ՀԱՊԿ. ներքին պատերազմներ և ռազմական դաշինքի ապագան
Սաբիթովն և Մուլլոջանովը՝յ Caliber.Az-կայքում

Հարցազրույց  22 Ապրիլի 2024 - 15:55

ՀԱՊԿ-ի մի անդամ երկրի կողմից մյուսի վրա հարձակման դեպքում գործողության մեխանիզմ մշակելու մասին մի քանի տարի առաջ արված առաջարկությունը այլևս արդիական չէ, դրա կարիքը չկա։ Այս մասին News.ru-ին հայտարարել է ՀԱՊԿ-ի գլխավոր քարտուղար Իմանգալի Թասմագամբետովը։

«Ղրղզստանի ղեկավար Սադըր Ժապարովի առաջարկությունը եղել է՝ ղրղզա-տաջիկական սահմանին սահմանային իրավիճակի սրման ժամանակահատվածում։ Այն ցուցադրել է Ղրղզստանի ղեկավարի բարձր մտահոգությունը՝ տարածաշրջանում տիրող իրավիճակի առնչությամբ։ Նման նախաձեռնությունը լիովին արդարացված էր՝ հաշվի առնելով երկու պետությունների միջև սահմանային վեճի լուծման բարդությունները»,- ասել է Ի. Թասմագամբետովը։ Բայց, նրա խոսքով, ավելի ուշ, երկու երկրների՝ Ղրղզստանի և Տաջիկստանի քաղաքական ղեկավարության կամքը հնարավորություն տվեց ոչ միայն սկսել և հաջողությամբ անցկացնել սահմանի սահմանազատում, այլ նաև խնդրի քաղաքական լուծում գտնել։ Հետևաբար նման դեպքերում գործողությունների մասին փաստաթուղթ պատրաստելու անհրաժեշտությունը գործնականում վերացվել է, նշել է նա։

Ինչպես նաև, համարում է Թասմագամբետովը՝ իրավիճակի այնպիսի զարգացումը, ինչպիսին է մի մասնակից երկրի կողմից մյուսի վրա հարձակումը, ընդհանուր առմամբ չափազանց քիչ հավանական է: Չէ որ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրները իրենց հարաբերություններում խստորեն հետևում են՝ միմյանց նկատմամբ ագրեսիվ գործողությունները անմիջականորեն արգելող կազմակերպության կանոնադրությանը։

Ինչ վերաբերվում է ՀԱՊԿ-ի ընդլայնման հնարավորությանը՝ կազմակերպության գլխավոր քարտուղարը նշել է, որ Եվրասիայում աշխարհաքաղաքական իրավիճակը ներկա ժամանակ տարբերվում է անկայունությամբ։ «Այն կարող է այնպես դասավորվել, որ առանձին երկրները ցանկանան իրենց նախապես ապահովվել ուժեղ դաշնակիցների աջակցությամբ և նրանց քաղաքական, դիվանագիտական և, անհրաժեշտության դեպքում, ռազմական ներուժը իրենց ազգային շահերը պաշտպանելու համար օգտագործելու հնարավորություն ստանալ», - նշել է նա։

Հետաքրքիր է, թե որքանո՞վ է մեծ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրների միջև պատերազմների հավանականությունը՝ աշխարհում տիրող ներկայիս չափազանց բուռն իրավիճակում։ Եթե նման բան տեղի ունենա, այն չի հանգեցնի արդյո՞ք այս ռազմական դաշինքի փլուզմանը։

Այս հաշվով Caliber.Az-ի հետ իրենց կարծիքներով կիսվել են օտարերկրյա փորձագետները:

Ղազախստանցի քաղաքագետ, գիտնական Ժակսիլիկ Սաբիտովը հայտարարել է, որ, նրա կարծիքով, այնպիսի իրավիճակ, ինչպիսին եղել է Ղրղզստանի և Տաջիկստանի միջև, երբ ՀԱՊԿ դաշինքի երկու անդամները կռվեցին միմյանց հետ՝ արդեն, որոշակի իրադարձություններից հետո, դժվար թե կրկնվի։

«Որովհետև Ռուսաստանին, որը հանդիսանում է ՀԱՊԿ-ի առաջնորդ, նման գործողությունները դուր չեկան, քանի որ այն կարող էր իրավիճակը ներկայացնել այնպես, որ խորհրդանշականորեն ՀԱՊԿ-ն՝ ամորֆ կազմակերպություն է, որը չունի ընդհանուր նպատակներ, և նրա որոշ մասերը կարող են նույնիսկ հակամարտել միմյանց հետ։ Հետևաբար, կարծում եմ, Ռուսաստանը կձեռնարկի բոլոր ջանքերը, որպեսզի ՀԱՊԿ-ի անդամներն չկռվեն իրար հետ։ Որովհետև Մոսկվայի համար դա քաղաքական հեղինակության, կամ, պայմանական ասած՝ «դեմքի» պահպանման հարց է։ Չէ որ եթե նման բան ևս մեկ անգամ կրկնվի, դա ցույց կտա, որ այս կազմակերպությունը իրականում ոչինչ չարժե: Նման ներքին կոնֆլիկտայությունը հանդիսանում է անընդունելի, կազմակերպության թուլության ցուցանիշ։ Ինձ թվում է՝ Ռուսաստանն ամեն ինչ կանի, իմ կարծիքով կմշակվի համապատասխան արձանագրություն, և ՀԱՊԿ-ի անդամների միջև նոր պատերազմի դեպքում Մոսկվան կսկսի նրանց վրա ճնշել քաղաքական, տնտեսական և այլ միջոցներով, որպեսզի այն անհապաղ դադարեցվի»,- ասում է գիտնականը։

Նա նաև չի կարծում, որ այս ռազմական դաշինքի փլուզումը կարող է մոտ ժամանակում տեղի ունենալ, քանի որ Ռուսաստանը շահագրգռված չէ նրանում։

«Իսկ, օրինակ, Ղազախստանը շահագրգռված չէ՝ Ռուսաստանի Դաշնության, ինչպես նաև հազվադեպ բացառություններով ՀԱՊԿ-ի անդամ մյուս պետությունների հետ վատ հարաբերություններում։ Հետևաբար, կարծում եմ, որ կազմակերպությունը կշարունակի գոյություն ունենալ, թեև այն շատ բաներում կրում է «թղթային» բնույթ։ Այսինքն, իրականում նա այնքան էլ ուժեղ չի աշխատում»,- նշել է Սաբիտովը։

Տաջիկ քաղաքագետ Փարվիզ Մուլլոջանովը համարում է, որ Իմանգալի Թասմագամբետովի հայտարարությունը արտացոլում է ՀԱՊԿ-ի ավանդական դիրքորոշումը (առաջին հերթին՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը, որպես դաշինքի հիմնական դերակատարի) այս ռազմաքաղաքական դաշինքի առաքելության և նպատակների վերաբերյալ։

«ՀԱՊԿ-ն ի սկզբանե ստեղծվել է որպես արձագանք արտաքին սպառնալիքներին, որոնց ներքո, ներկա ժամանակ նկատի են առնվում Արևմուտքը և ավելի քիչ՝ իսլամական ծայրահեղականները։ Այս տեսանկյունից ՀԱՊԿ-ն միշտ հրաժարվել է միջամտել իր անդամ պետությունների միջպետական հակամարտությունների ու տարաձայնությունների լուծմանը։ Ենթադրվում էր, որ դրա համար կան այլ մեխանիզմներ՝ այնպիսիներ, ինչպես բանակցությունները ԱՊՀ-ի և ԱԳՆ-ի կառույցների շրջանակներում, հարևան երկրների միջնորդական ջանքերը և այլն։ Նույնը վերաբերում է նաև ԱՊՀ անդամ պետությունների ներքին հակամարտություններին; ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում և կանոնադրությամբ այդ գործառույթները նույնիսկ չեն գրանցվել։ Միայն 2022 թվականի հունվարին բացառություն է արվել Ղազախստանի նկատմամբ, երբ զանգվածային բողոքներիի կապակցությամբ Մոսկվան ՀԱՊԿ հովանու ներքո իր հատուկ նշանակության ուժերն ուղարկեց այդ երկիր։ Քիչ անց կազմակերպության կանոնադրության մեջ՝ անդամ երկրներին ներքին կայունությունը պահպանելու համար օգնություն տրամադրելու վերաբերյալ լրացումներ արվեցին։ Միևնույն ժամանակ, ըստ երևույթին, ՀԱՊԿ-ի ղեկավարությունը մինչև հիմա շարունակում է հավատարիմ մնալ՝ անդամ երկրների միջև հակամարտություններին չմիջամտելու վերաբերյալ իր նախկին դիրքորոշմանը»,- ասում է Մուլլոջանովը։

Նրա կարծիքով, մոտ ժամանակում ՀԱՊԿ անդամ երկրների միջեւ զինված հակամարտությունները իսկապես քիչ հավանական են թվում։

«Հավանաբար, բացառությամբ Տաջիկստանի և Ղրղզստանի միջև սահմանային հակամարտությանը, թեև անցյալ տարվա ընթացքում երկու կողմերն էլ բազմիցս և մեծ լավատեսությամբ հայտարարել են՝ բանակցային գործընթացում դրական դինամիկայի մասին։ Այլ երկրների հետ կապված անլուծելի հակամարտություններ կամ շահերի բացահայտ բախումներ չեն նկատվում։ Այլ կերպ ասած՝ ներկա պահին մասնակից երկրների միջեւ գոյություն չունեն այնպիսի խնդիրներ, որոնք հնարավոր չեն լուծել դիվանագիտական միջոցներով։

Լրատվամիջոցները երբեմն տարածում են սպեկուլյատիվ հրապարակումներ Ռուսաստանի և Ղազախստանի հնարավոր առճակատման վերաբերյալ՝ առաջին հերթին մի շարք կոշտ հակաղազախական հայտարարությունների պատճառով, որոնք իրենց թույլ են տվել մի շարք ռուս քարոզիչներ և Դումայի պատգամավորներ: Այս դեպքում այս երկու երկրների միջև հակամարտությունը իրոք կունենար՝ ՀԱՊԿ-ն դեպի լայնածավալ ներքին ճգնաժամի՝ ընդհուպ մինչև փլուզման բերելու բոլոր շանսեր։ Սակայն այսօրվա դրությամբ, ինչպես արդեն վերը նշեցի, նման հակամարտությունը մնում է որպես բավականին վերացական շահարկումների առարկա»,- ենթադրում է տաջիկ վերլուծաբանը։

Caliber.Az

Դիտումներ: 173