Խաղաղություն Բաքվի և Երևանի միջև. մեկ թ՞ե երեք տարուց հետո Փորձագիտական կարծիքներ՝ Caliber.Az-ում

Ըստ երևույթին,  Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ պայմանագրի հարցը նորից անորոշ ժամանակով հետաձգվում է։ Հայաստանում սահմանադրական բարեփոխումների հանրաքվեն նախատեսված է 2027 թվականին։ Այդ մասին կառավարության նիստից հետո լրագրողների հետ զրույցում հայտարարել է արդարադատության նախարար, սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի ղեկավար Գրիգոր Մինասյանը։ Նախարարը հավաստիացրել է, որ սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացը ընթանում է բնականոն հունով։ Ամառային ժամանակահատվածի պատճառով սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի նիստերը 3 ամսվա ընթացքում անցկացվում էին  ավելի քիչ ինտենսիվ։
 
«Սահմանդրական հանրաքվեն նոր համաձայնագրի արդյունքում նախատեսված է 2027 թվականին։ Սա նշանակում է, որ մենք այս բարդ փաստաթղթի վրա աշխատելու ենք մանրամասն, հանրային քննարկումներով, ինչպես նաև  առանց շտապելու աշխատելով բոլոր մասնագետների հետ»,- ասել է Մինասյանը։
 
Նրա խոսքով, սկզբում եղել է բանավեճ այն առնչությամբ՝ փոփոխություններ մտցնե՞լ գործող սահմանադրության մեջ, թե՞ ընդունել նոր հիմնարար օրենք, և արդյունքում եկել ենք երկրորդ տարբերակին։
 
«Մենք քննարկել ենք և հանգել ենք կոնսենսուսի՝ մեզ հարկավոր է նոր սահմանադրություն, այլ ոչ թե սահմանադրական փոփոխություններ»,- նշել է Մինասյանը։
 
Խորհրդի վերջին նիստը կայացել է երեք շաբաթ առաջ, հաջորդ նիստը կայանալու է սեպտեմբերի 5-ին։
 
Սահմանադրական բարեփոխումների խորհուրդը վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի որոշմամբ ստեղծվել է 2022 թվականի հունվարին։ Խորհուրդը պետք է մշակի սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգի նախագիծը եւ այն ներկայացնի վարչապետի աշխատակազմին։
 
Այսպիսով, Հայաստանի արդարադատության նախարարը բացահայտ հայտարարում է, որ սահմանադրական հանրաքվեն կկայանա նույնիսկ 2027 թվականին։ Սա նշանակում է, որ միայն երեք տարի անց Հայաստանի իշխանությունները ժողովրդի քննարկման են դնելու Ադրբեջանի նկատմամբ անիրավազոր տարածքային պահանջների թեման։ Իսկ սա արդյո՞ք չափազանց երկար ժամանակահատված չէ: Ստացվում է, որ մինչև այդ ժամանակը իմաստ էլ չունի՞ մտածել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ պայմանագրի հնարավորության մասին։
 
Caliber.Az-ի խնդրանքով տեղի ունեցողը գնահատելը հանձն են առել հայրենական փորձագետները։
 
Քաղաքագետ Խագանի Ջաֆարլին ենթադրում է, որ խաղաղ պայմանագիրը կկնքվի արդեն 2025 թվականին։
 
«Քանի որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության կարգավորման և տարածաշրջանում կայուն խաղաղության հաստատման համար պայմանները դեռ չեն հասունացել, կողմերը տարբեր պատրվակներով խուսափում են խաղաղ պայմանագրի ստորագրման մասին։ Կայուն խաղաղության պայմանների և ձգտումների առկայության դեպքում  բոլոր թյուրիմացություններն ու առարկությունները կարելի է կարճ ժամանակում կարգավորել։ Նույնիսկ առանց խաղաղ պայմանագրի կարելի է միասին խաղաղ ապրել, եթե կա ցանկություն և պայմաններ: Ոչ մի պայմանագիր կամ համաձայնագիր չի կարող մեկընդմիշտ լուծել հակամարտությունը, եթե չկա ցանկություն ու պայմաններ»,- պարզաբանում է փորձագետը։
 
