«Երաշխավորել, որ նոր մոնթե մելքոնյաններ չեն նետվի տարածաշրջան՝ ոչ ոք չի կարող» Գրիգորի Տրոֆիմչուկը՝ Caliber.Az կայքում

Caliber.Az-ի հարցազրույցը՝ միջազգային հարցերով ռուսաստանցի փորձագետ Գրիգորի Տրոֆիմչուկի հետ։

- Դուք ինչպե՞ս ընկալեցիք մեր տարածաշրջանի, անկասկած նշանակալից իրադարձությունները՝ ապօրինի զինված ձևավորումների լիկվիդացիան, Ղարաբաղում անօրինական կազմավորման ինքնալուծարումը, նրա պարագլուխների կալանավորումը։ Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս կարող է սա անդրադառնալ տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքականության վրա։

- Նրանք, ովքեր ղեկավարում էին Ղարաբաղում ակտիվացված կառույցները, նույնիսկ ըստ իրենց «օրենքների» արագ իրենց վրայից գցեցին իրենց իսկ ժողովրդի առջև ողջ պատասխանատվությունը, քանի որ ստեղծված պայմաններում չափազանց դժվար է հոգալ հսկայական «ամբոխի» մասին։ Տարօրինակ է, սակայն, որ ղարաբաղցի հայերն իրենք իրենց ղեկավարներին չեն հանձնել Ադրբեջանին, չէ որ Հայաստանի տարածքում կյանքը նրանց համար ամենևին էլ նախապատրաստված չէ։

Դե, իսկ Բաքվի համար կարևոր է հասկանալ, որ հատկապես նրա վրա է դրվել ողջ պատասխանատվությունը տարածաշրջանի համար։ Որպես նվազագույնը դա Հարավային Կովկասն է, իսկ որպես առավելագույնը՝ բոլոր հանգույցները, ներառյալԿասպից ծովը և այլն։ ԱՄՆ-ը նույնպես ուշադրությամբ հետևում է նրան, թե Բաքուն պատրատ է արդյոք իր համար նոր ձևաչափի, թե պետք է նրան անհանգստացնել՝ նկատի ունենալով ազդեցության համար արևմտյան նոր լծակների ի հայտ գալը։ Վերջիվերջո երաշխավորել, որ նոր մոնթե մելքոնյաններ չեն նետվի տարածաշրջան՝ (քանի որ շատ դժվար է հենց հայերին դրդել նման սխրանքների) ոչ ոք չի կարող:

- Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում այն գործիքները, որոնք Ադրբեջանը հիմա օգտագործում է վերաինտեգրման, ենթակառուցվածքների վերականգնման և արդիականացման գործընթացը ծավալելու համար։ Բաքուն գործում է բացարձակապես թափանցիկ, բայց կարելի է արդյո՞ք ակնկալել Ադրբեջանի հասցեին նոր սադրանքներ ու մեղադրանքներ, որոնք կսկսեն ձեռնարկել Երևանը և հայկական լոբբին, հայության եռանդուն ջատագող՝ մյուս երկրները։

- Սադրանքներ միշտ պետք է սպասել, ընդ որում ամենալուրջ մակարդակի։ Կոնֆլիկտի չափազանց արագ զարգացման (ավարտի) հետևում շատ բան կարող է թաքնվել: Ինքնին Բաքուն դրանով հանդերձ գործում է պատասխանատու և զգույշ, այս դժվարին փուլում չափազանց դժվար է նրան ինչ-որ բանում մեղադրել, նույնիսկ եթե ինչ-որ մեկն ուժեղ ցանկանա։ ԱՄՆ-ի ներսում արդեն նկատվում է հայկական լոբբիի ակտիվություն, ընդ որում նույնպես ամենալուրջ մակարդակով։ Նրա խնդիրներից մեկը՝ հակաադրբեջանական պատժամիջոցների գործարկումն է։ Բայց առայժմ դա էլ չափազանց դժվար է անել, քանի որ նման քայլերի համար առիթ է պահանջվում։ Բայց առիթ առայժմ չկա։ Թվում էր, թե դա կարող է կապված լինել Ղարաբաղում՝ մեկնող ղարաբաղցի հայերի համար դյուրավառ վառելիքով ցիստեռնի պայթյունի հետ, բայց այդ պայթյունից առայժմ ոչ ոք ինչ-որ կերպ չի կառչել։ Հետևաբար, Բաքվի կողմից վերաինտեգրման գործընթացն ընթանում է ըստ պլանի՝ նա այժմ սպասելու ժամանակ չունի, ամրապնդվել պետք է անհապաղ և ամեն իմաստով։

Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղից հեռացած հայերին, ապա հնարավոր է, որ նրանց հեռահար նպատակով նման գաղտնի հրաման են տվել։ Այստեղից էլ այսպիսի «մասշտաբից դուրս» թիվ։ Կարող եմ ասել, որ Հայաստանում, ըստ երեւույթին, չկան իրական քաղաքական գործիչներ, այլապես Երևանը, ընդհակառակը, կարող էր հրաման տալ, որ Ղարաբաղի ողջ հայությունը մնա իր տեղում և պահանջի լավագույն նախապատվություններ։ Դրանով հանդերձ փորձելով նոր խնդիր ստեղծել Ադրբեջանի համար, քանի որ այս դեպքում «արցախի» մարդկային կորիզը կմնար իր տեղում, և ամբողջ աշխարհը ակվարիումի պես կհետևեր նրա բարեկեցությանը։ Բայց այս թեման արդեն գնաց, թեև այս տարբերակը տեսականորեն նույնպես բավականին հավանական էր որպես ռազմավարական ծրագիր։

Դրանով հանդերձ ակնհայտ է մեկ այլ ասպեկտ. Ադրբեջանի հեղինակությունը սրընթաց աճել է ոչ միայն տարածաշրջանի մասշտաբով, այլև ամբողջ աշխարհում։ Ադրբեջանը դարձել է Հարավային Կովկասի առանցքային երկիր, որից այժմ կախված են բազմաթիվ այլ պետությունների, ներառյալ Իրանի գործողությունները։

- Տեսակետ կա, որ Ռուսաստանը չմիջամտեց Երեւանի հակառուսական քաղաքականության պատճառով։ Դա այդպես է, թե՞ շատ ավելի բարդ է: Այնուհետև Ինչպե՞ս են զարգանալու ռուս-հայկական հարաբերությունները։

- Սա կարող էր լինել սկզբնական փուլում, երբ Փաշինյանը փողոցից ներխուժեց իշխանություն։ Ի դեպ, ինչո՞ւ են հայերը մոռացել այնպիսի «հպարտ» բառակապակցությունը, ինչպիսին է «թավշյա հեղափոխությունը»։ Ինչ-որ կերպ դա հիմա աչքի տակ չի ընկնում: Այդ ժամանակ Ռուսաստանի Դաշնությունում ինչ-որ մեկի մոտ կարող էր՝ նրան իր տեղը դնելու ցանկություն ծագել։ Բայց ոչ հիմա՝ 2023 թվականին, երբ Ղարաբաղի հետ արագ զարգացող գործընթացը արդեն ազդում է հենց Մոսկվայի ռազմավարական դիրքի վրա։ Չէ որ շատերն են սկսել խոսել այն մասին, որ Ռուսաստանը ստիպված կլինի հեռանալ Հարավային Կովկասից, և այստեղ հարցը ոչ միայն խաղաղապահների մասին է։ Ընդ որում, քանի որ չկան հայ-ադրբեջանական խաղաղ պայմանագրով հստակ սահմանված սահմաններ, ապա գործընթացն նույնպես չի ավարտվել։ Առավել ևս, որ դեռ չի լուծվել Հայաստանի տարածքով անցնող միջանցքների հարցը, որոնք հաստատվել են 2020 թվականի Եռակողմ հայտարարությամբ։ Հետևաբար, հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները շարունակում են «զարգանալ», և դրա վերջը առայժմ չի երևում, մանավանդ որ, ինչպես Ղարաբաղի դեպքում, այս «զարգացման» տակ դրված է իրավական հիմք։ Բաքուն, ֆիզիկապես մտնելով Ղարաբաղ, ոչ մի դեպքում չի պատռել այդ փաստաթուղթը։

Իսկ ռուս-հայկական հարաբերություններն էլ կախված են նրանից, թե Երեւանը ԱՄՆ-ին թույլ կտա ինչ խորությամբ մտնել նրա ներսը։ Բայց բոլոր կողմերը իրենց հաշիվ են տալիս, որ այսօր դրսում դեռ ոչ ռազմական 2020 թվականն է, այլ արդեն լիարժեք 2023 թվականը, ուստի հետխորհրդային տարածքում շատ տարածաշրջանային խնդիրները այլ կերպ են լուծվում։ Ես սա այսպես մեղմ եմ ձևակերպում, բայց կարծում եմ, որ բոլորը հասկանում են, թե ինչի մասին է խոսքը:

Դրանով հանդերձ, ինքը՝ Փաշինյանը անընդհատ ամրապնդում է կապերը Արևմուտքի հետ։ Այն սկսվեց, հիշեցնեմ (թե չէ շատերը կարող են մոռանալ) անմիջապես Փաշինյանի կառավարության կազմով, որտեղ մտան արևմտյան ոչ առևտրային կառույցների բոլոր սաները։ Այդ ժամանակ նրանց փոխադրեցին ցուցակով՝ վերոհիշյալ բներից, որտեղից նրանք հայտնել են։ Իսկ արդեն մինչ այսօր Փաշինյանի այնպիսի կադրերը, ինչպիսիք են, օրինակ, Սահմանադրական դատարանի փոխնախագահ Գրիգորյանը՝ Լոնդոն են մեկնում արևմտյան ներկայացուցիչների հետ հանդիպելու համար, որպեսզի նախ պայմանավորվեն իրենց կապիտալները այնտեղ տեղակայելու մասին, իսկ երկրորդը, որպեսզի գտնել նոր լծակներ Ղարաբաղի տարածաշրջանի նոր ապակայունացման համար։ Դրանով հանդերձ փաշինյանական խումբը արդեն հիմա ստիպված է այդ պլանների համար վճարել հայկական գումարներով։ Հարկ չկա ավելորդ անգամ հիշեցնել այն մասին, որ նույն Գրիգորյանը սովորել է մոտավորապես նույն վայրերում, և հենց անցած ամառ ամբողջ ընտանիքով հանգստանալու էր գնացել այնտեղ՝ հանգստի քողի տակ՝ այս կարգի հարցեր լուծելու համար։ Ընդհանրապես, «2018 թվականի» անունը կրող Հայաստանի կառավարությունը» մինչև հիմա ակտիվորեն աշխատում է, ընդ որում այս անգամ էլ նույն «թավշյա» մեթոդներով։

- Կհաջողվի արդյո՞ք մոտ ապագայում իրականացնել Հայաստանի տարածքով Զանգեզուրի միջանցքի գլոբալ նախագիծը՝ այստեղ իրականում ովքե՞ր են կողմ, իսկ ովքե՞ր դեմ, և ինչպե՞ս է ընթանալու գործընթացը։

- Դա կախված է հենց Ադրբեջանից։ Եթե նա չկորցնի այն արագությունը, որը սահմանվել է Ղարաբաղի, որպես այդպիսինի կողմից, ապա արտաքին քաղաքական իրավիճակը կարող է Բաքվի համար կազմավորվի բավականին բարենպաստ բնույթով։ Բայց ստիպված է լինելու գործել հայկական հայտնի խաղի ֆոնին, որտեղ Փաշինյանը կշարունակի հետևել իր սիրելի սովորությանը. մի տեսակ համաձայն է ամեն ինչի, պատրաստ է բանակցել, պատրաստ է ամեն ինչ ստորագրել, բայց ոչ հենց հիմա և այլն։ Հայաստանը, ինչպես գիտեք, վիճարկում է բուն «Զանգեզուրի միջանցք» հասկացությունը՝ մատնանշելով, որ, իբր, 2020 թվականի հայտարարության մեջ նման կոնկրետություն չի եղել։ Դրանով հանդերձ, Մոսկվան երբեք չի արգելափակել այս բառակապակցությունը և այն չի վիճարկել։ Միևնույն ժամանակ, Թուրքիան չի պեդալահարում գործընթացը՝ ուշադիր հետևելով տեղի ունեցող իրադարձություններին և միայն նշելով, որ եթե ինչ-որ բան լինի, ապա առայժմ կարելի է անցկացնել այլ հաղորդակցությունների։ Սակայն Անկարան դժվար թե հրաժարվի հատկապես Զանգեզուրի միջանցքի գաղափարից, քանի որ դրա անդրսահմանային տարբերակի հետ կապված բոլոր փոխարինողները ցանկալի արդյունք չեն տալիս։ Այնպես որ, իմ կարծիքով, Բաքուն իրական շանսեր ունի։

