների և ֆրանսիացիների դիվանագիտական քմահաճույքների, մենք կարող ենք, գոնե մեկ միլիոններորդ տոկոսով կասկածի տակ դնել Շուշայի պատկանելությունը։ Այո և Իրանի հետ ոչ ոք կռիվ չի սկսել՝ վերջիվերջո չէ որ այդ մեր զորքերը չեն, որ լայնածավալ զորավարժություններ են անցկացրել Իրանի հետ սահմանին՝ հրապարակայնորեն «կարմիր գծեր» անցկացնելով Հայաստանի տարածքային ամբողջականության տեսքով։

Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատ կուսակցության անդամ Ֆուադ Գահրամանլին էլ ավելի հեռու գնաց. «Շուշայում ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի դեսպանների բացակայությանը վրա Հիքմեթ Հաջիևի արձագանքը սխալ է և դիվանագիտական տեսանկյունից հակասում է Ադրբեջանի շահերին»: Ոչ այնքան իր քաղաքական կարիերայով, որքան իր ընտանիքի կանանց ծեծի ենթարկելու ապացուցված փաստերով հայտնի ընդիմադիրի կարծիքով, պաշտոնական Բաքուն արևմտյան դիվանագիտական թքումները պետք է ընկալի որպես աստծո ցող։ Զարմանալի չէ, որ ժողճակատայինների իշխանության ժամանակ, որոնց այսօր ներկայացնում է Գահրամանլին, Լաչինը գործնականորեն հանձնվեց առանց մարտի՝ ճանապարհ բացելով Ղարաբաղի մնացած մասի օկուպացման համար։

Գերմանիայի և Մեծ Բրիտանիայի միջև երթևեկող մորուքավոր օլիգոֆրենիկ Թուրալ Սադըղլին, իր իսկ «օրիգինալ» բացատրությունն է տվել Շուշայում կայացած համաժողովում ԱՄՆ և Ֆրանսիայի դեսպանների բացակայության վերաբերյալ։ Նրա կարծիքով, ամերիկացի և ֆրանսիացի դիվանագետները չեն եկել, որովհետև … անմիջապես Շուշայի մոտ տեղակայված են ռուս խաղաղապահներ։ Սպասիր, բայց չէ որ Արևմտյան Զանգեզուրում նույնպես կան ռուսական զորքեր, բայց դա արևմտյան դեսպաններին չի խանգարում պարբերաբար մեկնել այդ տարածաշրջան՝ ի դեմս «Սյունիքին» մտացածին սպառնալիքին՝ ամեն կերպ աջակցություն հայտնելով Հայաստանին։ Այո, և ռուսական զորքերն են հսկում Հայաստանի սահմանները՝ Սադըղլիի թերզարգացած տրամաբանությամբ այդ երկրից, որքան հնարավոր է շուտ պետք է ընդհանրապես տարահանվեն ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի դեսպանները։

Եվ վերջապես, ամենազավեշտականը անհեթեթությունների այս շքերթում։ Ֆրանկո-ամերիկյան շահերի արտահաստիքային-վարձատրվող պաշտպանները միշտ էլ բավականին եղել են մեր երկրում։ Առավել զարմանալի է, որ հայրենական արտաքին քաղաքականության քննադատման դաշտին միացել են Թեհրանի աստվածապետական ռեժիմին համակրող մարդիկ։ Մենք այս մարդկանց անուններով չենք թվարկի, քանի որ նրանց տեղեկատվական հարթակներում բացի անպարկեշտ խոսքային շրջանառությունից դուք ձեզ համար նոր բան չեք իմանա։ Սակայն փաստ է հանդիսանում, որ ինչ-որ մեկի անտեսանելի ձեռքը «հայհոյողների» կաստային ներքին բախումներից ու հարցադրումներից վերահղել է Ադրբեջանի արտաքին քաղաքական գիծը և դրա հետ զուգադիպվող մարդկանց վարկաբեկելու վրա։ Այսինքն՝ յուրաքանչյուր լսարանին ներկայացվել են իրենց խոսնակները՝ սրանք և՛ «փորձագետներ» են, և՛ «քաղաքական գործիչներ», և՛ «բլոգերներ», և՛ պարզապես հայհոյողներ։

Ղարաբաղյան անջատողականությունը վերջնականապես չեզոքացնելու Բաքվի նպատակաուղղված գործողությունները, Լաչինի վերադարձը և Հայաստանի տարածքով Զանգեզուրի արտատարածքային միջանցքը գործարկելու համառ մտադրությունը և ընդհանրապես՝ Ադրբեջանի նոր, ավելի կոշտ և կամային հետկոնֆլիկտային արտաքին քաղաքականությունը դարձել են Արևմուտքի և Իրանի որոշ շրջանակների և, համապատասխանաբար վայ-ադրբեջանցիների շարքում նրանց ազդեցության գործակալների համար ընդհանուր խնդիր։

Այսօր նախագահ Ալիեւի հռչակած հարձակողական դիվանագիտությունը թափ է հավաքում։ Հենվելով սեփական ռազմական գերազանցության և աշխարհում փոխված աշխարհաքաղաքական իրավիճակի վրա՝ Բաքուն դանդաղ, բայց հաստատուն կերպով իր օրակարգն առաջ է մղում միաժամանակ մի քանի ուղղություններով։ Եթե սահմանի սահմանազատման և տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակման հարցերը քննարկվում են Ռուսաստանի միջնորդությամբ, ապա խաղաղության պայմանագրի մշակման և հումանիտար ասպեկտները քննարկվում են Ալիև-Միշել-Փաշինյան ձևաչափով, որտեղ որպես միջնորդ է արդեն հանդես գալիս Եվրամիությունը։ Եվ այս ձևաչափերից ոչ մեկում Ղարաբաղի «կարգավիճակի» կամ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի դերի մասին խոսք չկա։ Չկա նույնիսկ «Լեռնային Ղարաբաղ» տերմինը։ Այս փոխլրացնող հարթակները Բաքուն օգտագործում է երկարաժամկետ հեռանկարում ագրեսիվ հայկական ռեւանշիզմի և անջատողականության սպառնալիքը կասեցնելու, ինչպես նաև 44-օրյա պատերազմի արդյունքները խաղաղության պայմանագրի ստորագրման միջոցով վերջնականապես ամրապնդելու համար։ Այս նպատակին մեր երկրի հասնելու հետ միասին անխուսափելիորեն կավելանա ուժային կենտրոնների ձևավորվող տարածաշրջանային կոնֆիգուրացիայի հետ չհամաձայնողների հակազդեցությունը, չէ որ այն ստեղծվում է ոչ միայն նրանց թելադրանքով, այլ նույնիսկ առանց նրանց մասնակցության։ Այնպես որ, արժե պատրաստվել. տեղեկատվական դաշտում հիմնական պայքարը դեռ առջևում է, և խփելու են առանց կանոնների: