Ռուս խաղաղապահները Ղարաբաղում. խաղաղապահներ, թե՞ Մասնավոր ռազմական ընկերություն (ՄՌԸ) ՌԽԶ-ի վերջին սադրանքների հետքերով

Ֆուրունկուլի բացելը վիրահատություն է, որն ուղղված է թարախային օջախի հեռացմանը և վերքը մաքրելուն։ Վիրահատական ճշգրտությամբ 2020 թվականի աշնանը ադրբեջանական բանակը գործողություն անցկացրեց՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանը մաքրելով շուրջ 30 տարվա ընթացքում նրան խժռող թարախակալ վարակից։ Այդ ժամանակ, 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի լույս 10-ի գիշերը Եռակողմ հայտարարությունը ստորագրելիս, Բաքվի պահանջով դրանում ներառվել է թիվ 4 կետը, որում սևով սպիտակի վրա նշված է. «Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղ զորամասը տեղակայվում է հայկական զինված ուժերի դուրսբերման հետ զուգահեռ»։ Սակայն նույնիսկ այսօր՝ գրեթե երկու տարի անց, այս կետը (հավասարապես տարածաշրջանում տնտեսական և տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակման մասին N9 կետը) շարունակում է անտեսվել, ինչպես հայկական, այնպես էլ ռուսական կողմից, ինչը, միանգամայն հասկանալիորեն առաջացնում է սուր դժգոհություն Ադրբեջանում։ 

ՄԱԿ-ի չափանիշների համաձայն, գոյություն ունեն երեք հիմնական սկզբունքներ, որոնք հնարավորություն են տալիս խաղաղապահ գործողությունները դիտարկել որպես միջազգային խաղաղության և անվտանգության ապահովման անկախ գործիք։ Եվ դրանցից մեկը՝ անաչառությունն է։ «Չնայած հակամարտող կողմերի հետ լավ հարաբերություններ հաստատելու և պահպանելու անհրաժեշտությանը, խաղաղապահ գործողությունը պետք է խուսափի այնպիսի գործողություններից, որոնք կարող են կասկածի տակ դնել դրա անաչառությունը: Առաքելությունը չպետք է ճիշտ չըմբռնելու և փոխհատուցում ստանալու պատճառով խուսափի անաչառության սկզբունքի բծախնդիր պահպանելուց: Նման անհամապատասխանությունը կարող է խաթարել խաղաղապահների հեղինակությունը ու օրինականությունը և հանգեցնել հակամարտող մեկ կամ մի քանի կողմերի կողմից նրանց ներկայության համաձայնության չեղարկմանը», - ասվում է ՄԱԿ-ի Խաղաղապահ գործողությունների կայքում:

