Հայաստանը ճամփաբաժանի վրա. միջանցքի, թե՞ մեկուսացման մեջ Մասնագիտական կարծիքները՝ Caliber.Az կայքում

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիբ Էրդողանը հույս է հայտնել, որ Հայաստանը կարող է համաձայնվել Զանգեզուրի միջանցքի բացմանը։

Նրա խոսքով, չնայած Երևանի կողմից Զանգեզուրի երթուղու վերաբերյալ Ադրբեջանի պայմանների սկզբնական մերժմանը, այսօր Հայաստանը ցուցադրում է ավելի ճկուն մոտեցում՝ տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման շահերից ելնելով։
 
«Միջանցքը նոր խթան կհաղորդի Միջին երթուղուն։ Թուրքական ապրանքները կկարողանան ավելի արագ հասնել Կենտրոնական Ասիա և Չինաստան, իսկ Եվրոպայից Չինաստան բեռները կանցնեն Թուրքիայով», - հայտարարել է Էրդողանը։
 
Նա հատկապես ընդգծել է Զանգեզուրի երթուղու երկաթուղային բաղադրիչի կարևորությունը՝ նշելով, որ այս գիծը կարևոր դեր կխաղա բեռնափոխադրումների գործում։ «Միջին միջանցքն իր ուժը քաղում է այստեղից», - հավելել է նա։
 
Թուրքիայի ղեկավարի խոսքով՝ ճանապարհը կանցնի Իգդիրով և կմիանա Նախչըվանին։ Նա վստահություն է հայտնել, որ դա կդառնա կարևոր փուլ տարածաշրջանի տրանսպորտային լոգիստիկայի զարգացման մեջ։
 
Էրդողանը նշել է, որ Կարս-Իգդիր-Նախչըվան երկաթուղու իրականացումը, ինչպես նաև Ղարաբաղում ենթակառուցվածքային նախագծերը, շատ ավելի արդյունավետ կդառնան Զանգեզուրի միջանցքի բացումից հետո։ «Աշխարհը փոխվում է, և դա պահանջում է նոր լուծումներ և տնտեսական ներուժի ակտիվացում», - ընդգծել է նա։
 
Հունիսի 20-ին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը այցելել է Ստամբուլ, որտեղ նրան ընդունել է Թուրքիայի նախագահը։ Հնարավոր է՝ հենց այս հանդիպման ժամանակ է, որ Երևանին հասկացրել են, որ մտածելու քիչ ժամանակ կա. կամ Հայաստանը ներկառուցվում է տարածաշրջանային ընդհանուր ճարտարապետության մեջ, կամ երկար տարիներ մնում է առանցքային նախագծերից դուրս։
 
Մինչդեռ լրատվամիջոցներում հայտնվել են արտահոսքեր, որոնց համաձայն՝ Ադրբեջանն ու Հայաստանը կարող են համաձայնության գալ միջանցքի գործունեության վերաբերյալ Բաքվի պայմաններով՝ այսինքն անարգել անցում առանց սահմանային և մաքսային վերահսկողության՝ ամերիկյան լոգիստիկ ընկերության կառավարման և երաշխիքների ներքո։
 
Այսպես, «Carnegie Politika» պորտալը հաղորդել է, որ ԱՄՆ-ը առաջարկել է նշանակել ամերիկյան օպերատոր՝ Զանգեզուրի երթուղին վերահսկելու համար։ Աղբյուրի փոխանցմամբ՝ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը ներկայացրել է մի ծրագիր, որի համաձայն՝ բեռների տարանցման կառավարումն ու մոնիթորինգը կվստահվի ամերիկյան ընկերությանը։
 
Նման ձևաչափը, ինչպես ենթադրվում է, հնարավորություն կտա երկարաժամկետ անվտանգության երաշխիքներ ապահովել Ադրբեջանին՝ միաժամանակ պահպանելով Հայաստանի ինքնիշխանությունը այդ երթուղու նկատմամբ։
 
ԱՄՆ-ում այս մոտեցումը գնահատում են զգուշավոր լավատեսությամբ. «Հնարավոր է, որ նախագահ Թրամփը դրա համար նույնիսկ Նոբելյան մրցանակ ստանա», - մեջբերում են հոդվածի հեղինակները ամերիկացի պաշտոնյային։
 
Որքանո՞վ է իրատեսական նման սցենարը տեսանելի ապագայում։ Կարո՞ղ է արդյոք Երևանը նման պայմաններով համաձայնեվի բացել Զանգեզուրի երթուղին Արազ գետի հյուսիսային ափով ։
 
Այս առնչությամբ Caliber.Az-ի հետ իրենց կարծիքներով կիսվել են հայտնի դիտորդները։
 
Հայ վերլուծաբան և հրապարակախոս Իշխան Վերդյանը հիշեցրել է, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հստակ նշել է. Հայաստանի ինքնիշխանությունից դուրս ոչ մի «միջանցք» չի լինի։
 
«Այնուամենայնիվ, ես հավանական եմ համարում, որ Երևանն ու Բաքուն կհասնեն փոխզիջման, որի դեպքում Ադրբեջանի քաղաքացիները կկարողանան Հայաստանի տարածքը հատել տարածաշրջանային զարգացման տրամաբանությունը հաշվառմամբ մշակված պարզեցված ընթացակարգերով։ Այդ մասին արդեն ասել է խորհրդարանի խոսնակ Ալեն Սիմոնյանը՝ նշելով առանց վիզայի տարանցման հնարավոր անալոգը, ինչպես Հայաստանի և Վրաստանի միջև։
 
Փաշինյանը չի փոխանցի Հայաստանի տարածքի նկատմամբ վերահսկողությունը որևէ արտաքին ուժի։ Բայց նա, ըստ ամենայնի, հասել է փոխըմբռնման նախագահ Էրդողանի հետ և, հավանաբար, շուտով կավարտի համաձայնագիրը նախագահ Ալիևի հետ։
 
Զանգեզուրի երթուղին, ըստ ամենայնի, կբացվի և կդառնա Նախչըվանը Ադրբեջանի մնացած մասի հետ կապող կայուն տրանսպորտային լուծում։ Սա կստեղծի նոր տնտեսական հոսքեր և թույլ կտա տարածաշրջաններին դուրս գալ մեկուսացումից։
 
Ինչ վերաբերում է ԱՄՆ-ի մասնակցությանը, ապա եթե նրանք առաջարկում են տեխնիկական աջակցություն՝ լոգիստիկա, ՏՏ մոնիթորինգ, բեռների անվտանգություն՝ դա կարելի է քննարկել։ Բայց եթե «երաշխիքների» տակ նկատի է առնվում վերահսկողություն կամ ռազմական ներկայություն, ապա մնում է միայն հարցնել. ինչպիսի օրգանական տեսք են ունենում ամերիկյան ուսադիրները ծառայողական անձնակազմի դերում», - նշել է Վերդյանը։
 
Տրանսպորտային լոգիստիկայի ոլորտի ադրբեջանցի փորձագետ Ռաուֆ Աղամիրզաևը իր հերթին հայտնել է, որ ներկա ժամանակ ակտիվ աշխատանքներ են տարվում՝ հիմնականում Նախչըվան տանող երկու նախագծերի ճանապարհային հատվածում։
 
«Խոսքը երկու զուգահեռ նախաձեռնությունների մասին է. Զանգեզուրի միջանցք Հայաստանի տարածքով և Արազի երթուղին Իրանի տարածքով՝ Արազ գետի հարավային ափի երկայնքով։ Անցյալ ամիս ստացվել է տեղեկատվություն այն մասին, որ իրանական կողմից ակտիվորեն ընթանում են շինարարական աշխատանքները։ Ամսվա վերջին հայկական հատվածում նույնպես անցկացվել են պայթեցման աշխատանքներ ադրբեջանական սահմանի ուղղությամբ՝ ճանապարհային հատվածի երկայնքով։
 
Համարում եմ, որ տարածաշրջանում վերջին իրադարձությունները ստեղծում են  դրական դինամիկա, և երկու նախագծերն էլ կիրականացվեն։
 
Այս պահին չկա կոնկրետ տեղեկատվություն այն մասին, թե ով է վերահսկելու այդ երթուղիները, բայց դա ժամանակի ընթացքում պարզ կդառնա։ Սակայն տեխնիկական տեսանկյունից ճանապարհը պետք է լինի, և այն կլինի։ Աշխատանքների ընթացքը արդեն տեսանելի է։
 
Ադրբեջանական կողմից նախագիծը գործնականորեն ավարտված է։ Իրանական կողմից շինարարությունն ակտիվորեն ընթանում է՝ Աղբենդից դեպի Ջուլֆա։ Ինչպես նաև պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել նաև՝ Արազ գետի վրայով Օրդուբադի ուղղությամբ կամրջի կառուցման վերաբերյալ ։
 
Ադրբեջանական Աղբենդի և Օրդուբադի դիմաց գտնվող իրանական բնակավայրերն են՝ Քելալյան և Սիյահրութը։ Հենց դրանց միջով էլ և կանցնի երթուղին։ Այս հատվածում նույնպես ընթանում են ճանապարհային աշխատանքներ, և նույն ուղղությամբ հայկական կողմից էլ գրանցվել է շարժում», - հայտնել է փորձագետը։