Ջըդըր Դյուզում պարելուց մինչև Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչում Երևանի սթափվելը

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Երևանում հրավիրված մամուլի ասուլիսում՝ Ադրբեջանի հետ խաղաղ բանակցությունների օրակարգի, մասնավորապես Ղարաբաղի պատկանելության և սահմանների սահմանազատման առնչությամբ մի քանի սենսացիոն խոստովանություններ է հնչեցրել։

Ուրեմն, այն հարցին, թե ինչ է ներառվում Ադրբեջանի 86,6 հազար քառ. կմ. տարածքում, Հայաստանի վարչապետը հայտարարել է, որ Ադրբեջանի «86,6 հազար քառակուսի մետր մակերեսով տարածքը իր մեջ ներառում է նաև Լեռնային Ղարաբաղը»։ Առավել ևս, նա հայտնել է, որ Բրյուսելում բանակցությունների ընթացքում Հայաստանը Ադրբեջանին պատկանող ողջ 86,6 հազար քառ. կիլոմետրը ճանաչել է նրա տարածքը, որի մեջ է մտնում նաև Ղարաբաղը։ Վարչապետը նաև հավաստիացրել է, որ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ բանակցությունների ընթացքում կողմերը առաջընթացի են հասել՝ հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործում։

Սակայն, եթե հիշենք, որ Երևանում՝ ադրբեջանական հողերի բոլոր 30 տարիների օկուպացիայի ընթացքում Ղարաբաղը անվանել են Հայաստանի մաս, ապա առնվազն տարօրինակ կլիներ, եթե Փաշինյանի բացահայտումները բացասական արձագանք չառաջացնեին հենց Հայաստանում։ Եվ ռեֆլեքսը գործեց՝ Հայաստանի ընդդիմությունը Փաշինյանի խոստովանություններից անմիջապես հետո, ազդարարեց երկրում փողոցային բողոքի ցույցեր։ Հատկապես այս ձևով են իշխանությունների ընդդիմախոսները մտադիր խոչընդոտել մայիսի 25-ին՝ Ադրբեջանի, Հայաստանի և Ռուսաստանի ղեկավարների առաջիկա հանդիպմանը Ղարաբաղի վերաբերյալ Փաշինյանի հայտարարությունների ամրացնելուն և որպես հետևանք՝ Բաքվի ու Երևանի խաղաղ օրակարգի շուրջ վերջնական փոխզիջման հասնելուն։

Հայկական ԶԼՄ-ները, համենայնդեպս, գրում են, որ, իբր, ընդդիմությունը մտավախություն ունի, որ այս աշնանը Փաշինյանը կարող է Մոսկվայում, Քիշնևում և Բրյուսելում առաջիկա հանդիպումների արդյունքում ստորագրել կապիտուլյացիան։

Բայց Հայաստանի վարչապետի հայտարարություններում ուշագրավ պահ է հանդիսանում ոչ միայն այն, որ նա ճանաչել է Ղարաբաղի պատկանելությունը Ադրբեջանին (մանավանդ, որ նա այդ մասին առաջին անգամ չի ասել), այլ այն, որ այս անգամ նա բացատրել է, որ դա ունի պատմական և միջազգային հիմնավորում։

Փաշինյանը հայտնել է, որ Ղարաբաղի հարցում Հայաստանի ներկայիս դիրքորոշումը համապատասխանում է խաղաղության օրակարգի վերաբերյալ իր նախընտրական խոստումներին։ Այս ուղերձը, ըստ ամենայնի, հասցեագրված էր բանակցային գործընթացի բոլոր միջնորդներին, ինչպես նաև հաշվարկվել է միջազգային հանրության ուշադրության վրա։ Սա առաջինը:

Դրա հետ մեկտեղ հատկանշական է, որ այս համատեքստում Հայաստանի վարչապետը կարևոր է անվանել «ազնիվ խոսակցությունը մարդու, քաղաքացու հետ» (ըստ երևույթին, նկատի ունի յուրաքանչյուր շարքային հայի), հավելելով, որ, անդրադառնալով այս հարցին, անհրաժեշտ է ուշադրություն դարձնել նաև 2021 թվականի հունիսի համեմատությամբ աշխարհաքաղաքական իրավիճակի փոփոխությունը։ Եվ անմիջապես ընդգծել է, որ տարածքային ամբողջականության սկզբունքը դարձել է միջազգային հարաբերություններում առաջնահերթային, ամենակարեւոր դրույթ։

Երկրորդը, ի պատասխան նրան այն մասին հիշեցնելուն, որ, Հայաստանի Գերագույն խորհրդի որոշման համաձայն, «նա (Հայաստանը) իրավունք չունի ստորագրել Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմում ճանաչող փաստաթուղթ, քանի որ հետագայում Հայաստանի Սահմանադրությունը կազմվել է այս որոշման հիման վրա», Փաշինյանը առաջարկել է մի փոքր պատմական էքսկուրս անել։ Նա հիշեցրել է, որ 1989 թվականին Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը և Լեռնային Ղարաբաղի Մարզային խորհուրդը՝ «Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի վերամիավորման մասին» որոշում են ընդունել, իսկ 1990 թվականին Հայաստանն Անկախության հռչակագիր է ընդունել՝ հենվելով, այդ թվում նաև, վերոհիշյալ որոշման վրա։