Ցավոք սրտի, Ադրբեջանի Հանրապետության Ղարաբաղի մարզի տարածքում ժամանակավորապես տեղակայված ռուս խաղաղապահների դեպքում նրանց կողմից անաչառությունը մենք այդպես էլ չտեսանք։ Առավել ևս, գործնականորեն հայելային կերպով կրկնվում է 1988-1992 թվականների իրավիճակը։։ Հիշեցնենք, որ այդ տարիներին Միութենական կենտրոնի որոշմամբ ՆԳՆ-ի և ԽՍՀՄ պաշտպանության նախարարության ներքին զորքերի ստորաբաժանումները մտցվեցին այն ժամանակվա ԼՂԻՄ և Ադրբեջանի հարակից շրջաններ։ Պաշտոնապես՝ խաղաղությունը և կարգ ու կանոնը, հայկական անօրինական ավազակախմբերի զինաթափելուն աջակցելու համար։ Սակայն իրականում ամեն ինչ այլ կերպ է ստացվել՝ ադրբեջանական բնակչությունից առգրավեցին նույնիսկ որսորդական հրացանները, որոնց համար նրանք թույլտվություն ունեին, իսկ հայ զինյալների սպառազինությանը համալրվեց ոչ միայն հրետանային զենքեր, այլև խոշոր տրամաչափի գնդացիրներ և նույնիսկ նռնականետեր։ Ավելին, չնայած ԼՂԻՄ-ում տեղակայված խորհրդային զորքերի ղեկավարության կազմում ազնիվ և անաչառ սպաների առկայությանը, այնուամենայնիվ, նրանք չկարողացան խախտել ընդհանուր պատկերը իրենցից անկախ հիմնական պատճառով՝ Մոսկվայի երկերեսանի քաղաքականության, որը խոսքով պաշտպանել է սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքը, սակայն գործով բավականին հավատարիմ է եեղել ղարաբաղյան հայերի անջատողականությանը և Հայաստանի ագրեսիվ նկրտումների նկատմամբ։ Բացի այդ, ԼՂԻՄ-ի զինվորական պարետատան հրամանատարական դիրքերում կային գործուղված անձինք, ովքեր արհամարհելով իրենց ծառայողական պարտականությունն ու սպայական պատիվը, եղած-չեղածով վաճառվեցին հայ ավազակային ընդհատակին։ Նրանցից ամենահայտնին մինչ օրս հայ ժողովրդի «մեծ բարեկամ» Վիկտոր Կրիվոպուսկովն է, ով 1990-1991 թթ. ծառայել է որպես ԼՂԻՄ-ում ԽՍՀՄ ՆԳՆ քննչական խմբի շտաբի պետ, ինչը չի խանգարել նրան Քոչարյանի, Սարգսյանի և ընդհատակյա բանդայի այլ ղեկավարների հետ սաունայում շոքեբաղնիք ընդունել, որոնց նա, ընդհանրապես, պարտավոր էր ձերբակալել։ Սակայն հետագայում՝ արդեն Ելցինի ժամանակաշրջանում, Ռուսաստանը լիովին հրաժարվեց Հայաստանին ադրբեջանական տարածքների օկուպացման հարցում աջակցելու գործընթացում ցանկացած համեստությունից։ Հայերին ամենայն հնարավոր ռուսական սպառազինությունը նվիրվում էր ոչ միայն պետական մակարդակով (հիշենք, օրինակ, ազնիվ գեներալ Ռոխլինի նախաձեռնած 5 միլիարդ դոլարի զենքի Հայաստան հանձնելու հետ կապված սկանդալը), այլև ռուս զինվորականների կողմից Ղարաբաղում վաճառվում էին բառացիորեն մի շիշ թթի օղու համար։ Ի դեպ, վերջինիս մասին կխոսենք ստորև։

Իսկ առայժմ վերադառնանք մեր օրերին։ Ադրբեջանը Եռակողմ հայտարարության ստորագրումից անցած ժամանակահատվածում բազմիցս հրապարակային վրդովմունք է հայտնել Ղարաբաղի տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի անգործության կապակցությամբ։ Եվ ոչ միայն անգործության, այլեւ հայկական կողմի ավերիչ գործողություններին տրվելուն։ Այստեղ կա և «Ոչ մի բան չեմ տեսնում, ոչինչ չեմ լսում, ոչ մեկին ոչինչ չեմ ասի» ոգով քաղաքականություն, երբ Լաչինի միջանցքի միջով Հայաստանից Ադրբեջան են թափանցում ոչ միայն ամեն տեսակ թափթփուկներ, այլև հայկական կանոնավոր բանակի ստորաբաժանումները, որոնց խաղաղապահներն իրականում պետք է զինաթափեն և դուրս բերեն Ղարաբաղից։ Այստեղ եւ անվտանգության հովանու տակ վերցված հայկական ավազակախմբերի մնացորդները։ Այո, այստեղ կարելի է մեջբերել շատ բաներ, որոնք մեր ընթերցողներն առանց այդ էլ արդեն գիտեն Caliber.Az-ի նախկին հրապարակումներից։ Զարմանալի չէ, որ պաշտոնական Բաքուն, մի կողմ դնելով քաղաքական կոռեկտությունը, իր մտահոգությունն ու դժգոհությունը խաղաղապահ կոնտինգենտի վերաբերյալ կետադրյալ կերպով փոխանցել է Մոսկվա՝ Կրեմլից մինչև ԱԳՆ և Պնախարարություն։ Վերջին օրինակը նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթն է հուլիսի 15-ին երկրի կառավարության նիստում, որում նա մանրամասն և օբյեկտիվ շարադրել է Բաքվի դիրքորոշումը Ղարաբաղում իրավիճակի կարգավորման և խաղաղ երկխոսության հաստատման վերաբերյալ՝ միաժամանակ մատնանշելով անհապաղ լուծում պահանջող խնդիրները։ Այդ ուղերձի հասցեատերերը՝ Մոսկվան և Երևանը հստակ նշվել են։ Այս համատեքստում Իլհամ Ալիևը հիշեցրել է, որ ռուսական կողմը ստորագրել է նոյեմբերի 10-ի Հռչակագիրը, սակայն չի ստիպում Հայաստանին Ղարաբաղից դուրս բերել իր զորքերը։ Նախագահ Ալիևը նշել է նաև այսպիսի կարևոր պահ. Բաքուն Ռուսաստանի ռազմական ղեկավարության առջև բազմիցս բարձրացրել է Ղարաբաղից հայկական զինված խմբավորումների դուրս բերման հարցը և Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարության բարձրաստիճան մի ներկայացուցիչ գտնվելով Ադրբեջանում, նույնիսկ հավաստիացրել է, որ մինչև հունիս դա տեղի կունենա։ Նախագահը նրբանկատորեն կոնկրետ անուններ չի նշել, սակայն Caliber.Az-ի տվյալներով, նման խոստումներ բաժանած ռուս զինվորականը՝ Ռուսաստանի Դաշնության ցամաքային զորքերի հրամանատարի խաղաղապահ գործունեության գծով տեղակալ՝ գեներալ-գնդապետ Ալեքսեյ Կիմն է։

