Սուսլովը և ընկերները Մոսկվայի փափուկ ուժը՝ Հայաստանի հյուր

2024 թվականի փետրվարի 24-ին Երևանում՝ «Հայաստանը ընտրանքի առաջ. ՀԱՊԿ, ՆԱՏՕ, թե՞ արտադաշինքային կարգավիճակ» թեմայով միջազգային կլոր սեղան է տեղի ունեցել։ Միջոցառումը կազմակերպել էր Ռազմավարական հետազոտությունների և նախաձեռնությունների հայկական վերլուծական կենտրոնը՝ (ՌՀՆՎԿ) ռուսական Գորչակով հիմնադրամի հետ համատեղ։

Հանդիպմանը ելույթ են ունեցել երեք խոսնակներ, որոնցից երկուսը հիմնականն էին՝ Համաշխարհային տնտեսության և համաշխարհային քաղաքականության ֆակուլտետի Եվրոպական և միջազգային համալիր հետազոտությունների կենտրոնի փոխտնօրեն, Արտաքին և պաշտպանական քաղաքականության խորհրդի հետազոտական ծրագրերի փոխտնօրեն Դմիտրի Սուսլովը և Ռազմավարությունների և տեխնոլոգիաների վերլուծության կենտրոնի տնօրեն Ռուսլան Պուխովը։ Երրորդ խոսնակն էր Սթենֆորդի համալսարանի քաղաքագիտության դոկտոր, միջազգային հարաբերությունների փորձագետ Արթուր Խաչիկյանը: Հայկական կողմից միջոցառմանը մասնակցում էին նաև հայ առաջատար փորձագետներ, լրագրողներ և մի շարք լրատվամիջոցների ղեկավարներ:

Սուսլովն ու Պուխովը ընդհանուր առմամբ ելույթ ունեցան դասական դիրքերից՝ կարեկցանք ցուցաբերելով Հայաստանի նկատմամբ, խոստովանելով նրա հանդեպ հատուկ զգացմունքների մեջ և նույնիսկ Ղարաբաղն անվանելով «արցախ», դրա հետ մեկտեղ պահպանելով կայսերական անհանդուրժողականությունը Մոսկվային մեղադրելու հավակնությունների նկատմամբ։ Նրանք նույնիսկ խիստ նկատողություն արեցին նման հայտարարություններում աչքի ընկնող հայ փորձագետներին՝ դրանով հանդերձ չմոռանալով նշել, որ նրանք բարեկամներ են։ Այ տեսեք, բարեկամությունը բարեկամություն է, իսկ վասալությունը՝ վասալություն։

Սակայն, ավելի շատ էր մեղադրում ռուսական կողմը։ Մեղադրանքների հիմնական կետը կայանում էր նրանում, որ Հայաստանը ստանձել է դեպի Ռուսաստանի թշնամիների հետ մերձենալու ուղղին՝ դրանով հանդերձ նկատի ունենալով Արևմուտքը։ Այս շարքում իրադարձությունները՝ ավելի քան բավական են, որոնցից ամենավերջինը՝ Փաշինյանի հայտարարությունն է ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի մասնակցությունը սառեցնելու մասին և Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու Երևան կատարելիք այցի մասին համառորեն շրջանառվող լուրերը։ Սուսլովը միանգամայն կտրուկ արտահայտվեց. «Հայաստանը թշնամու կողմն է անցնում Ռուսաստանի և Արևմուտքի էկզիստենցիալ առճակատման պայմաններում, երբ Արևմուտքը՝ Ռուսաստանին ռազմավարական պարտության հասցնելու նպատակ է դնում իր առջև»։

Սուսլովն ու Պուխովը, և՛ իրենց զեկույցներում, և՛ հարցերի պատասխաններում վերադառնում էին իրենց Երևան բերած կենտրոնական լեյտմոտիվին՝ այո, իրոք, Ռուսաստանը շատ ուժեղ շեղվել է Ուկրաինայի հետ պատերազմով, սակայն դա չի նշանակում, որ կարելի է այդքան հեշտությամբ ազատվել նրանից: Երևանի ամենամեծ սխալը՝ Մոսկվայի ընկերների կարծիքով, նրանում է, որ հեռանալով Ռուսաստանից՝ Հայաստանը ի վիճակի չէ կառուցել անվտանգության այլընտրանքային համակարգ։ Մոսկվացիների կարծիքով, արեւմտյան գործընկերները կարող են միայն թփթփացնել ուսին ու հակաադրբեջանական հայտարարություններ անել։ «Նրանք նույնիսկ պատժամիջոցներ չեն ընդունի Ադրբեջանի դեմ»,- ասել է ելույթ ունեցողներից մեկը։ Արեւմտյան երաշխիքների անլրջությունը ցույց տալու համար Սուսլովը օրինակ է բերել Ուկրաինային եվրոպական երաշխիքները։