Ընդհանրապես, միջանցքի հետ, ինչպես և Ղարաբաղի դեպքում, ամեն ինչ կորոշի ճիշտ ընտրված ժամանակը, մեկ վայրկյան ստույգ քայլի համար։ Եթե այդ պայմանական վայրկյանը սխալ ընտրվի, ապա Ադրբեջանի հակառակորդները կարող են դա օգտագործել, ինչպես ասում են, լիովին ծրագրով։ Ինքնին Հայաստանը միջանցքի պատճառով չի պատերազմի Ադրբեջանի հետ, քանի որ հասկանում է, որ նման դեպքում իրեն՝ «Իրևանի» վրա ուղիղ շանս կտա։ Թեհրանը, իհարկե, կարող է դրանով հանդերձ ինչ-որ հայտարարություն անել, բայց այստեղ էլ, ինչպես ասում են, 2020 թվականի հայտարարությունը չես կարող արհամարհել՝ նա «օրհնել» է միջանցքը։ Հավանաբար, Մոսկվան 2020 թվականի նոյեմբերի ֆորսմաժորային պայմաններում գնալու տեղ չուներ, բայց հիմա դա արդեն կարևոր չէ։

- Մի շարք քաղաքագետներ, այդ թվում նաև ռուսական, կարծիք են հայտնում, որ Ղարաբաղում անջատողական կազմավորման հաջող և ընդհանուր առմամբ, արտաքին դերակատարների կողմից աջակցված ավարտը՝ ընդամենը նախաբան է Մերձավոր Արևելքում և Հարավային Կովկասում նոր լայնածավալ պատերազմի բռնկման համար, որի էպիկենտրոնը կլինի Իրանը, որը հակադրվել է ԱՄՆ-Իսրայել- արաբական երկիր կոալիցիային, որին կարող են խնդրել միանալ նաև Ադրբեջանը...

- Ադրբեջանը, ինչպես արդեն նշվեց, դուրս է եկել նոր մակարդակի, և նույնիսկ ոչ թե տարածաշրջանային, այլ աշխարհաքաղաքական, և համա նա կարող է ընտրել՝ մասնակցել թե ոչ այս կամ այն խմբին, կառույցին, կոալիցիային՝ հաշվի առնելով, իհարկե, իր չմիացման հիմնական սկզբունքը։ Արդեն մոտավորապես պարզ է, թե ուր է նայելու Ադրբեջանը։ Եթե Արևմուտքը ճնշում գործադրի Բաքվի վրա, ապա նախապատվելի կուրսը կլինի դեպի Արևելք (Չինաստան և այլն)։ Բայց նման դեպքում Ադրբեջանը կդառնա Մեծ Ասիայի արևմտյան ֆորպոստը։ Իմ կարծիքով, բոլոր դրական և բացասական կողմերով հանդերձ՝ Բաքուն կամրապնդի ինտեգրումը Կենտրոնական Ասիայի երկրների հետ՝ ստեղծելով մեծ ընդհանուր տարածաշրջան, որը կապում է նաև Կասպից ծովը և Հարավային Կովկասը։ Համենայնդեպս սա տրամաբանորեն է առաջանում։ Բայց այսպես թե այնպես, ստիպված կլինի պայքարել նոր համակարգի համար։ Թուրքիան և Իսրայելը դրանով հանդերձ շատ կարևոր գործընկերներ են Բաքվի համար, որոնք ընտրվել են նախապես՝ բոլոր իրադարձություններից շատ առաջ։

Ինչ վերաբերում է ամբողջ հետխորհրդային, եվրասիական դաշտին, ապա պետք է ասել, որ Ադրբեջանը հանդիսանում է այն հիմնական հավակնորդներից մեկը, որպեսզի իրեն որպես հաջողակ պետություն պահպանի նաև «ԽՍՀՄ-ի երկրորդ, վերջնական փլուզումից» հետո, ինչպես ես ժամանակին անվանել եմ։ Քանի որ այստեղ չփլուզվածներ, ամբողջներ և ինքնիշխաններ բոլորովին քիչ են մնալու։