Սակայն Ալիեւի հստակ ուղերձից ընդամենը մի քանի օր է անցել, երբ Ադրբեջանի տարածքում ժամանակավորապես տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախումբը սկսել է ձեռնարկել նոր սադրիչ քայլեր։ Այսպես, նախօրեին Caliber.Az-ը կիսվել է բացառիկ կադրերով, որտեղ Ադրբեջանի Ղարաբաղի մարզի «Լաչինի միջանցքում» ռուսական խաղաղապահ կոնտինգենտի զինծառայողները ապամոնտաժում են Լաչինի շրջանի Գարահախ գյուղի մեկհարկանի բնակելի շենքի տանիքը։ Դրանով հանդերձ ավազակների «շենքի դեշիֆերացման անպատկառ հատուկ գործողության անվտանգությունը» ապահովել է նրանց սպառազինության մեջ գտնվող ԲՏՌ-82Ա-ն։

Գնալով էլ ավելի: Հուլիսի 19-ին հայկական ավազակախմբերը մարտական դիրքեր ստեղծելու նպատակով սկսել են ինժեներատեխնիկական աշխատանքներ իրականացնել Խոջալուի շրջանի Շուշաքենդ գյուղի ուղղությամբ։ Բայց երբ ադրբեջանցի զինվորականները փորձեցին կանխել այս սադրանքը, դեպքի վայր ժամանեցին ռուս խաղաղապահները, որոնք ... իրենց պաշտպանության տակ առան հայ զինյալներին։

Եվ, վերջապես, այս օրերին ռուս խաղաղապահների մասնակցությամբ ևս մեկ միջադեպ։ Աղդամի անցակետում ադրբեջանցի զինծառայողների կողմից, ստուգման նպատակով կանգնեցվել է ռուս խաղաղապահների շարասյունը՝ մեկ ԲՏՌ-82Ա և երեք «Ուրալ», որը գնում էր էր Ասկերան-Աղդերե երթուղով։ Մեքենաների զննության ժամանակ, մեքենաներից մեկի բեռնախցիկում հայտնաբերվել է առնվազն հինգ «Կալաշնիկով» տեսակի ինքնաձիգ (AKM), որոնք նշված չեն եղել փաստաթղթերում։ Վերադարձ դեպի բուռն ու արյունոտ 90-ականնե՞ր, երբ ռուս զինծառայողները մի շիշ թթի օղու դիմաց զինում էին հայկական ավազակախմբերի՞ն։ Ամենայն կասկածից վեր է։

Եվ գիտե՞ք, թե որն է այստեղ ամենազարմանալի բանը: Նույնիսկ Ռուսաստանի Դաշնության և Ադրբեջանի միջև դաշնակցային համագործակցության մասին հռչակագրի առկայության դեպքում, որում կողմերը ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը՝ ղարաբաղյան տարածաշրջանում ռուս խաղաղապահները գործում են, որպես Մոսկվայից անկախ ռազմական կառույց, որպես հայ ավազակների կողմից վարձված մասնավոր ռազմական ընկերություն (ՄՌԸ), առանց հաշվի առնելու իրենց ռազմական ղեկավարությանը։ Այո, Ռուսաստանի խաղաղապահ զորախմբի պահվածքը վերլուծելիս ադրբեջանական հասարակության մեջ կազմավորվում է հատկապես այնպիսի տպավորություն, որ խաղաղապահները երկու այտերով փչում են Ղարաբաղում հայկական անջատողականության մարող կրակի վրա։ Սակայն մենք վստահ ենք, որ Բաքվի համար սա նոր բացահայտում չէ, և այստեղ երևի համապատասխան հետևություններ արդեն արել են, որոնց հիման վրա կձեռնարկվեն անհրաժեշտ միջոցներ։