Որպես Հայաստանի ներկայիս ղեկավարության աղետալի անհեռատես քաղաքականության հնարավոր պատիժ՝ փորձագետները բարձրաձայնել են ոչ թե բուն Ռուսաստանի գործողությունները, այլ իբր ագրեսիա Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից՝ հատկապես այն պատճառով, որ Ռուսաստանը Հայաստանի կողքին չի լինի։ Եվ քանի որ արևմտյան դաշնակիցները նույնպես չեն լինելու, ապա Հայաստանին սպասում է փլուզում։ «ՀԱՊԿ-ում Հայաստանի մասնակցության ներկա պայմաններում սառեցումը՝ Ադրբեջանին ինքնին Հայաստանի դեմ ագրեսիայի միտումնավոր հրավեր է»,- կրկին կտրուկ է արտահայտվել Սուսլովը։

Փորձագետների կարծիքով, Հայաստանի և Ռուսաստանի միջև լավ հարաբերությունների պայմաններում «Ադրբեջանը և Թուրքիան չեն դիմի ագրեսիվ գործողությունների»։ «Երևանի և Մոսկվայի միջև վատ հարաբերությունների պայմաններում նրանք կարող են դիմել նման ագրեսիայի»,- Սուսլովը շողոքորթաբար շարունակել է ահաբեկել հայերին։ Մինչդեռ դասախոսները նորից կրկնել են Կրեմլի նարատիվը այն մասին, որ, իբր, «Հայաստանը արդեն նման քաղաքականության համար մասամբ վճարել է Ղարաբաղի կորստով»։ Թեև նրանք ակնարկել են, որ որոշ դեպքերում Ռուսաստանն էլ ստիպված կլինի միջոցներ ձեռնարկել. «Արտասահմանյան բազաների հայտնվելը Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Իրանի կողմից կընկալվի որպես նրանց անվտանգության սպառնալիք՝ դրանից բխող բոլոր հետևանքներով»։

Ներկաների համար իսկական սառցե ցնցուղ դարձավ Սուսլովի թեզն այն մասին, որ Ռուսաստանը ցանկանում է Հայաստանի և Ադրբեջանի հարաբերություններում լինել անաչառ արբիտր, այլ ոչ թե Հայաստանի դաշնակիցը, ինչպիսին Թուրքիան է հանդիսանում Ադրբեջանի համար։ Այն պատճառով, որ այլ կերպ վարվելով՝ Ռուսաստանը Ադրբեջանին կդարձնի իր թշնամին, պարզաբանել է վերլուծաբանը։ Որից հետո սառցե ցնցուղը բառացիորեն վերածվեց կարկուտի հեղեղին, երբ խոսնակը հավելեց, որ ի թիվս այլ բաների, ադրբեջանական ժողովուրդը նույնպես, ինչպես և հայերը, Ռուսաստանի համար եղբայրական է մնում խորհրդային պատմության պատճառով։

Եվ սա եղել է, թերեւս, ամենագլխավորը, որ հայերը պետք է դասեր քաղեն այս հանդիպումից։ Ադրբեջանը իր հզորությամբ, իրավացիությամբ, աշխարհառազմավարական կարևոր դիրքով և, վերջապես գրագետ արտաքին քաղաքականությամբ հանդիսանում է մի երկիր, որի հետ Ռուսաստանի նման համաշխարհային տերությունը (և դա անվիճելիորեն այդպես է) չի ցանկանում վիճել։

Խոսնակները բավականին ցինիկ էին։ Պուխովը ասել է, որ Մոսկվան դժվար թե ուժ կիրառի Հայաստանի նկատմամբ նույնիսկ Զելենսկու այցի դեպքում, համենայն դեպս, քանի դեռ Ուկրաինայում պատերազմ է գնում։ Ռուսաստանը առայժմ նույնիսկ տնտեսական պատժամիջոցներ չի կիրառի, քանի որ ինքը շահում է Հայաստանի հետ համագործակցությունից՝ պատժամիջոցները շրջանցելու առումով։

Առհասարակ և ընդհանրապես, ելույթ ունեցածների Երևանին խորհուրդը այն է, որ ոչ թե դես ու դեն ընկնել, այլ սպասել, մինչև ավարտվի ուկրաինական պատերազմի, որից հետո Ռուսաստանը կկարողանա Հայաստանին տանկերով հեղեղել մինչև «էլ չեմ ուզում», քանի որ ռուսական ռազմական արդյունաբերությունը գործում է ռեկորդային հզորությամբ։ Դրանով հանդերձ, իրենց իսկ սեփական խոսքերով, Ուկրաինայում պատերազմի ավարտը առայժմ չի երևում։

Ու ևս մեկ թեզը, որը խոսնակները փորձել են բացատրել ներկաներին, այն է, որ Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի հեգեմոնիան անհնար է վերադարձնել, խոսքը միայն այս կամ այն տեսակի ներկայության մասին է։

Ներկաները ընճկված էին։ Այո, ռուս փորձագետներն իրենց հաշվարկներում այնքան անողոք էին հայերի նկատմամբ, որ մի անգամ Սուսլովը նույնիսկ լսարանից ներողություն խնդրեց դաժանության համար։ Այո, փափուկ ռուսական դեսանտը բավականին կոշտ վայրէջք կատարեց հայկական կլոր սեղանի վրա։ Բայց իրականությունը գիտակցելը միայն այդպես է գալիս նրանց համար, ովքեր սովոր են սնվել ուրիշի հաշվին։