Նրա կարծիքով, Հայաստանում ու Ադրբեջանում հասկանում են, որ խաղաղ պայմանագրի պայմանները դեռ չեն հասունացել։
 
«Ոչ մի երկիր չի կարող ասել, որ գոյություն չունեն միջազգային նորմեր, որոնք նպաստում են խաղաղության ապահովվմանը։ Դրանք ճիշտ և ստեղծվել են նրա համար, որպեսզի սպասեն մինչև այդ պայմանները հասունանան։ Կարծում եմ, որ խաղաղ պայմանագիրը  կստորագրվի հաջորդ տարի։ Որովհետև հաջորդ տարի արդեն խաղաղ պայմանագիր ստորագրելու համար հարմար միջազգային պայմաններ են ծագում։ Այդ ժամանակ Հայաստանի սահմանադրության հետ կապված հարցը կա՛մ կհանվի օրակարգից, կա՛մ կարտացոլվի խաղաղ պայմանագրի լրացուցիչ արձանագրությունում»,- վստահ է Ջաֆարլին։
 
Միջազգային հարցերով փորձագետ, «Հարավային Կովկաս» քաղաքագետների ակումբի ղեկավար Իլգար Վելիզադեն նշել է, որ, ըստ երևույթին, պետք չէ հույս դնել այն բանի վրա, որ մինչև 2027 թվականը լուրջ առաջընթաց կլինի խաղաղ պայմանագրի պայմանների համաձայնեցման հարցում։
 
«Ծայրահեղ դեպքում, ելնելով այսօրվա միտումներից՝ կարելի է ենթադրել, որ մոտ ապագայում չպետք է ակնկալել, որ այն կստորագրվի։ Բայց Հայաստանում ամեն ինչ հնարավոր է։ Այսինքն, չի կարելի բացառել նաև նրա հավանականությունը, որ սահմանադրության փոփոխությունների իրավիճակի հետ կապված ամեն ինչ հանկարծ փոխվի»,- հնարավոր է համարում վերլուծաբանը։
 
Ինչո՞ւ է հայկական կողմը այսօր այս իրավիճակը ձգձգելու որոշումներ կայացնում։
 
«Կարծում եմ, որ նրանց համար կարևոր է թվում  մինչև 2006 թվականը առաջին հերթին անցկացնել հերթական խորհրդարանական ընտրություններ, ևս մեկ անգամ վերահաստատել ներկայումս գործող իշխանության լեգիտիմությունը և վերափոխել երկրի քաղաքական դաշտը։ Այդ ընտրությունների արդյունքում լիովին հնարավոր է, որ ղարաբաղյան կլանի ներկայացուցիչները արդեն շատ քիչ թվով մտնեն խորհրդարան, կամ գուցե ընդհանրապես չլինեն։ Հետևաբար այսօրվա դրությամբ Հայաստանի կառավարության հիմնական նպատակը, հավանաբար, հանդիսանում է ահա այդպիսի քաղաքական կոնսենսուսի ապահովում։ Խաղաղ պայմանագրի արագացված ստորագրումը, նրանց կարծիքով, այսօր կարող է միայն վնասել նրանց։ Եվ հետեւաբար նրանք որոշել են արդեն խորհրդարանական ընտրություններից հետո, նոր քաղաքական պայմաններում նոր սահմանադրություն ընդունել, որն էլ, իր հերթին կապահովի Ադրբեջանի հետ խաղաղ պայմանագրի ստորագրման պայմանները։ Մոտավորապես այսպիսի ալգորիթմ է երևում, բայց դա ինչպես կիրականացվի գործնականում, ինքնին ցույց կտա ժամանակը»,- եզրափակել է Վելիզադեն։