«Այնուհետև 1991 թվականին Լեռնային Ղարաբաղը հռչակել է իր անկախությունը։ Հարց է ծագում, ումից անկախություն։ Եթե Հայաստանից, ապա սա միթե՞ վերոհիշյալ համատեղ որոշման խախտում չէ։ Եթե խախտվել է, ապա ինչո՞ւ մեղավորները պատասխանատվության չեն ենթարկվել։ Եթե հռչակվել է անկախություն Ադրբեջանից, ապա դարձյալ սա արդյո՞ք չի խախտում Գերագույն խորհրդի եւ Մարզային խորհրդի համատեղ որոշումը։ Չէ որ, եթե Լեռնային Ղարաբաղը վերամիավորվել է Հայաստանի հետ, ապա այժմ Լեռնային Ղարաբաղը ումի՞ց է անկախ դառնում»,- հարցրել է Փաշինյանը՝ դրանով հիմնավորելով՝ պատմական և իրավական առումներով իր հայտարարությունների արդարացիությունն և օրինականությունը։

Իսկ ինչ վերաբերում է խաղաղության օրակարգի ամենաբարդ հարցերից մեկին՝ սահմանների սահմանազատմանը, ապա, Փաշինյանի խոսքով, հայ-ադրբեջանական սահմանի սահմանազատումն ու սահմանագծումը ենթադրվում է իրականացնել ԽՍՀՄ-ի Գլխավոր շտաբի 1975 թվականի քարտեզներով, քանի որ խոսքը այն քարտեզների մասին է, որոնց հավաստիության մասին նշել է նաև ռուսական կողմը։ Համապատասխանաբար, Փաշինյանը ընդգծել է, որ Հայաստանի դիրքորոշումը մնում է նույնը, այսինքն նա հանդես է գալիս՝ Խորհրդային Միության Գլխավոր շտաբի 1975 թվականի քարտեզներով սահմանազատելու օգտին։

Եվ վերջապես, ինչ վերաբերվում է խաղաղության պայմանագրին։ Եթե հավատալ Հայաստանի վարչապետի խոսքերին, ապա Երևանը կարևոր է համարում խաղաղության օրակարգի առաջխաղացումը՝ հատկապես ներկայիս գլոբալ ռազմաքաղաքական իրավիճակի հաշվառմամբ։ Միևնույն ժամանակ որոշակի լավատեսություն է ավելանում վարչապետի հույսերով, որ կողմերին շուտով կհաջողվի համաձայնության հասնել տեքստի շուրջ և խաղաղության պայմանագիր կնքել։

Այսպիսով, Ղարաբաղի և ընդհանրապես հայ-ադրբեջանական կարգավորման վերաբերյալ Փաշինյանի վերջին հայտարարություններից կարելի է եզրակացնել հետևյալը. Հայաստանի ղեկավարը պատրաստ է Բաքվի հետ ստորագրել խաղաղ պայմանագիր, որի համապատասխան Երևանը անվերապահորեն ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, ներառյալ Ղարաբաղը։

Ենթադրաբար, դա պայմանավորված է նրանով, որ նախ, Հայաստանի վարչապետը գիտակցում է՝ Բաքվի, Մոսկվայի, Բրյուսելի ու Վաշինգտոնի ճնշումների պատճառով նման փաստաթղթի կնքման անխուսափելիությունը և այլևս չի կարող խույս տալ այդ իրադարձությունից։

Երկրորդը, նա, ամենայն հավանականությամբ, հասկանում է, որ անիմաստ է հերքել Ղարաբաղի պատկանելությունը Ադրբեջանին, քանի որ դա ընդհանուր ճանաչում գտած փաստ է, ընդ որում ամրագրված է նաև միջազգային իրավունքով։ Ի դեպ, այս փաստարկը, փաստորեն, նա ինքն է բերել իր ելույթում։

Մյուս կողմից, 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմում Հայաստանի պարտությունը մեծ վերջակետ դրեց ղարաբաղյան հակամարտության մեջ։ Եվ եթե Փաշինյանը հինգ տարի առաջ (2019թ. օգոստոսին) Խանքենդիում հանրահավաքին հանդգնորեն հայտարարեց այն մասին, որ «Ղարաբաղը՝ Հայաստան է և վերջակետ», ապա այսօր նրա հռետորաբանությունը փոխվել է ճիշտ հակառակը՝ հօգուտ Ադրբեջանի։ Եվ հավանաբար, վարչապետի, ինչպես նաև Հայաստանի բնակչության ադեկվատ մասի մոտ կա այն գիտակցումը, որ հետագայում Ղարաբաղի համար հայերի որևէ ռևանշի մասին խոսք լինել չի կարող՝ դրա համար երկիրը նվազագույն ռեսուրսներ չունի և առավելագույնը, որին նա կարող է հասնել, դա ուրեմն նոր պարտություն է, որը կարող է երկիրը նետել անհաղթահարելի անդունդի մեջ: Ուստի Փաշինյանի հետագա և, գուցե, գլխավոր խնդիրն է՝ ստիպել հայ հասարակությանը ընդունել այս իրականությունը, որի շնորհիվ տարածաշրջանում կարող է տիրել երկար սպասված խաղաղություն։ Թե որքանով է դրան պատրաստ հայ հասարակությունը, արդեն ցույց կտա մոտ ապագան։